Arı dili casusluÄŸa önlem olarak mı geliÅŸti?

Arılar iki türde iletiÅŸim kuruyorlar. Birincisi uyarı maddeleriyle gerçekleÅŸir. Arılar kovanlarındaki hemcinslerini kokularından tanıdıkları gibi yiyeceklerini de kokularla iÅŸaretliyorlar.Fakat bu strateji, diÄŸer böceklerin yabancı kokuları takip ederek besin kaynaklarına ulaÅŸmaları yüzünden boÅŸa gidebilir. Amerikalı bir bilim adamının saptamış olduÄŸu gibi bu durum neden bazı arıların alternatif bir iletiÅŸim biçimi geliÅŸtirdiklerini açıklamakta. Alternatif iletiÅŸim biçimi, besin kaynaklarının yerlerini ve uzaklıklarını göstermeye yarayan kuyruk dansıdır. San Diego’daki Kaliforniya Ãœniversitesi’nden James Nieh, Brezilya’da yetiÅŸen saldırgan bir arı türü olan Trigona spinipes’i, besin arayan diÄŸer bir türü koku sinyallerine göre takip ettiÄŸini gözlemlemiÅŸ. Ä°lginç sonuç şöyle: Arı dili, klasik koku iÅŸaretlerine alternatif olarak "takip edilemeyen" bir dil olarak geliÅŸmiÅŸ ve casusluÄŸu önleyen sistemin biyolojik bir türünü oluÅŸturmakta. Balarısı Apis mellifera kuyruk dansıyla kendi yuvasındaki hemcinslerine besin kaynağının uzaklığını ve yerini anlatıyor. Birbirini takip eden hareketlerin hızı besin kaynağının uzaklığına göre deÄŸiÅŸmekte. Kaynağın yönünü kuyruÄŸun gerildiÄŸi yönle sembolize ediyor arı. Ä°ÅŸte bu bilgilerden yola çıkan James Nieh, arı dilinin casusluÄŸa karşı geliÅŸtiÄŸine inanmakta. Amerikalı biyolog 1999 yılındaki bir makalesinde de besin kaynaklarıyla ilgili koku iÅŸaretlerinin kötüye kullanılabileceÄŸine deÄŸinmiÅŸti. Yani diÄŸer türler bu koku sinyallerini takip ederek kolay yoldan beslenebilirlerdi. Fakat bu tezin kanıtını Nieh ÅŸimdi Brezilyalı meslektaÅŸlarıyla birlikte getirdi. Zoologlar bu amaçta güney ve orta Amerika’da yaÅŸayan iki türü incelemiÅŸler: Afrika kökenli balarısı Melipona rufiventris ve siyah Trigona spinipes. Birinci tür katil arı olarak da anılsa da, ikinci türe göre daha barışçıl davranışlar sergilemekte. Çünkü Trigona spinipes, Afrika kökenli balarısının besin kaynaklarını takip eden son derece saldırgan bir arıdır. AraÅŸtırmaları sırasında besin kaynaklarının yerlerini tehdit edici davranışlar ve bedensel saldırılarla öğrendiÄŸi anlaşılmış. Tahminlere göre hırsız tür, yabancı koku iÅŸaretlerine göre hareket ettiÄŸi için kurbanlarını takip ediyor. Bu araÅŸtırmayla kanıtlanan hipotez şöyle: Ä°ki türün koku buketiyle aşılanmış ÅŸekerli su kaseleriyle yapılan deneyler iki türün de iÅŸaretli ve iÅŸaretsiz besin kaynaklarını ayırt edebildiklerini kanıtlıyor. Ancak tercihler farklı. Afrika kökenli balarısı kendi kokusuyla aşılanmış besin kaynaklarını tercih ederken diÄŸer türün kokuyu almasını önlemeye çalışmakta. Trigona spinipes türünde tam tersi bir durum söz konusu. Onlar için kurbanlarının kokusunu taşıyan besin kaynakları en çekicileriydi. Sonuç, genel anlamda kokuya dayanan iletiÅŸime karşın "casusluÄŸa karşı güvenli" olan arı dilinin geliÅŸimini kanıtlamakta. Balarıları sanılandan daha akıllılarAlmanya’daki Julius-Maximilians Ãœniversitesi bilim adamları balarılarının tahmin edilenden çok daha akıllı olduklarını kanıtladılar. Arılara ödül olarak ÅŸeker çözeltisi verildiÄŸinde, hayvanlar yeteneklerini geliÅŸtiriyorlar. PNAS dergisinde yayımlanan araÅŸtırma yazısında arıların kokuları, renkleri ve motifleri öğrendiklerinden söz edilmekte. Arılar motifleri ayrı ayrı tanımakla kalmayıp, kombinasyonları da akıllarında tutabiliyorlar. Fakat Würzburg Ãœniversitesi Biyoloji AraÅŸtırmaları