Anayasa değişikliğinde birinci tur tamamlandı

Anayasa’nın 37 maddesinde deÄŸiÅŸiklik yapılmasını öngören teklifin birinci tur görüşmeleri tamamlandı. ilk tur görüşmeleri 5 gün süren teklifin maddelerinin büyük çoÄŸunluÄŸu uzlaşı ile kabul edilirken, üç maddesi de yine uzlaÅŸmayla Genel Kurul’da deÄŸiÅŸtirildi.TBMM Genel Kurulu’nda, Anayasa’nın 37  maddesinde deÄŸiÅŸiklik yapılmasını öngören teklifin birinci tur  görüşmeleri tamamlandı.DSP Genel BaÅŸkanı Bülent Ecevit, MHP Genel BaÅŸkanı Devlet Bahçeli, ANAP Genel BaÅŸkanı Mesut Yılmaz ile 288 milletvekilinin imzalarını  taşıyan teklifin ilk tur görüşmeleri 5 gün sürdü.Partilerarası UzlaÅŸma Komisyonu tarafından hazırlanan teklifin  maddelerinin büyük çoÄŸunluÄŸu uzlaşı ile kabul edilirken, üç maddesi de yine uzlaÅŸmayla Genel Kurul’da deÄŸiÅŸtirildi.Teklifle Avrupa BirliÄŸi’ne tam üyelik sürecinde Anayasa’da  yapılması gereken düzenlemeler de gerçekleÅŸtiriliyor. Bu  deÄŸiÅŸikliklerle özellikle kiÅŸi hak ve özgürlükleri; toplumun  gereksinimleri, çaÄŸdaÅŸ-demokratik standartlar, evrensel normlar,   insan hakları ve hukukun üstünlüğünü ön plana çıkaracak ÅŸekilde  yeniden düzenleniyor.Anayasa’nın baÅŸlangıç bölümünün 5. fıkrasında geçen, „Hiçbir  düşünce ve mülahazanın“ ibaresi, „Hiçbir faaliyetin“ ÅŸeklinde  deÄŸiÅŸtirilerek, düşüncenin suç olmaktan çıkartılması amaçlanıyor.TEMEL HAK VE ÖZGÃœRLÃœKLERÄ° SINIRLANMASITeklifin, Anayasa’nın 13. maddesinde deÄŸiÅŸiklik öngören 2. maddesi ile temel hak ve özgürlüklerin sınırlandırılmasına gerekçe olacak  hükümler daraltılıyor. Temel hak ve hürriyetlerin sınırlanması,  Anayasa’nın sözüne ve ruhuna, demokratik toplum düzeni ve laik  Cumhuriyet’in gereklerine ve ölçülülük ilkesine aykırı olamayacak.TEMEL HAK VE ÖZGÃœRLÃœKLERÄ°N KÖTÃœYE KULLANILAMAMASIAnayasa’nın 14. maddesinde deÄŸiÅŸiklik öngören teklifin 3.  maddesiyle yapılan deÄŸiÅŸiklikle, „Temel hak ve özgürlüklerin kötüye  kullanılması“ tanımı yeniden düzenleniyor. Buna göre, “İnsan  haklarına dayanan demokratik ve laik Cumhuriyeti ortadan kaldırma“ da suç sayılacak. Yürürlükteki düzenleme „Amaçlamayı“ suç sayarken,  yeni düzenleme ile „Faaliyet“ te bulunma koÅŸulu da getiriliyor.GÖZALTI SÃœRESÄ°Anayasa’nın 19. maddesinde deÄŸiÅŸiklik öngören 4. madde ile  toplu  suçlarda gözaltı süresi 15 günden 4 güne indiriliyor.Belirlenen esaslar dışında bir iÅŸleme tabi tutulan kiÅŸilere  tazminat hukukunun genel prensiplerine göre devletçe tazminat  ödenecek.KiÅŸilerin yakalandığı ya da tutuklandığı „Derhal“ yakınlarına  bildirilecek.ÖZEL HAYATIN KORUNMASIAnayasa’nın 20. maddesini deÄŸiÅŸtiren 5. madde ile özel hayatın  gizliliÄŸi, 21. maddesini deÄŸiÅŸtiren 6. madde ile konut dokunulmazlığı, 22. maddesini deÄŸiÅŸtiren 7. madde ile haberleÅŸme özgürlüğü, 23.  