Amerikalı Wright kardeşler mi Brezilyalı Santos-Dumont mu?

İnsanlığın önünde çığır açan buluşları ve uçuşları ilk kimin yaptığı konusunda bilinen tarihi gerçeklere hiç güven olmuyor. Örneğin 100 yılı aşkın bir süre Graham Bell'i telefonun babası diye bildik. Sonra Antonio Meucci adlı bir İtalyan, ardından da Alman Philipp Reis'ın adı telefonun ilk mucitleri diye ortaya çıktı. Almanlara göre telefonun mucidi Reis. Aynı durum uçağın icadı ve ilk uçuş için de geçerli. Önümüzdeki 17 Aralık'ta, Amerikalı Wright kardeşlerin ilk uçununun 100'üncü yıldönümü kutlanacak. Ancak Brezilyalılara göre tarihteki ilk uçuşun kahramanı onlar değil. Peki kim? Elbette bir Brezilyalı; Alberto Santos-Dumont. Brezilyalılara sorarsanız, Wright kardeşlerinki gerçek bir uçuş değil. En baba uçuşun kahramanı Santos-Dumont, tarihi de 12 Kasım 1906. Açın bakın, bütün ansiklopediler aynı şeyi yazıyor. Havacılık tarihinin ilk motorlu, kesintisiz ve denetimli uçuşunu Amerikalı Orville ve Wilbur Wright kardeşler gerçekleştirmiştir. Geliştirdikleri iki planörle 1900-1903 arasında, eğik zemin ve rüzgar yardımıyla gizli gizli denemeler yapmış, 17 Aralık 1903'te de Flyer 1 adlı ilk motorlu uçaklarıyla, motor dışında hiçbir yardım almadan düz zeminden havalanmışlar. O sabah ilk uçuşu Orville yapmış, sonra Wilbur uçmuş, ardından Orville bir kez daha uçmuştur. Uçuşlardan ilki 12 saniye, sonuncusu ise 59 saniye sürmüştür. Teknoloji hayatına baskı makinesi tasarım ve yapım işiyle atılan Wright kardeşler kendi kendilerini yetiştirmiş, havacılıkla ilgili buldukları bütün eserleri okumuş, yıllarca şahinlerin hareketlerini gözlemişler.Heyecan verici bir teknolojik hayat. Şimdi insanoğlu o 12 saniyelik ilk uçuş cesareti sayesinde kıtaları aşıyor, uzaya gidiyor. YEMEĞE BALONLA GİDEN ZÜPPEAncak Alberto Santos-Dumont'un yaşamı çok daha heyecan verici, daha bir egsantrik. Brezilyalı kahve ekicisi babasından kaldırdığı müthiş mirasla, Bell Epoque Parisi'nde yaşayan, otuzlu yaşlarda çıtkırıldım bir züppe. Keyif ve lezzet düşkünü, süslü ve havai. Boyu sadece 1,6 metre ama, Parisli erkekler modayı onun kurallarına göre uyguluyor, şapka kenarlarını onun gibi aşağı yatırıyor, pantolon paçalarını onun gibi kıvırıyor. Her akşam Champs-Elysees'deki evinden Maxim'e balonla gidiyor. Gündüzleri alışverişe ve dostlarını ziyarete de aynı aletle uçuyor. Evinin önündeki lamba direğine bağlı duran balonu Maxim'in önünde atların yanına park ediyor. Balonla uçuş deneyleri yaparken gurme sofrasını da beraberinde götürüyor.Paris sosyetesinde paraları har vurup harman savururken, bir yandan da havacılık deneyleri yapıyor. Paris akşamlarında Rockefeller'la yemek yiyip, Jules Verne ile gece geç saatlere kadar muhabbetlere dalıyor, Graham Bell ile teknoloji üzerine çene yarıştırıyor. ‘‘Deliliğin Kanatları’’ adlı kitapta Santos-Dumont'un yaşam öyküsünü anlatan Paul Hoffman'a göre bu Brezilyalı tarihte özel uçuş makinesi olan ilk insan. Santos-Dumont 12 Kasım 1906 günü, uçurtmaya