Anayasa değişikliğinde birinci tur tamamlandı

TBMM Genel Kurulu’nda, Anayasa’nın 37  maddesinde değişiklik yapılmasını öngören teklifin birinci tur  görüşmeleri tamamlandı.

DSP Genel Başkanı Bülent Ecevit, MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli, ANAP Genel Başkanı Mesut Yılmaz ile 288 milletvekilinin imzalarını  taşıyan teklifin ilk tur görüşmeleri 5 gün sürdü.

Partilerarası Uzlaşma Komisyonu tarafından hazırlanan teklifin  maddelerinin büyük çoğunluğu uzlaşı ile kabul edilirken, üç maddesi de yine uzlaşmayla Genel Kurul’da değiştirildi.

Teklifle Avrupa Birliği’ne tam üyelik sürecinde Anayasa’da  yapılması gereken düzenlemeler de gerçekleştiriliyor. Bu  değişikliklerle özellikle kişi hak ve özgürlükleri; toplumun  gereksinimleri, çağdaş-demokratik standartlar, evrensel normlar,   insan hakları ve hukukun üstünlüğünü ön plana çıkaracak şekilde  yeniden düzenleniyor.

Anayasa’nın başlangıç bölümünün 5. fıkrasında geçen, „Hiçbir  düşünce ve mülahazanın“ ibaresi, „Hiçbir faaliyetin“ şeklinde  değiştirilerek, düşüncenin suç olmaktan çıkartılması amaçlanıyor.

TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİ SINIRLANMASI

Teklifin, Anayasa’nın 13. maddesinde değişiklik öngören 2. maddesi ile temel hak ve özgürlüklerin sınırlandırılmasına gerekçe olacak  hükümler daraltılıyor. Temel hak ve hürriyetlerin sınırlanması,  Anayasa’nın sözüne ve ruhuna, demokratik toplum düzeni ve laik  Cumhuriyet’in gereklerine ve ölçülülük ilkesine aykırı olamayacak.

TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN KÖTÜYE KULLANILAMAMASI

Anayasa’nın 14. maddesinde değişiklik öngören teklifin 3.  maddesiyle yapılan değişiklikle, „Temel hak ve özgürlüklerin kötüye  kullanılması“ tanımı yeniden düzenleniyor. Buna göre, “İnsan  haklarına dayanan demokratik ve laik Cumhuriyeti ortadan kaldırma“ da suç sayılacak. Yürürlükteki düzenleme „Amaçlamayı“ suç sayarken,  yeni düzenleme ile „Faaliyet“ te bulunma koşulu da getiriliyor.

GÖZALTI SÜRESİ

Anayasa’nın 19. maddesinde değişiklik öngören 4. madde ile  toplu  suçlarda gözaltı süresi 15 günden 4 güne indiriliyor.

Belirlenen esaslar dışında bir işleme tabi tutulan kişilere  tazminat hukukunun genel prensiplerine göre devletçe tazminat  ödenecek.

Kişilerin yakalandığı ya da tutuklandığı „Derhal“ yakınlarına  bildirilecek.

ÖZEL HAYATIN KORUNMASI

Anayasa’nın 20. maddesini değiştiren 5. madde ile özel hayatın  gizliliği, 21. maddesini değiştiren 6. madde ile konut dokunulmazlığı, 22. maddesini değiştiren 7. madde ile haberleşme özgürlüğü, 23.  maddesini değiştiren 8. madde ile seyahat özgürlüğü için Avrupa İnsan  Hakları Sözleşmesi çerçevesinde daha fazla koruma öngörülüyor.

Buna göre, bir kişinin üstü, özel kağıtları, eşyasının  aranabilmesi ve bunlara el konulabilmesi, konutuna dokunulabilmesi ve  haberleşme özgürlüğünün engellenebilmesi için şu şartlar gerekecek:

„Milli güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel  sağlık ve genel ahlakın korunması veya başkalarının hak ve  özgürlüklerinin korunması.“

Vatandaşların yurtdışına çıkma özgürlüğüne “Ülkenin ekonomik  durumu“ engel oluşturamayacak.

