Aneke’nin hatırlattığı acı gerçek

HIV pozitif çıktığı için sınırdışı edilen Nijeryalı futbolcu AIDS'linin haklarını yeniden tartışmaya açtı.

Tıp başdöndürücü hızla ilerliyor, AIDS hálá tıbbın yetersiz kaldığı bir hastalık. Üstelik, aynı zamanda toplumsal bir olgu da. Hastalık tıp hukukunu sarsan etik sorunları da beraberinde getirdi.

Özelliği nedeniyle hasta hakları ihlaline müsait bir hastalık da. Toplumsal önyargılar, sigorta şirketlerinin ekonomik kayıpları, sağlık görevlilerinin meslek riskleri, hastalığın etik ikilemini yaratıyor.

HIV pozitif olduğunu öğrenen kişi bulaşıcı bir hastalıkla günlük yaşamını sürdürmenin yanında, hastalığın gidişini yavaşlatmak için pahalı tedaviyi de görmek için çabalamak zorunda.

Hastalığın önyargılarıyla ve duyulması korkusu ile uğraşma, her ölümcül hastalıktaki ‘‘neden ben?’’ sorusunun yarattığı psikolojik ortam vahim sonuçlar doğurabiliyor.

Başlangıçta AIDS'in getirdiği panik dalgası ve hızla artışının verdiği korku ile bazı ülkelerde zorunlu kişisel testler uygulanıp, AIDS'liler karantiniya alındı. Uygulamalar gösterdi ki, zorlayıcı tedbirler başarısız oluyor, bireyler gizlilik içinde hastalıklarını sürdürüp cahillikleriyle daha da bulaştırıcı olabiliyorlar. Özellikle gelişmiş ülkelerde ve saygın, iş-güç sahibi bireylerin AIDS olması ile AIDS'in ve hastaların etik yönden tartışılması hız kazandı.

Dünya Sağlık Örgütü

(WHO) AIDS Komisyonu Kararı Ocak 1999

Hangi ülkeden gelmiş olursa olsun, HIV/AIDS ile yaşayan insan sınırdışı edilemez, aşağılayıcı muamele ya da ayrımcılık uygulanamaz

Hadi itiraf edelim, cahiliz!

İstanbulspor'un Nijeryalı futbolcusu Francis Okwudili Aneke, AIDS'e yol açan HIV virüsü testi pozitif çıktığı için sınırdışı edildi. Sınırdışı edilme kararı bir yana, sınırdışına çıkabilmesi, tam bir trajediye dönüştü. 4 Şubat Cuma günü sabaha karşı mevcutlu olarak Atatürk Havalimanı'na götürüldü. Frankfurt üzerinden aktarmalı Nijerya uçağına bindirilecekti. Bileti olmasına rağmen uçağa alınmadı. Futbolcuyu uçağa almayan Lufthansa yetkilileri, Aneke'yi Türkiye'ye getiren havayollarının geri götürmesi gerektiğini söylediler: ‘‘Bu kişi habersiz sınırdışı yolcu statüsüne giriyor. Bu yolcuyu uçurabilmemiz için polisin yazı yazması ve bizim de merkezimizden onay almamız gerekiyor’’ dediler.

Aneke, o gün gidemedi. Gerisin geriye döndü ama ne evine ne oteline. Yabancılar şubesindeki gözaltı odasına. Harıl harıl onu kabul edecek bir havayolu aranmaya başlandı. Doğrulanamayan söylentiye göre AIDS'li Aneke'yi 7-8 havayolu daha geri çevirdi!

Sonunda kahraman bir havayolu şirketi çıktı: KLM Hollanda Kraliyet Havayolları, Aneke'yi yolcu olarak götürmeyi kabul etti.

Nijeryalı futbolcu 9 Şubat Çarşamba günü Türkiye'den gönderilebildi. Bu geçen 5 gün süresinde, Yabancılar Şubesi'nde yapayalnız ne yaptı? Bir genç adam olarak neler düşündü? Yepyeni bir ülkede yıldız futbolcu hayalleri tükenirken neler hissetti? Bunları bilmiyoruz.

Aneke'nin sınırdışı ediliş sürecinde, gönderilirdi, gönderilemezdi; AIDS'liyle yanyana oturulur, oturulmaz; salgın hastalık gibidir, değildir, bu kararlar alınır, alınmaz tartışmaları kapladı ortalığı. Görüldü ki Aneke'nin Türk toplumuna hatırlattığı acı bir gerçek var:

AIDS nedir, AIDS'li hasta karşısında ne yapılır, tam olarak bilmiyoruz. Hadi itiraf edelim, cahiliz!

Ve dönüp AIDS mevzuatını hatırlayalım.

HAVAYOLU ŞİRKETLERİ NE DİYOR?