benzer bir mekanizması olan 14-Bis adlı 220 metre kanat uzunluğunda bir aletle Paris dışlarında ilk uçuşunu yapıyor. Geniş bir seyirci kalabalığı da olduğu için, bütün Avrupa'ya uçağın mucidi olarak ünü yayılıyor. Wright kardeşler üç yıl önce 17 Aralık 1903 günü okyanusun öbür yakasındaki Kuzey Carolina'nın Kitty Hawk yöresinde hayatlarının deneyini yapmışlar. Ama, olsun. Santos-Dumont züppeliğine yaraşır bir edayla bütün Paris'e gösteri yapıyor, süksesine sükse katıyor.AKSİ FRANSIZLAR BİLEWRIGHT DİYORBrezilyalılara göre ilk uçuşun Wright kardeşlere mal edilmesi tarihin en büyük üçkağıtlarından biri. Neticede onları gören olmamış. Ayrıca tepelik bir mevkiden mancınık marifetiyle fırlamışlar. Bu iddia ilk planör deneyleri açısından geçerli olsa da, 17 Aralık 1903'teki denemenin gerçek motorlu bir uçuş olduğu kesin.Brezilyalı fizikçi ve Santos-Dumont uzmanı Henrique Lins de Barros'a göre, Wright kardeşlerin uçağı Flyer'ın havalanması tamamen, Kitty Hawk'ın düzgün bir istikamette esen sert rüzgarına bağlı. Çünkü uçağın kendi motor gücüyle havalanabildiğini gösteren tek bir kanıt yok. Amerikalı havacılık uzmanlarına göre bu iddialar tamamen deli saçması. Çünkü 17 Aralık'taki uçuş sayılmasa bile, Wright kardeşler, Santos-Dumont'un 1906'daki başarılı denemesinden önce başka uçuşlar da gerçekleştirmişler. Hatta bir seferinde 39 kilometreyi 40 dakikada uçmuşlar. Ancak gerçekten de Wright kardeşler seyirci topluluğuna açık ilk uçuşlarını 1908'de yapmışlar. Bununla birlikte bütün eski uçuşların tanıkları ve fotoğrafları mevcut.Hiçbir konuda Amerikalılarla anlaşmamayı ilke edinen Fransızlar bile Wright kardeşlerin hakkını teslim ediyor. Fransız Havacılık ve Uzay Tarihi Merkezi'nin direktörü Claude Carlier, Santos-Dumont'un uçan ilk insan olmadığını söylüyor.Acıklı sonParis'te çok neşeli bir hayat süren Santos-Dumont'un Fransızlarla ilişkisi acıklı bir şekilde noktalanıyor. İcatlarının patentini asla almayan Santos-Dumont, Fransız hükümetiyle bir centilmenlik anlaşması yapıyor ve diyor ki: ‘‘Buluşlarım iyi amaçlarla kullanılsın.‘‘ Ancak uçaklarla hem kendi memleketi, hem de başka ülkelerde sivillerin bombalanmasından bunalıma giren Santos-Dumont, 23 Temmuz 1932 günü Brezilya'daki bir otel odasında kendini asıyor. İlk uçuşun 50'inci yıldönümü olan 1956'da kurulan Santos-Dumont Vakfı, şimdi 2006'daki 100'üncü yıl için büyük bir şenliğe hazırlanıyor. Cartier ilk kol saatini onun için yaptıAlberto Santos-Dumont, balonu üzerinde çalışırken, yeleğinin cebinden sürekli saat çıkarmaya üşendiği için ünlü kuyumcu dostu Louis Cartier'den kendisi için daha pratik bir saat yapmasını istiyor. Böylece Cartier bugünkü kol saatini yaratıyor. Santos-Dumont tarihte kol saati takan ilk insan, ancak Brezilya'da onun aynı zamanda kol saatinin mucidi olduğu mitosu da dolaşıyor. Bugün Cartier'nin Santos modeli birkaç bin dolara satılıyor. Kol saatinin mucidi olmasa bile, iki silindirli motosiklet motorunu icat eden Santos-Dumont'un ta kendisi.