Anayasa değişikliği neler getiriyor

Halk oylamasında Anayasa'nın 24 maddesinde değişiklik öngören kanunun kabul edilmesinin ardından, önce bunlarla bağlantılı mevzuatın gözden geçirilmesi işlemi başlayacak ve anayasa değişikliği paralelinde, yirmiye yakın yasada değişiklik yapılması, bazı konulara ilişkin yeni yasaların çıkarılması söz konusu olacak.
Anayasada yapılan değişiklikle Anayasa Mahkemesi ile Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu'nun (HSYK) üye yapısı ve işleyişi değiştirildi. Bu doğrultuda her iki kurumun kuruluş ve görevlerine ilişkin yasalarda değişiklikler yapılacak.

Anayasa Mahkemesi'ne kişisel başvuru ile Meclis Başkanı, Genelkurmay Başkanı, kuvvet komutanları ile Jandarma Genel Komutanı'nın da görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Yüce Divanda yargılanmasına ilişkin değişiklik de bu kapsamda gündeme gelecek.

Halen 11 asıl 4 yedek üyeli Anayasa Mahkemesi, 17 asıl üyeden oluşacak. Anayasa Mahkemesinin mevcut yedek üyeleri “asıl üye” sıfatını kazandı. Yeni yapıda, TBMM 2 üyeyi, Sayıştay Genel Kurulunun her üyelik için göstereceği 3'er; 1 üyeyi ise baro başkanlarının avukatlar arasından göstereceği 3 aday arasından gizli oyla seçecek.

Cumhurbaşkanı; 3 üyeyi Yargıtay, 2 üyeyi Danıştay, 1 üyeyi Askeri Yargıtay, 1 üyeyi Askeri Yüksek İdare Mahkemesince her üyelik için gösterilecek 3'er aday içinden; en az ikisi hukukçu olmak üzere 3 üyeyi ise YÖK'ün, kendi üyesi olmayan yüksek öğretim kurumları öğretim üyeleri arasından göstereceği 3'er aday içinden seçecek.

Cumhurbaşkanı, 4 üyeyi de üst kademe yöneticileri, serbest avukatlar, 1. sınıf hakim ve savcılar ile en az 5 yıl raportörlük yapmış Anayasa Mahkemesi raportörleri arasından belirleyecek.

Anayasa Mahkemesi iki bölüm ve Genel Kurul halinde çalışacak. Bölümler, başkanvekilinin başkanlığında 4 üyenin katılımıyla toplanacak. Genel Kurul ise mahkeme başkanının veya başkanın belirleyeceği başkanvekilinin başkanlığında en az 12 üye ile toplanacak. Bölümler ve genel kurul, kararlarını salt çoğunluk ile alacak.

Siyasi partilere ilişkin dava ve başvurulara, iptal ve itiraz davaları ile Yüce Divan sıfatıyla yürütülecek yargılamalara genel kurul bakacak.
Anayasa Mahkemesi, Anayasa değişikliğinin iptali ile siyasi partilerin kapatılmasına ya da devlet yardımından yoksun bırakılmasına toplantıya katılan üyelerin üçte ikisinin oyuyla karar verebilecek.

Şekil bozukluğuna dayalı iptal davaları Anayasa Mahkemesince öncelikle incelenip karara bağlanacak.
Anayasa Mahkemesi, Yüce Divan sıfatıyla baktığı davalar dışında kalan işleri dosya üzerinden inceleyecek. Ancak, bireysel başvurularda duruşma yapılmasına karar verilebilecek. Mahkeme, gerekli gördüğü hallerde sözlü açıklamalarını dinlemek üzere ilgilileri ve konu üzerinde bilgisi olanları çağırabilecek, siyasi partilerin kapatılmasına ilişkin davalarda Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısından sonra kapatılması istenen siyasi partinin genel başkanlığının veya tayin edeceği bir vekilin savunmasını dinleyecek.

Anayasa Mahkemesi üyeleri arasından gizli oyla ve üye tam sayısının salt çoğunluğu ile 4 yıl için bir başkan ve iki başkanvekili seçilecek. Görev süresi bitenler yeniden seçilebilecek.