TÜRK HAVAYOLLARI

Futbolcuyu neden almadılar bilemiyorum. AIDS'li hastayı toplum dışlamamalı. Refakatçı gider yanında. Bulaştırması için kanını şırınga etmesi lazım. Bunun için de tüm kontroller yapılıyor. Dünyada o zaman hiçbir AIDS'li uçmasın! Türkiye WHO'nun (Dünya Sağlık Örgütü) insan hakları beyannamesini imzalamış bir ülke. Beyannameye göre AIDS'li bir hasta istediği ulaşım aracı ile seyahat etme özgürlüğüne sahip. Örneğin İran götürmeyebilir çünkü bu sözleşmeyi imzalamadı.

LUFTHANSA

İstanbul'dan kalkan Lufthansa'nın İstanbul-Frankfurt-Lagos seferine binmek üzere gelen yolcu uçağa alınmadı. Sözkonusu yolcu, Türkiye'den sınırdışı edilmek üzere havalimanına gelmiştir. Ancak konuyla ilgili Lufthansa'ya önceden bilgi iletilmemiştir. Ayrıca sınır dışı edilecek yolcunun Frankfurt üzerinden Lagos'a gidebilmek için gerekli olan dokümanları yanında bulunmamaktaydı. Şayet gerekirse IATA'nın 701 numaralı kararı uyarınca havayolu şirketler önceden ‘‘sınır dışı edileceği bildirilmeyen yolcuları’’ uçağa almama hakkına sahipler.

KLM

Yolcumuzun bazı evrakları eksikti. Bu evrakları tamamladı. Kendisine normal yolcu işlemi yapılmıştır. Olaydan beş gün sonra yani Çarşamba sabahı yolcumuzu herhangi bir yolcu gibi uçurduk.

AIDS’LİNİN TÜRKİYE GERÇEĞİ

Sağlık Bakanlığı'nın AIDS hastalarının afişe ve sınırdışı edilmelerini gerektirecek herhangi bir kararı bulunmuyor.

Yabancı uyruklu kişilerin sınırdışı edilmeleri polisin idari kararına bağlı. Yabancılar Şube Müdürlüğü, gerekli gördüğü durumlarda yabancılara ikametgah tezkeresini vermeyebiliyor. Kanun'da ‘‘Huzuru ve asayişi tehdit eden kişilere bu tezkere verilmez’’ yazılı.

1930 tarihli 224 sayılı Umumi Hıfzısıhha Kanunu Türkiye'deki sağlık sisteminin Anayasası niteliğinde. AIDS'in Türkiye'de de görülmeye başlanmasıyla, 64. maddedeki bildirimi zorunlu hastalıklar arasına alınmış. Ancak gizlilik içinde sır saklama ilkesi ihlal edilmeden, isimsiz bildirim yapılması gerekiyor.

Yasal olarak bulaşıcı hastalıklar arasında adı geçmediği için bildirilmemesinin TCK'ya göre yaptırımı ve yasal cezai yükümlülüğü yok.

HEKİM SORUMLULUĞU

Aydınlatma ilkesi

Hekim hastalığı hastaya tanıtmalı sonra da bulaşıcı olduğunu belirterek bulaşma yollarını anlatmalı. Hekim hastasını hastalığın klinik gelişimi hakkında da bilgilendirmeli.

Sır Saklama İlkesi

Türk Ceza Kanunu'nun 198. maddesi ve Tıbbi Deontoloji Tüzüğü'nde hekimin sır saklama ilkesi yükümlülük olarak tanımlanmış. Kişinin HIV pozitif olması da bu sırlardan biri. Umumi Hıfzısıhha Kanunu'nun 57. maddesi yaptırımıyla bulaşıcı hastalıkların bildirilmesini zorunlu kılıyor. Maddeye göre kişinin özel bilgileri yaşamsal bir sebep, hukuki şahitlik durumunda ya da hastanın onayı dışında asla açıklanamıyor.

Özerklik ilkesi

Hasta bilgilendikten sonra kendisiyle ilgili bağımsız olarak düşünüp karar verebilme ve bu karar doğrultusunda eylemde bulunma yeterlik ve yetkinliğine sahip olarak kabul edilmeli.

Adalet ve Eşitlik İlkesi

AIDS hastalarının eşitlik ve adalet duygusu sosyal ve kültürel açıdan zedeleniyor. Pahalı ve sürekli bakım gerektiren bu hastalıkta tedaviye ulaşma şansında da eşitsizlik var. Tedaviye ulaşma şansı bulan ve bakım gerektiren safhaya ulaşan hastalar da sağlık ekibinin enfeksiyon korkusu ile karşılaşıyor.

Yararlılık İlkesi

AIDS hastasının yararına olacak konularda hekim yarar-zarar dengesini yarar lehine sağlayarak karar vermeli. Tıp literatüründe intihar eden ya da yaşam desteklerinin sonlandırılmasını yani ötenaziyi talep eden pekçok AIDS’li hasta var.