Görevliler bu yetkilerini hakim kararı olmadıkça ya da  gecikmesinde sakınca bulunan durumlarda da yetkililerin yazılı emri  olmadıkça kullanamayacak. Yetkililer bu konudaki kararlarını 24 saat  içinde hakim onayına sunacak. Hakimin kararını 48 saat içinde  açıklamaması durumunda kararlar kendiliğinden ortadan kalkacak.

DİL YASAĞI

Anayasa’nın „Düşünceyi açıklama ve yayma hürriyetini“ düzenleyen 26. maddesinde değişiklik öngören teklifin 9. maddesi ile düşüncenin  açıklanması ve yayılmasında yasayla yasaklanmış bir dilin  kullanılamayacağına ilişkin hüküm kaldırılıyor. Ancak bu özgürlük,  „Milli güvenlik, kamu düzeni, kamu güvenliği, cumhuriyetin temel  nitelikleri, devletin ülkesiyle bölünmez bütünlüğünün korunması“  amaçlarıyla sınırlandırılabilecek.

Düşünceyi açıklama ve yayma özgürlüğünün kullanılmasında  uygulanacak şekil, şart ve usuller kanunla düzenlenecek.

Anayasa’nın 28. maddesini değiştiren 10. madde ile de yasayla  yasaklanmış olan herhangi bir dilde yayım yapılamayacağına ilişkin  yasak kaldırılıyor.

BASIN DIŞI KİTLE HABERLEŞME ARAÇLARI

Anayasa’nın 31. maddesinin değiştirilmesini düzenleyen 11. maddeye göre, halkın haber alma hakkının „Milli güvenlik, kamu düzeni, genel  ahlak ve sağlığın korunması“  dışındaki nedenlerle  sınırlandırılmasına izin verilmeyecek.

DERNEK KURMA ÖZGÜRLÜĞÜ

Anayasa’nın „Toplantı hak ve hürriyetleri“ başlığı altında  „Dernek kurma hürriyeti„ni düzenleyen 33. maddesinde değişiklik  yapan teklifin 12. maddesi ile dernek kurma önündeki engeller  kaldırılıyor.

Dernek kurma özgürlüğü de ancak „Milli güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel ahlak ve genel sağlık ile başkalarının  özgürlüklerinin korunması“ nedenleriyle sınırlandırılabilecek.

TOPLANTI VE GÖSTERİ YÜRÜYÜŞÜ HAKKI

Anayasa’nın 34. maddesinde değişiklik yapan 13. madde ile de  toplantı ve gösteri yürüyüşü yapma hakkı önündeki sınırlamalar  kaldırılıyor.

Toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkına da sadece dernek kurma  maddesindeki gerekçelerle sınırlama getirilebilecek.

ADİL YARGILANMA

Anayasa’nın 36. maddesini değiştiren 14. madde ile herkese meşru  araç ve yollardan yararlanarak yargı önünde davacı veya davalı olarak  iddia ve savunmada bulunmanın yanı sıra „Adil yargılama“ hakkı da  tanınıyor.

İDAM CEZASI

Teklifin 15. maddesi ile Anayasa’nın 38. maddesi değiştirilerek,   „Savaş, çok yakın savaş tehdidi ve terör halleri dışında ölüm cezası  verilemeyeceği“ hükme bağlanıyor.

Bu maddede yapılan değişikliklere göre, yasaya aykırı olarak elde  edilmiş bulgular delil olarak kabul edilemeyecek ve hiç kimse yalnızca sözleşmeden doğan bir yükümlülüğü yerine getirmemesinden dolayı  özgürlüğünden alıkonulamayacak.

TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN KORUNMASI

Anayasa’nın 40. maddesini değiştiren teklifin 16. maddesine göre,  temel hak ve özgürlükleri ihlal edilen vatandaşların işlemlerinde,  hangi yasal yolları kullanacağı ve hangi makamlara başvuracağı ile  başvurunun sonuçlandırılması süresi kesin olarak belirlenecek.