maddesini deÄŸiÅŸtiren 8. madde ile seyahat özgürlüğü için Avrupa Ä°nsan  Hakları SözleÅŸmesi çerçevesinde daha fazla koruma öngörülüyor.Buna göre, bir kiÅŸinin üstü, özel kağıtları, eÅŸyasının  aranabilmesi ve bunlara el konulabilmesi, konutuna dokunulabilmesi ve  haberleÅŸme özgürlüğünün engellenebilmesi için ÅŸu ÅŸartlar gerekecek:„Milli güvenlik, kamu düzeni, suç iÅŸlenmesinin önlenmesi, genel  saÄŸlık ve genel ahlakın korunması veya baÅŸkalarının hak ve  özgürlüklerinin korunması.“VatandaÅŸların yurtdışına çıkma özgürlüğüne “Ülkenin ekonomik  durumu“ engel oluÅŸturamayacak.Görevliler bu yetkilerini hakim kararı olmadıkça ya da  gecikmesinde sakınca bulunan durumlarda da yetkililerin yazılı emri  olmadıkça kullanamayacak. Yetkililer bu konudaki kararlarını 24 saat  içinde hakim onayına sunacak. Hakimin kararını 48 saat içinde  açıklamaması durumunda kararlar kendiliÄŸinden ortadan kalkacak.DÄ°L YASAÄžIAnayasa’nın „Düşünceyi açıklama ve yayma hürriyetini“ düzenleyen 26. maddesinde deÄŸiÅŸiklik öngören teklifin 9. maddesi ile düşüncenin  açıklanması ve yayılmasında yasayla yasaklanmış bir dilin  kullanılamayacağına iliÅŸkin hüküm kaldırılıyor. Ancak bu özgürlük,  „Milli güvenlik, kamu düzeni, kamu güvenliÄŸi, cumhuriyetin temel  nitelikleri, devletin ülkesiyle bölünmez bütünlüğünün korunması“  amaçlarıyla sınırlandırılabilecek.Düşünceyi açıklama ve yayma özgürlüğünün kullanılmasında  uygulanacak ÅŸekil, ÅŸart ve usuller kanunla düzenlenecek.Anayasa’nın 28. maddesini deÄŸiÅŸtiren 10. madde ile de yasayla  yasaklanmış olan herhangi bir dilde yayım yapılamayacağına iliÅŸkin  yasak kaldırılıyor.BASIN DIÅžI KÄ°TLE HABERLEÅžME ARAÇLARIAnayasa’nın 31. maddesinin deÄŸiÅŸtirilmesini düzenleyen 11. maddeye göre, halkın haber alma hakkının „Milli güvenlik, kamu düzeni, genel  ahlak ve saÄŸlığın korunması“  dışındaki nedenlerle  sınırlandırılmasına izin verilmeyecek.DERNEK KURMA ÖZGÃœRLÜĞÜAnayasa’nın „Toplantı hak ve hürriyetleri“ baÅŸlığı altında  „Dernek kurma hürriyeti„ni düzenleyen 33. maddesinde deÄŸiÅŸiklik  yapan teklifin 12. maddesi ile dernek kurma önündeki engeller  kaldırılıyor.Dernek kurma özgürlüğü de ancak „Milli güvenlik, kamu düzeni, suç iÅŸlenmesinin önlenmesi, genel ahlak ve genel saÄŸlık ile baÅŸkalarının  özgürlüklerinin korunması“ nedenleriyle sınırlandırılabilecek.TOPLANTI VE GÖSTERÄ° YÃœRÃœYÜŞÜ HAKKIAnayasa’nın 34. maddesinde deÄŸiÅŸiklik yapan 13. madde ile de  toplantı ve gösteri yürüyüşü yapma hakkı önündeki sınırlamalar  kaldırılıyor.Toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkına da sadece dernek kurma  maddesindeki gerekçelerle sınırlama getirilebilecek.ADÄ°L YARGILANMAAnayasa’nın 36. maddesini deÄŸiÅŸtiren 14. madde ile herkese meÅŸru  araç ve yollardan yararlanarak yargı önünde davacı veya davalı olarak  iddia ve savunmada bulunmanın yanı sıra „Adil yargılama“ hakkı da  tanınıyor.