Anayasa Mahkemesi üyeleri 12 yıl için seçilecek. Bir kişi iki defa üyeliğe seçilemeyecek. 12 yıldan önce yaş sınırını dolduran üye emekliye ayrılacak.

BİREYSEL BAŞVURU HAKKI

Anayasa'nın 148. maddesinde yapılan değişiklik ile “bireysel başvuruları karara bağlama” yetkisi de Anayasa Mahkemesi'nin görevleri arasına eklendi.
Anayasa'ya eklenen geçici 18. maddeyle “bireysel başvuruya ilişkin gerekli düzenlemelerin iki yıl içinde tamamlanacağı ve uygulama kanununun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren bireysel başvuruların kabul edileceği” hükmü yer alıyor.
Bu hüküm uyarınca Mahkeme'nin “bireysel başvuruları” gerekli yasal düzenlemeler yapılmadan sonuçlandırması mümkün değil. Mahkeme, gerekli yasal düzenlemeler yapıldıktan sonra bireysel başvuruları sonuçlandıracak.

YÜCE DİVAN

Meclis Başkanı, Genelkurmay Başkanı, kuvvet komutanları ile Jandarma Genel Komutanı da görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Yüce Divan'da yargılanacak. Yüce Divan kararlarına karşı yeniden inceleme başvurusu yapılabilecek. Genel Kurulun yeniden inceleme sonucu verdiği kararlar kesin olacak.
Askeri Yargıtay ve Askeri Yüksek İdare Mahkemesi üyeleri için “hakimlik teminatı” geçerli olacak.

YÜKSEK ASKERİ ŞURA KARARLARI

Anayasanın, “Yargı Yolu” başlıklı 125. maddesindeki değişiklikle, Yüksek Askeri Şura'nın terfi işlemleri ile kadrosuzluk nedeniyle emekliye ayırma hariç, her türlü ilişik kesme kararlarına karşı yargı yolu açıldı. Bu çerçevede Yüksek Askeri Şura'nın Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun'da bir değişiklik ile yargıya başvurunun şekil ve usullerine ilişkin bir düzenleme söz konusu olacak.

Anayasanın “Askeri Yargı” başlıklı 145. maddesinde yapılan değişiklikle de askeri yargının görev alanı yeniden belirlendi. Bu kapsamda askeri yargıya ilişkin mevzuat, ilgili ceza ve usul yasaları ile ilgili askeri ceza ve usul yasalarında düzenleme gündeme gelecek.
Öte yandan, Anayasa'da yapılan bir başka değişiklikle, yargı yetkisinin idari eylem ve işlemlerin hukuka uygunluğunun denetimi ile sınırlı olması, hiçbir surette yerindelik denetimi şeklinde kullanılamayacağı ilkesi getirildi. Bu konuda İdari Yargılama Usul Kanunu'nda yeni bir düzenleme gerekecek.

ASKERİ YARGI

Askeri yargının görev alanı yeniden belirlendi. Askeri yargı, askeri ve disiplin mahkemeleri tarafından yürütülecek. Askeri mahkemeler, asker kişiler tarafından işlenen askeri suçlar ile bunların asker kişiler aleyhine veya askerlik hizmet ve görevleriyle ilgili olarak işledikleri suçlara ait davalara bakacak.
Devletin güvenliğine, anayasal düzene ve düzenin işleyişine karşı suçlara ait davalar, her durumda adliye mahkemelerinde görülecek.
Siviller, savaş hali dışında askeri mahkemelerde yargılanmayacak.