Teklifin 17. maddesinin öngördüğü değişiklik ile Anayasa’nın 41.  maddesine, ailenin „Eşler arasında eşitliğe dayandığı“ ibaresi  ekleniyor.

KAMULAŞTIRMA

Anayasa’nın 46. maddesini değiştiren 18. maddeye göre devlet ve  kamu tüzel kişileri kamulaştırmayı, ancak gerçek karşılıkları peşin  ödeyerek yapabilecek.

Kamulaştırma bedeli ile kesin hükme bağlanan artırım bedeli nakden ve peşin olarak ödenecek.

ÇALIŞMA HAKKI

Anayasa’nın 49. maddesini değiştiren teklifin 19. maddesine göre,  devlet çalışanların yanı sıra “İşsizleri“ de koruyacak, çalışma  barışını sağlamak için gerekli önlemleri alacak.

SENDİKAL HAKLAR

Anayasa’nın 51. maddesinde değişiklik öngören teklifin 20. maddesi ile sendika kurmadaki bürokratik engeller kaldırılıyor.

Sendika kurma hakkı sadece „Milli güvenlik, kamu düzeni, suç  işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlak ile başkalarının  hak ve özgürlüklerinin korunması“ amacıyla sınırlandırılabilecek.

Sendikaların ve üst kuruluşlarının tüzükleri, yönetim ve  işleyişleri, Cumhuriyet’in temel niteliklerine ve demokratik esaslara  aykırı olamayacak.

ASGARİ ÜCRET

Anayasa’nın 55. maddesini değiştiren 21. maddeye göre, asgari  ücretin belirlenmesinde, “Ülkenin ekonomik durumu„nun yanı sıra  “Çalışanların geçim şartları“ da dikkate alınacak.

SOSYAL VE EKONOMİK HAKLARIN SINIRI

Teklifin 22. maddesi ile Anayasa’nın 65. maddesinin  „Sosyal ve  ekonomik hakların sınırı“ şeklindeki başlığı, „Devletin iktisadi ve  sosyal ödevlerinin sınırları“ şeklinde değiştiriliyor. Devletin,  sosyal ve ekonomik alanlarda Anayasa ile belirlenen görevlerini yerine getirmesinde, „Ekonomik istikrarın korunmasını gözetmesi“ hükmünden  vazgeçiliyor. Devlet, sosyal ve ekonomik alanlardaki görevlerini  „Amaçlarına uygun öncelikleri gözeterek“ yerine getirecek.

TÜRK VATANDAŞLIĞI

Anayasa’nın 66. maddesini değiştiren 23. madde ile „Yabancı  babadan ve Türk anadan olan çocuğun vatandaşlığı kanunla düzenlenir“  hükmü kadın-erkek eşitsizliği yarattığı gerekçesiyle Anayasa’dan  çıkartılıyor.

SEÇİM YASALARI

Anayasa’nın 67. maddesine bir fıkra ekleyen 24. madde ile „Seçim  kanunlarında yapılacak değişikliklerin yürürlük tarihinden itibaren  bir yıl içinde yapılacak seçimlerde uygulanmaması“ hükmü getiriliyor.

Taksirli suçlardan hüküm giyip ceza infaz kurumlarında  bulunanlara, seçimlerde oy kullanma hakkı tanınıyor.

SİYASİ PARTİLERİN KAPATILMASI

Teklifin 25. maddesi ile Anayasa’nın 69. maddesi değiştirilerek,  siyasi partilerin kapatılması zorlaştırılıyor.

Bir siyasi parti; kapatmaya gerekçe oluşturacak fiiller, o  partinin  üyelerince yoğun bir şekilde işlendiği ve bu durum o  partinin büyük kongre veya genel başkan veya merkez karar ve yönetim  organları veya TBMM’deki grup genel kurulu veya grup yönetim kurulunca zımnen veya açıkça benimsendiği, bu fiiller doğrudan doğruya anılan  parti organlarınca kararlılık içinde işlendiği durumda odak haline  gelmiş sayılacak.