Ä°DAM CEZASITeklifin 15. maddesi ile Anayasa’nın 38. maddesi deÄŸiÅŸtirilerek,   „SavaÅŸ, çok yakın savaÅŸ tehdidi ve terör halleri dışında ölüm cezası  verilemeyeceÄŸi“ hükme baÄŸlanıyor.Bu maddede yapılan deÄŸiÅŸikliklere göre, yasaya aykırı olarak elde  edilmiÅŸ bulgular delil olarak kabul edilemeyecek ve hiç kimse yalnızca sözleÅŸmeden doÄŸan bir yükümlülüğü yerine getirmemesinden dolayı  özgürlüğünden alıkonulamayacak.TEMEL HAK VE ÖZGÃœRLÃœKLERÄ°N KORUNMASIAnayasa’nın 40. maddesini deÄŸiÅŸtiren teklifin 16. maddesine göre,  temel hak ve özgürlükleri ihlal edilen vatandaÅŸların iÅŸlemlerinde,  hangi yasal yolları kullanacağı ve hangi makamlara baÅŸvuracağı ile  baÅŸvurunun sonuçlandırılması süresi kesin olarak belirlenecek.Teklifin 17. maddesinin öngördüğü deÄŸiÅŸiklik ile Anayasa’nın 41.  maddesine, ailenin „EÅŸler arasında eÅŸitliÄŸe dayandığı“ ibaresi  ekleniyor.KAMULAÅžTIRMAAnayasa’nın 46. maddesini deÄŸiÅŸtiren 18. maddeye göre devlet ve  kamu tüzel kiÅŸileri kamulaÅŸtırmayı, ancak gerçek karşılıkları peÅŸin  ödeyerek yapabilecek.KamulaÅŸtırma bedeli ile kesin hükme baÄŸlanan artırım bedeli nakden ve peÅŸin olarak ödenecek.ÇALIÅžMA HAKKIAnayasa’nın 49. maddesini deÄŸiÅŸtiren teklifin 19. maddesine göre,  devlet çalışanların yanı sıra “İşsizleri“ de koruyacak, çalışma  barışını saÄŸlamak için gerekli önlemleri alacak.SENDÄ°KAL HAKLARAnayasa’nın 51. maddesinde deÄŸiÅŸiklik öngören teklifin 20. maddesi ile sendika kurmadaki bürokratik engeller kaldırılıyor.Sendika kurma hakkı sadece „Milli güvenlik, kamu düzeni, suç  iÅŸlenmesinin önlenmesi, genel saÄŸlık ve genel ahlak ile baÅŸkalarının  hak ve özgürlüklerinin korunması“ amacıyla sınırlandırılabilecek.Sendikaların ve üst kuruluÅŸlarının tüzükleri, yönetim ve  iÅŸleyiÅŸleri, Cumhuriyet’in temel niteliklerine ve demokratik esaslara  aykırı olamayacak.ASGARÄ° ÃœCRETAnayasa’nın 55. maddesini deÄŸiÅŸtiren 21. maddeye göre, asgari  ücretin belirlenmesinde, “Ülkenin ekonomik durumu„nun yanı sıra  “Çalışanların geçim ÅŸartları“ da dikkate alınacak.SOSYAL VE EKONOMÄ°K HAKLARIN SINIRITeklifin 22. maddesi ile Anayasa’nın 65. maddesinin  „Sosyal ve  ekonomik hakların sınırı“ ÅŸeklindeki baÅŸlığı, „Devletin iktisadi ve  sosyal ödevlerinin sınırları“ ÅŸeklinde deÄŸiÅŸtiriliyor. Devletin,  sosyal ve ekonomik alanlarda Anayasa ile belirlenen görevlerini yerine getirmesinde, „Ekonomik istikrarın korunmasını gözetmesi“ hükmünden  vazgeçiliyor. Devlet, sosyal ve ekonomik alanlardaki görevlerini  „Amaçlarına uygun öncelikleri gözeterek“ yerine getirecek.TÃœRK VATANDAÅžLIÄžIAnayasa’nın 66. maddesini deÄŸiÅŸtiren 23. madde ile „Yabancı  babadan ve Türk anadan olan çocuÄŸun vatandaÅŸlığı kanunla düzenlenir“  hükmü kadın-erkek eÅŸitsizliÄŸi yarattığı gerekçesiyle Anayasa’dan  çıkartılıyor.SEÇİM YASALARIAnayasa’nın 67. maddesine bir fıkra ekleyen 24. madde ile „Seçim  kanunlarında yapılacak deÄŸiÅŸikliklerin yürürlük tarihinden itibaren  bir yıl içinde yapılacak seçimlerde uygulanmaması“ hükmü getiriliyor.Taksirli suçlardan hüküm giyip ceza infaz kurumlarında  bulunanlara, seçimlerde oy kullanma hakkı tanınıyor.SÄ°YASÄ° PARTÄ°LERÄ°N KAPATILMASITeklifin 25. maddesi ile Anayasa’nın 69. maddesi deÄŸiÅŸtirilerek,  siyasi partilerin kapatılması zorlaÅŸtırılıyor.Bir siyasi parti; kapatmaya gerekçe oluÅŸturacak fiiller, o  partinin  üyelerince yoÄŸun