Aptallığın faydaları (I)

Geçen haftadan hatırlayalım:

Carlo M. Cipolla'ya* göre dört çeşit insan var:

Zeki,aptal,saf ve haydut insanlar !

Şöyle ki:

Eylemleri ile:

a) Kendilerine zarar verdikleri halde başkalarına fayda sağlayanlar saf insanlar,

b) Kendilerine fayda sağlayan ama bu arada başkalarına zarar verenler haydut insanlar,

c) Hem kendilerine, hem de başkalarına fayda sağlayanlar zeki insanlar,

d) Kendisine hiçbir yarar sağlamadan hatta bazen zarara uğrayarak başkalarına illa ki zarar verenler aptal insanlar oluyorlar.

* * *

Cipolla'ya göre dünyaya zekilerden çok aptallar yön veriyor.

Aptallığın yasaları ise şöyle:

1) Her zaman ve kaçınılmaz olarak her birimiz çevremizde dolaşan aptalların sayısını azımsarız.

a) Birisinin geçmişte mantıklı ve zeki sandığı insanların tartışmasız ve çaresiz bir şekilde aptal oldukları birdenbire ortaya çıkıveriyor.

b) İnsanlar günden güne, sürekli bir tekdüzelikte, inatla aptallığını sürdüren, en elverişsiz yerlerde ve zamanlarda birdenbire ve beklenmedik şekilde beliriveren bireyler yüzünden, davranışlarında sıkıntıya sokuluyorlar ve engelleniyorlar.

* * *

2) Herhangi bir insanın aptal olma özelliği aynı kişinin herhangi bir başka karakter özelliğinden bağımsızdır.

3) Aptal olmayanlar her zaman aptalların zarar potansiyelini küçümser. Özellikle de aptal olmayanlar herhangi bir yerde, herhangi bir durumda, aptal bireylerle ilişki kurmanın ve/veya onlarla bir araya gelmenin kaçınılmaz olarak pahalıya mal olan bir yanlışa yol açtığını sürekli unuturlar.

4) Aptal insan var olan en tehlikeli insan türüdür.

Zekinin, haydutun, safın nasıl davranacağı az çok tahmin edilip, önden tedbir alınabilinir ama aptalın ne yapacağı katiyen tahmin edilemez. Zira, aptal hangi olay karşısında nasıl davranacağını kendisi de bilmez.

* * *

5) Aptal, hayduttan daha tehlikelidir.

Cipolla kendilerine fayda sağlamak için başkalarına zarar verenleri haydut olarak niteliyor, ancak onları da ikiye ayırıyor:

Kendilerine az fayda sağlamak için başkalarına çok zarar verenler aptal-haydutlar oluyorlar.

Kendilerine çok fayda sağlarken başkalarına az zarar verenler ise zeki-haydutlar oluyorlar.

Yazara göre siyasiler her ülkede aptal-haydutların arasından çıkıyor.

* * *

Cipolla'ya göre demokrasi ise her ülkede eşit oranda bulunan ve ne zaman ne yapacakları belli olmayan aptalların inatla ve sürekli olarak aptal-haydutları iktidara getirmesi olarak tecelli ediyor.

Yazara göre, gelişmiş veya geri kalmış ülkelerdeki fark aptal oranında değil. Her iki tür ülkede de eşit oranda (% X) aptal var.

Aradaki terk fark geri kalmış ülkelerde:

Toplumun aptal üyelerine öbür üyeler tarafından daha etkin olma hakkı tanınmış olması.

Yüksek müsadelerinizle ben de Cipolla'nın yasalarına bir ufak ilave yapacağım:

6) Eğer geri kalmış ülkelerde (örneğin Türkiye) toplumun aptal üyelerine öbür üyeler tarafından daha etkin olma hakkı tanınmışsa böyle bir ülkede aptal olmak faydalıdır.

* * *

Eğer, zeki insanlar aptal insanlara daha etkin olma hakkı vermişlerse, böyle bir ülkede esas aptallık zeki olmaktır.

Gelecek haftalarda Türkiye'de aptal ve cahil olmanın daha faydalı olacağını savunacağım.

Carlo M. Cipolla: 'Neşeli Öyküler'. Çeviri: Tülin Altınova. Tarih Vakfı Yurt Yayınları. 2. Baskı. Sayfa:72-87.