Merkezi’nden Fiola Bock ve Jürgen Tautz için en ÅŸaşırtıcı sonuç, arıların öğrendiklerini genelleÅŸtirebilmeleri ve bunları daha önce hiç karşılaÅŸmadıkları durumlarda uygulamaları olmuÅŸ. Arıların içinde uçtuÄŸu birkaç metre uzunluÄŸunda bir tünelin yan duvarında enine mavi beyaz çizgili bir motif ve ortasında bir çıkış deliÄŸi bulunuyordu. Bundan sonraki duvarda ise uzunlamasına mavi beyaz çizgili motif ve tünel çıkışında ise iki motif birden yer alıyordu. Ancak enine mavi beyaz çizgili motifin önünde ödül olarak bir ÅŸeker çözeltisi de bekliyordu arıları. Arılar bu tünel içinden birkaç kez uçurulduktan sonra hangi motifin ödüllü olduÄŸunu öğrenmiÅŸler. Ä°kinci bir deneyde motiflerin sırası deÄŸiÅŸtirilmesine raÄŸmen arılar doÄŸru motifi bulmuÅŸlar. Arı beyninin "iÅŸlem belleÄŸi" yaklaşık olarak beÅŸ saniye kadar deneyimleriyle yüklü kalıyor. Fakat bilim adamları bu sürenin tünel uçuÅŸu gibi son derece zor görevlerin yerine getirilmesi için yeterli olduÄŸunu söylüyorlar. Öğrenilenleri uygulama yetisi insan araÅŸtırmalarında öğrenme ve kavram psikolojisinden yöntemlerle belirlenmekte. Bu konseptlerin ve deneylerin hayvanlar üzerinde uygulanması sonucunda en yakın akrabamız olan maymunların neredeyse insanların tüm yetilerine sahip oldukları ortaya çıkmıştı. Son araÅŸtırma bilim adamlarına göre böcek ve geliÅŸkin omurgalılar arasındaki zihinsel yeti farkının sanıldığı kadar büyük olmadığını göstermekte. Arılarda doÄŸum kontrolü: Çürük yumurtalar yeniyorArı kovanında, üremeden sadece kraliçe sorumludur. İşçiler de ara sıra yumurta bıraksalar da bunlar diÄŸer arılar tarafından hemen yenilir. Peki arılar bunların kraliçeye ait olmadıklarını nasıl biliyorlar? Würzburg Ãœniversitesi Biyoloji Merkezi’nden Christian Pirk ve Jürgen Tautz, bu soruyu Proceedings of the National Academy of Sciences dergisinde yanıtladılar. Zoologlar uzun yıllar yumurtalar üzerinde iÅŸaretler arayıp durmuÅŸlardı. Oysa bu çaba boÅŸunaymış. Tautz ve ekibi ÅŸimdi tamamen farklı bir olaya ÅŸahit oldu: İşçiler tarafından bırakılan yumurtaların %80’i ölüyor. Ä°ÅŸte bu durum arılarda temizliÄŸe itiyor ve tüm "çürük yumurtaları" yiyerek yok ediyorlar. Bu birbirine bitiÅŸik peteklerde salgınların önlenmesi açısından son derece önemlidir. Arılar "yasak" veya "yasal" olan yumurtaları ayırt etmek yerine, kovanı temizlerken aynı zamanda doÄŸum kontrolüne de gerçekleÅŸmiÅŸ oluyorlar ve böylece kraliçenin üreme tekelini koruyorlar. Peki bunun anlamı ne? Bilim adamlarının teorileri şöyle: Canlılar, yavrularına genlerini aktarabildikleri müddetçe rakiplerinden daha baÅŸarılıdırlar. Koloni halinde yaÅŸayan böceklerde, tüm işçiler kraliçenin soyundandır, dolayısıyla da kardeÅŸtirler. Bu nedenle de annelerine yardım ederek genlerinin (kardeÅŸlerine) aktarılmasında etkili olabilirler. Bununla birlikte bin arıdan biri yaÅŸamı boyuncu bir kez yumurtlar. Fakat üremeye yatkın olmayan bu yumurtalar erkek arı olarak geliÅŸir ve kraliçeye genetik açıdan "üreme yetisine sahip" kız kardeÅŸlerininki kadar yakın deÄŸildirler. Akrabalık ayıklanması teorisi, teyzelerin yeÄŸenlerini henüz yumurta evresindeyken öldürmelerini emretmekte ve bunu yapıyorlar da. Sonuçlar öte yandan koloninin ayakta kalabilmesi için kız kardeÅŸlerinin geliÅŸmeye müsait olmayan yumurtalarının yok etmek için önemli davranış biçimleri sergilediklerini göstermekte. Bu amaçta üreme yetisi zayıf olan yumurtaları yani genetik açıdan yakın olmayan yumurtaları da yok ediyorlar. Â