bir ÅŸekilde iÅŸlendiÄŸi ve bu durum o  partinin büyük kongre veya genel baÅŸkan veya merkez karar ve yönetim  organları veya TBMM’deki grup genel kurulu veya grup yönetim kurulunca zımnen veya açıkça benimsendiÄŸi, bu fiiller doÄŸrudan doÄŸruya anılan  parti organlarınca kararlılık içinde iÅŸlendiÄŸi durumda odak haline  gelmiÅŸ sayılacak.Anayasa Mahkemesi, temelli kapatma yerine, fiillerin ağırlığına  göre, siyasi partinin devlet yardımından kısmen veya tamamen yoksun  bırakılmasına karar verebilecek.DÄ°LEKÇE HAKKITeklifin 26. maddesi ile de Anayasa’nın „Dilekçe hakkı“ baÅŸlıklı 74. maddesinde deÄŸiÅŸiklikler yapılıyor.Yetkili makamlara ve TBMM’ye dilekçe ile baÅŸvuruda bulunma hakkı  vatandaÅŸların yanı sıra „Karşılıklılık esası gözetilmek kaydıyla  Türkiye’de ikamet eden yabancılara“ da tanınıyor.BaÅŸvuruların sonucu, baÅŸvuranlara „Gecikmeksizin“ bildirilecek.MÄ°LLETVEKÄ°LÄ° SEÇİLME YETERLÄ°LİĞİAnayasa’nın „milletvekili seçilme yeterliliÄŸi“ ile ilgili 76.  maddesini deÄŸiÅŸtiren 27. maddeye göre, „Terör eylemlerine“  katılanlar milletvekili seçilemeyecek. Yürürlükteki Anayasa’da yeralan ve milletvekili seçilmeyi engelleyen durumlar arasında   “İdeolojik  ve anarÅŸik eylemlere“ katılma yerine, „Terör eylemlerine“ katılma  yeralacak.Terör eylemlerinden hüküm giyenler, bu ceza affa tabi tutulmuş  olsa bile milletvekili seçilemeyecekler.MÄ°LLETVEKÄ°LÄ° DOKUNULMAZLIÄžIMilletvekili dokunulmazlığına iliÅŸkin Anayasa’nın 83. maddesi  teklifin 28. maddesi ile yeniden düzenleniyor.Buna göre, milletvekili dokunulmazlığının kaldırılıp  kaldırılmamasına iliÅŸkin  iÅŸlemler TBMM’ye ulaÅŸma tarihinden itibaren  üç ay içinde sonuçlandırılacak. Dokunulmazlıkla ilgili oylama Genel  Kurul’da gizli oyla yapılacak.Milletvekilleri hakkındaki ceza davaları Yargıtay’da görülecek. Bu davalarla ilgili hazırlık soruÅŸturmasının yürütülmesi, hükmün temyizi  ve diÄŸer yargılama esasları kanunla düzenlenecek.„Tekrar seçilen milletvekili hakkında soruÅŸturma ve kovuÅŸturma  yapılması, yeniden dokunulmazlığın kaldırılmasına baÄŸlıdır“ hükmü  madde metninden çıkartılıyor. Böylece, yeniden seçilen milletvekilleri hakkındaki dokunulmazlığın dönem sonuna bırakma kararı, milletvekili  sıfatı sona erinceye kadar sürecek.Anayasa’nın 86. maddesini deÄŸiÅŸtiren teklifin 29. maddesi  uyarınca, milletvekillerinin ödenek, yolluk ve emeklilik iÅŸlemlerinin  yanı sıra tazminat ve özlük iÅŸleri de yasayla düzenlenecek. TBMM  üyeleri ile bunların emeklileri, Emekli Sandığı ile  iliÅŸkilendirilecek.AF ÇIKARMATeklifin 30. maddesi ile Anayasa’nın TBMM’nin görevlerini  düzenleyen 87. maddesi de deÄŸiÅŸtiriliyor.Madde ile „Genel ve özel af“ kararı alabilmek için TBMM üye  tamsayısının beÅŸte üç çoÄŸunluÄŸunun oyunun aranması koÅŸulu getiriliyor. Anayasa’nın 14.maddesinde yeralan ve „Devlete karşı iÅŸlenen suçlar“  olarak tanımlanan suçlar da af kapsamına alınabilecek.CUMHURBAÅžKANI’NIN KISMÄ° VETO HAKKIAnayasa’nın 89.maddesinde deÄŸiÅŸiklik yapan 31. madde ile  CumhurbaÅŸkanı’na, onayına sunulan yasaları „Kısmen“ veto etme  yetkisi tanınıyor. Kısmi veto durumunda TBMM, sadece uygun bulunmayan  maddeleri görüşebilecek.