Anadolu, tarihine sahip çıkmıyor
Güncelleme Tarihi:
Kültürel varlıkların korunması için 1970 UNESCO Sözleşmesi, Avrupa Arkeolojik Mirasın Korunması Sözleşmesi gibi uluslararası anlaşmalara rağmen, “kültür varlıkları yerinde güzeldir” anlayışından uzak birçok ülke, Anadolu topraklarından çıkarılan tarihi eserleri iade etmemek için direnirken, bu tarihi eserlerin Türkiye'ye geri getirilmesi için mücadeleler de sürdürülüyor.
Türk topraklarından çıkarılan birçok tarihi eser, kaçırıldıkları ülkelerde sergileniyor. Birbirinden ilginç yöntemlerle yurt dışına kaçırılan tarihi eserler uluslararası anlaşmalara rağmen iade edilmiyor.
KAÇIRILAN KÜLTÜR VARLIKLARINDAN BAZILARI
Boğazköy Sfenksi: Çorum'da antik adı Hattuşaş olan Boğazköy ören yerinden Almanlar tarafından 1906-1912 yılları arasında yapılan kazılarda bulunan 2 sfenks ve yaklaşık 10 bin çivi yazılı tabletten oluşan kültür hazinesi, temizlenip onarıldıktan sonra 1917 yılında iade edilmek şartıyla Berlin'e götürüldü.
Bu eserlerden 2 bin 943 tablet ve bir sfenks, 1924-1942 yılları arasında partiler halinde iade edildi. 1987 yılında ise yaklaşık 7 bin 400 tabletin iadesi sağlandı. Türkiye'ye iade edilmeyen Boğazköy Sfenksi ise halen Berlin Devlet Müzesinde sergileniyor.
Zeus Sunağı: İlk çağın en büyük heykeltıraşlık şaheserinden biri olarak nitelendirilen ve Bergama Kralı 2. Eumenes tarafından Galatlarla yapılan savaşın kazanılmasının ardından kurtarıcı Zeus'a bir şükran ifadesi olarak inşa edilen ünlü Zeus Sunağı, Alman mühendis Carll Humman tarafından parça parça sökülerek deniz yoluyla Almanya'ya kaçırıldı. Daha sonra monte edilen tarihi eser halen Berlin Pergamon Müzesinde sergileniyor.
Aphrodisias-İhtiyar Balıkçı Heykeli: Aydın Geyre yakınlarındaki antik Aphrodisias kentinde Prof. Dr. Kenan Erim başkanlığında sürdürülen kazılar sırasında 1989 yılında Tiberius Portikosu'ndaki havuzda bir mermer baş bulundu. Bulunan başın, 1904 yılında Fransız arkeolog Paul Gaudin tarafından yürütülen izinli kazılar sırasında bulunarak gizlice yurt dışına kaçırılan ve daha sonra Berlin Pergamon Müzesine satılan gövdeye ait olduğu tespit edildi.
Beyhekim Camisi Mihrabı: Konya'da 13. Yüzyılda yapıldığı bilinen Beyhekim Camisi'nin çini mozaikli mihrabı, 1907 yılında yasa dışı yollarla yurt dışına götürüldü. Cami mihrabı Berlin'deki Pergamon Müzesinin İslam Eserleri Bölümü'nde sergileniyor.
Hacı İbrahim Veli Türbesi Sandukası: Konya'nın Akşehir ilçesi Alanyurt köyünde bulunan Hacı İbrahim Veli Türbesi'ne ait sanduka 1906'da Almanya'ya kaçırıldı. İadesi için girişimler yapılan sanduka, Berlin'de Doğu Asya ve İslam Sanatları Müzesinde sergileniyor.