Anayasa Mahkemesi, temelli kapatma yerine, fiillerin ağırlığına  göre, siyasi partinin devlet yardımından kısmen veya tamamen yoksun  bırakılmasına karar verebilecek.

DİLEKÇE HAKKI

Teklifin 26. maddesi ile de Anayasa’nın „Dilekçe hakkı“ başlıklı 74. maddesinde değişiklikler yapılıyor.

Yetkili makamlara ve TBMM’ye dilekçe ile başvuruda bulunma hakkı  vatandaşların yanı sıra „Karşılıklılık esası gözetilmek kaydıyla  Türkiye’de ikamet eden yabancılara“ da tanınıyor.

Başvuruların sonucu, başvuranlara „Gecikmeksizin“ bildirilecek.

MİLLETVEKİLİ SEÇİLME YETERLİLİĞİ

Anayasa’nın „milletvekili seçilme yeterliliği“ ile ilgili 76.  maddesini değiştiren 27. maddeye göre, „Terör eylemlerine“  katılanlar milletvekili seçilemeyecek. Yürürlükteki Anayasa’da yeralan ve milletvekili seçilmeyi engelleyen durumlar arasında   “İdeolojik  ve anarşik eylemlere“ katılma yerine, „Terör eylemlerine“ katılma  yeralacak.

Terör eylemlerinden hüküm giyenler, bu ceza affa tabi tutulmuş  olsa bile milletvekili seçilemeyecekler.

MİLLETVEKİLİ DOKUNULMAZLIĞI

Milletvekili dokunulmazlığına ilişkin Anayasa’nın 83. maddesi  teklifin 28. maddesi ile yeniden düzenleniyor.

Buna göre, milletvekili dokunulmazlığının kaldırılıp  kaldırılmamasına ilişkin  işlemler TBMM’ye ulaşma tarihinden itibaren  üç ay içinde sonuçlandırılacak. Dokunulmazlıkla ilgili oylama Genel  Kurul’da gizli oyla yapılacak.

Milletvekilleri hakkındaki ceza davaları Yargıtay’da görülecek. Bu davalarla ilgili hazırlık soruşturmasının yürütülmesi, hükmün temyizi  ve diğer yargılama esasları kanunla düzenlenecek.

„Tekrar seçilen milletvekili hakkında soruşturma ve kovuşturma  yapılması, yeniden dokunulmazlığın kaldırılmasına bağlıdır“ hükmü  madde metninden çıkartılıyor. Böylece, yeniden seçilen milletvekilleri hakkındaki dokunulmazlığın dönem sonuna bırakma kararı, milletvekili  sıfatı sona erinceye kadar sürecek.

Anayasa’nın 86. maddesini değiştiren teklifin 29. maddesi  uyarınca, milletvekillerinin ödenek, yolluk ve emeklilik işlemlerinin  yanı sıra tazminat ve özlük işleri de yasayla düzenlenecek. TBMM  üyeleri ile bunların emeklileri, Emekli Sandığı ile  ilişkilendirilecek.

AF ÇIKARMA

Teklifin 30. maddesi ile Anayasa’nın TBMM’nin görevlerini  düzenleyen 87. maddesi de değiştiriliyor.

Madde ile „Genel ve özel af“ kararı alabilmek için TBMM üye  tamsayısının beşte üç çoğunluğunun oyunun aranması koşulu getiriliyor. Anayasa’nın 14.maddesinde yeralan ve „Devlete karşı işlenen suçlar“  olarak tanımlanan suçlar da af kapsamına alınabilecek.

CUMHURBAŞKANI’NIN KISMİ VETO HAKKI

Anayasa’nın 89.maddesinde değişiklik yapan 31. madde ile  Cumhurbaşkanı’na, onayına sunulan yasaları „Kısmen“ veto etme  yetkisi tanınıyor. Kısmi veto durumunda TBMM, sadece uygun bulunmayan  maddeleri görüşebilecek.