ÇATIÅžMA DURUMUTeklifin 32. maddesiyle Anayasa’nın 90. maddesine, Avrupa  BirliÄŸi’ne uyumun hukuksal altyapısının hazırlanmasına yönelik bir  fıkra eklendi.Buna göre, yasalar ile uluslararası andlaÅŸmaların çatışması  halinde uluslararası andlaÅŸmalar esas alınacak.MECLÄ°S BAÅžKANI SEÇİMÄ°Anayasa’nın 94. maddesinde deÄŸiÅŸiklik yapan 33. madde ile Meclis  BaÅŸkanlarının seçim süresi kısaltılıyor.TBMM BaÅŸkan adayları, Meclis’in toplandığı günden itibaren on gün  yerine beÅŸ gün içinde BaÅŸkanlık Divanı’na bildirilecek. BaÅŸkan seçimi  de aday gösterme süresinin bitiminden itibaren 5 gün içinde  tamamlanacak.MECLÄ°S SORUÅžTURMASIAnayasa’nın „Meclis soruÅŸturması“ nı düzenleyen 100. maddesini  deÄŸiÅŸtiren 34. maddeye göre, TBMM Genel Kurulu, BaÅŸbakan veya bakanlar hakkındaki  Meclis soruÅŸturması önergelerini „Gizli oyla“ karara  baÄŸlanacak.SoruÅŸturma komisyonları kendisine verilen kesin süre içinde  raporunu TBMM BaÅŸkanlığı’na sunacak. Rapor, veriliÅŸ tarihinden  itibaren 10 gün içinde dağıtılacak, bundan sonraki on gün içinde  görüşülecek ve gerek görüldüğü takdirde ilgilinin Yüce Divan’a sevkine karar verilecek. Yüce Divan’a sevk kararı, üye tamsayısının salt  çoÄŸunluÄŸunun gizli oyuyla alınabilecek.MGK’NIN YAPISITeklifin 35. maddesi ile Anayasa’nın MGK’ya iliÅŸkin 118. maddesi  de deÄŸiÅŸtiriliyor.Buna göre, MGK’da, BaÅŸbakan, Genelkurmay BaÅŸkanı, Milli Savunma,  İçiÅŸleri, DışiÅŸleri Bakanları, Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri  Komutanları ile Jandarma Genel Komutanı’nın yanı sıra BaÅŸbakan  Yardımcıları ve Adalet Bakanı da yeralacak.MGK’da alınacak kararların “...Bakanlar Kurulunca öncelikle  dikkate alınacağı“ ÅŸeklindeki ifade, “...Bakanlar Kurulunca  deÄŸerlendirilir“ olarak deÄŸiÅŸtiriliyor.ANAYASA MAHKEMESÄ°Anayasa’nın 149. maddesini deÄŸiÅŸtiren 36. maddeye göre, Anayasa  Mahkemesi, Anayasa deÄŸiÅŸikliklerinin iptali kararları ile parti  kapatma kararlarını, üçte iki yerine beÅŸte üç çoÄŸunlukla alabilecek.12 EYLÃœL DÃœZENLEMELERÄ°Teklifin 37. maddesi, Anayasa’nın Geçici 15. maddesinin son  fıkrasını yürürlükten kaldırıyor.Buna göre, 12 Eylül 1980-6 Aralık 1983 döneminde çıkarılan  yasalar, Kanun Hükmünde Kararnameler (KHK) ile Anayasa Düzeni Hakkında Kanun uyarınca alınan karar ve tasarrufların Anayasa’ya aykırılığı öne sürülebilecek.GEÇİCÄ° HÃœKÃœMLERTeklifin geçici maddesi uyarınca, Anayasa’nın 67. maddesine bu  teklif ile eklenen „Seçim kanunlarında yapılacak deÄŸiÅŸiklikler,  yürürlüğe girdiÄŸi tarihten itibaren bir yıl içinde yapılacak  seçimlerde uygulanmaz“ ÅŸeklindeki hüküm, yapılacak ilk genel  seçimlerde uygulanmayacak. Böylece, seçim kanunlarında deÄŸiÅŸiklik  yapılarak genel seçime gidilebilecek.Yine geçici maddeye göre, TBMM, bu kanunun yürürlük tarihinden  önce devlete karşı iÅŸlenen suçlar için genel ve özel af  çıkartamayacak.Â