Troya Eserleri: Tarihin en önemli arkeolojik buluntuları arasında sayılan Troya eserleri, Çanakkale'deki antik kentte Alman arkeolog Heinrich Schliemann tarafından gün ışığına çıkarıldı. MÖ 2300-2800 yılları arasına ait tarihi hazinenin, Schliemann ve eşi tarafından 1871-1890 yılları arasında yurt dışına kaçırıldığı biliniyor. Eserlerin bir bölümü Berlin'de, bir kısmı da Rusya'da Puşkin Güzel Sanatlar Müzesi ile St. Petersburg'daki Hermitage Müzesinde bulunuyor.
Herakles Heykeli: 1980'de ABD'ye kaçırılan heykelin alt kısmı Antalya Müzesinde sergileniyor. Perge kazısı sırasında kaçırılan Roma dönemine ait heykelin kaçırılan bölümünün Boston Güzel Sanatlar Galerisi ile Leon Levy-Shelby White adlı koleksiyonerlerin mülkiyetinde olduğu biliniyor.
Kumluca Eserleri: Antalya'nın Kumluca ilçesinde bulunan ve dinsel nitelikli gümüş parçalardan oluşan Kumluca Hazinesi 1963 yılında yurt dışına kaçırıldı. Hazine, Washington'daki Dumbarton Oaks Müzesinde sergileniyor.
Diyarbakır Müzesi Sfenks Figürini: Diyarbakır Müzesinden 1979 yılında çalınan bronz bir sfenks figürü Danimarka'da David's Samling Koleksiyonu'nda bulunuyor.
Akşehir Seydi Mahmut Hayrani Türbesi'ne ait sanduka: 1976 yılında kaçırılan tarihi eser, Danimarka'da David's Samling Koleksiyonu'nda yer alıyor.
Cizre Ulu Cami Kapı Tokmağı: Danimarka'da David's Samling Koleksiyonu'nda bulunan kültür hazinesi, 1969 yılında kaçırıldı.
GERİ ALINAN ESERLER
ABD'de bulunan bin 676 adet Elmalı sikkesi, 363 adet Lidya eseri, Girlandlı Lahit, Marsyas Heykeli, Aphrodisias Friz Bloku, Erdek açık hava tiyatrosundan çalınan torso (insan gövdesi heykeli), Zeugma mozaiğine ait parçalar ve Divriği Ulu Cami ahşap panosunun 1988 ile 2000 yılları arasında verilen hukuk mücadelesi sonrası iadesi sağlandı.
Türkiye'ye iadesi sağlanan diğer bazı tarihi eserler ve geldiği ülkeler şöyle:
Almanya: Boğazköy tabletleri ve sfenksleri, Antiochos baş fragmenti, Henkel koleksiyonunda bulunan eserler, pişmiş toprak heykelciği, mermer kabartma levha, Bremen ve Tutlingen'de ele geçirilen eserler.
İngiltere: Osmanlık Tombağı, İzmir Birgi Aydınoğlu Mehmet Bey Camisi'nden çalınan minber kapısı, Manş Denizi batığındaki eserler, Heathrow Havaalanı'nda ele geçirilen eserler, bronz Dionysos Heykeli.
ABD: 93 parçadan oluşan Osmanlı giysi koleksiyonu, gemici feneri, Aphrodisias Örenyeri'nden çalınan Meleager başı, kurşun mühür, Atatürk'ün gümüş sigara tabakası, Nuruosmaniye Kütüphanesinden çalınan Kur'an-ı Kerim, Oklahoma eserleri.
İtalya: Bronz vazo.
İsviçre: Elmalı sikkeleri, İzmir Müze Müdürlüğü bahçesinden çalınan kadın heykeli, Zürich'te ele geçirilen eserler.
Avusturya: Mermer kadın başı.
Danimarka: Konya Beyşehir Eşrefoğlu Camisi'nin giriş kapısı panoları.
Anadolu'ya ait eserlerin iadesini sağlamak için 17 milyon dolar harcama yapıldı.
Yurt dışına kaçırılan Lidya eserleri, İtalya İnterpolu tarafından ele geçirilen yazıtlar, Avusturya'da 1999 yılında ele geçirilen tarihi eserlerin iadeleri için de çalışmalar sürdürülüyor.