HSYK'NIN YAPISI

Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu (HSYK) yeniden yapılandırıldı. HSYK'nın halen 7 olan üye sayısı 22'e, 5 olan yedek üye sayısı ise 12'a çıkarıldı. HSYK 3 daire halinde çalışacak.
Adalet Bakanı, HSYK Başkanlığı görevini sürdürecek. Adalet Bakanlığı Müsteşarı da kurulda yer almaya devam edecek. Kurulun, 4 asıl üyesi, yüksek öğretim kurumlarının hukuk dallarında görev yapan öğretim üyeleri ve avukatlar arasından Cumhurbaşkanınca; 3 asıl ve 3 yedek üyesi, Yargıtay üyeleri arasından Yargıtay Genel Kurulunca; 2 asıl ve 2 yedek üyesi, Danıştay üyeleri arasından Danıştay Genel Kurulunca; 1 asıl ve 1 yedek üyesi, Türkiye Adalet Akademisi Genel Kurulunca kendi üyeleri arasından; 7 asıl ve 4 yedek üyesi, birinci sınıf olup, birinci sınıfa ayrılmayı gerektiren nitelikleri yitirmemiş adli yargı hakim ve savcıları arasından adli yargı hakim ve savcılarınca; 3 asıl ve 2 yedek üyesi idari yargı hakim ve savcıları arasından idari yargı hakim ve savcılarınca dört yıl için seçilecek. Süresi biten üyeler yeniden seçilecek.
Kurulun “meslekten çıkarma” cezasına ilişkin kararlarına itiraz edilebilecek, ancak diğer kararlarına karşı yargı mercilerine başvurulamayacak.
HSYK'nın mevcut asıl ve yedek üyelerinin görevleri seçildikleri sürenin sonuna kadar devam edecek.

Resmi Gazete'de yayımlanan anayasa değişiklikleriyle, Anayasa'nın “Sendika Kurma Hakkı” başlıklı 51. maddesinin “Aynı zamanda ve aynı iş kolunda birden fazla sendikaya üye olunamaz” şeklindeki dördüncü fıkrası yürürlükten kaldırıldı. Sendikalar Kanunu'nda yapılacak değişiklikle işçiler aynı anda birden fazla sendikaya üye olabilecek.

Anayasa'nın, başlığı “Toplu İş Sözleşmesi ve Toplu Sözleşme Hakkı” şeklinde değiştirilen 53. maddesi ise memurlar ve kamu görevlileri açısından önemli bir yenilik getiriyor.

Böylece memurlar ve diğer kamu görevlilerine, toplu sözleşme yapma hakkı tanınıyor. Toplu sözleşme yapılması sırasında uyuşmazlık çıkması halinde ise taraflar Kamu Görevlileri Hakem Kuruluna başvurabilecek. Kamu Görevlileri Hakem Kurulu'nun kararları kesin ve toplu sözleşme hükmünde olacak.

Toplu sözleşme hükümleri memur emeklilerine de yansıtılacak.

Toplu sözleşme hakkının kapsamı, istisnaları, toplu sözleşmeden yararlanacaklar, toplu sözleşmenin yapılma şekli, usulü ve yürürlüğü, toplu sözleşme hükümlerinin emeklilere yansıtılması, Kamu Görevlileri Hakem Kurulunun teşkili, çalışma usul ve esasları ile diğer hususlar Kamu Görevlileri Sendikaları Kanunu'nda düzenlenecek.

GREV YASAKLARI ANAYASA'DAN ÇIKTI

Anayasa'nın “Grev Hakkı ve Lokavt” başlıklı 54. maddesinde yapılan değişiklikle grev esnasında greve katılan işçilerin ve sendikanın kasıtlı veya kusurlu hareketleri sonucu, grev uygulanan işyerinde sebep oldukları maddi zarardan sendika sorumlu tutulamayacak.

Ayrıca Anayasa'daki siyasi amaçlı grev ve lokavt, dayanışma grev ve lokavtı, genel grev ve lokavt, işyeri işgali, işi yavaşlatma, verim düşürme ve diğer direnişlere ilişkin yasakları kaldırılacak.

Anayasa'nın 54. maddesindeki değişiklerin hayata geçmesi için Sendikalar Kanunu ile Toplu İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Kanunu'nda düzenleme yapılması gerekiyor.

Anayasanın, memurların disiplin kovuşturması konusunda hükümler getiren 129. maddesinde değişiklik yapılarak, uyarma ve kınama cezaları da yargı denetimine açılıyor. Bu düzenlemede ilgili mevzuattaki değişiklikle yürürlüğe girecek.

YURTDIŞI ÇIKIŞLARI

Anayasa'nın 23. maddesinin 3. fıkrasında yapılan değişiklikle de “vatandaşların yurt dışına çıkışları ancak suç soruşturması ve kovuşturması sebebiyle hakim kararı bağlı olarak” sınırlandırılabilecek.