ÇATIŞMA DURUMU

Teklifin 32. maddesiyle Anayasa’nın 90. maddesine, Avrupa  Birliği’ne uyumun hukuksal altyapısının hazırlanmasına yönelik bir  fıkra eklendi.

Buna göre, yasalar ile uluslararası andlaşmaların çatışması  halinde uluslararası andlaşmalar esas alınacak.

MECLİS BAŞKANI SEÇİMİ

Anayasa’nın 94. maddesinde değişiklik yapan 33. madde ile Meclis  Başkanlarının seçim süresi kısaltılıyor.

TBMM Başkan adayları, Meclis’in toplandığı günden itibaren on gün  yerine beş gün içinde Başkanlık Divanı’na bildirilecek. Başkan seçimi  de aday gösterme süresinin bitiminden itibaren 5 gün içinde  tamamlanacak.

MECLİS SORUŞTURMASI

Anayasa’nın „Meclis soruşturması“ nı düzenleyen 100. maddesini  değiştiren 34. maddeye göre, TBMM Genel Kurulu, Başbakan veya bakanlar hakkındaki  Meclis soruşturması önergelerini „Gizli oyla“ karara  bağlanacak.

Soruşturma komisyonları kendisine verilen kesin süre içinde  raporunu TBMM Başkanlığı’na sunacak. Rapor, veriliş tarihinden  itibaren 10 gün içinde dağıtılacak, bundan sonraki on gün içinde  görüşülecek ve gerek görüldüğü takdirde ilgilinin Yüce Divan’a sevkine karar verilecek. Yüce Divan’a sevk kararı, üye tamsayısının salt  çoğunluğunun gizli oyuyla alınabilecek.

MGK’NIN YAPISI

Teklifin 35. maddesi ile Anayasa’nın MGK’ya ilişkin 118. maddesi  de değiştiriliyor.

Buna göre, MGK’da, Başbakan, Genelkurmay Başkanı, Milli Savunma,  İçişleri, Dışişleri Bakanları, Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri  Komutanları ile Jandarma Genel Komutanı’nın yanı sıra Başbakan  Yardımcıları ve Adalet Bakanı da yeralacak.

MGK’da alınacak kararların “...Bakanlar Kurulunca öncelikle  dikkate alınacağı“ şeklindeki ifade, “...Bakanlar Kurulunca  değerlendirilir“ olarak değiştiriliyor.

ANAYASA MAHKEMESİ

Anayasa’nın 149. maddesini değiştiren 36. maddeye göre, Anayasa  Mahkemesi, Anayasa değişikliklerinin iptali kararları ile parti  kapatma kararlarını, üçte iki yerine beşte üç çoğunlukla alabilecek.

12 EYLÜL DÜZENLEMELERİ

Teklifin 37. maddesi, Anayasa’nın Geçici 15. maddesinin son  fıkrasını yürürlükten kaldırıyor.

Buna göre, 12 Eylül 1980-6 Aralık 1983 döneminde çıkarılan  yasalar, Kanun Hükmünde Kararnameler (KHK) ile Anayasa Düzeni Hakkında Kanun uyarınca alınan karar ve tasarrufların Anayasa’ya aykırılığı öne sürülebilecek.

GEÇİCİ HÜKÜMLER

Teklifin geçici maddesi uyarınca, Anayasa’nın 67. maddesine bu  teklif ile eklenen „Seçim kanunlarında yapılacak değişiklikler,  yürürlüğe girdiği tarihten itibaren bir yıl içinde yapılacak  seçimlerde uygulanmaz“ şeklindeki hüküm, yapılacak ilk genel  seçimlerde uygulanmayacak. Böylece, seçim kanunlarında değişiklik  yapılarak genel seçime gidilebilecek.

Yine geçici maddeye göre, TBMM, bu kanunun yürürlük tarihinden  önce devlete karşı işlenen suçlar için genel ve özel af  çıkartamayacak.