Amasya'nın mumyası elmasını geçecek

Meğer Amasya'daki mumyaların göreceği daha güzel günler varmış. Bu mumyaları National Geographic Kanalı (NGC)'nda yayınlanacak ‘‘The Mummy Road Show’’ programında izleyeceğiz. Belgesel ekibinin yolunun Amasya'ya düşme hikayesi ilginç. 10 yıldır Amerika'da yaşayan belgeselin yapım koordinatörü Ayşin Karaduman ‘‘Acaba Türkiye'de de mumya var mı?’’ diye merak ediyor. Amasya Müzesi'nde araştırmacı olan sanat tarihçisi Muzaffer Doğanbaş'ın kitabı, Mumyalama Sanatı ve Anadolu Sanatı sayesinde Türkiye'de, özellikle de Amasya'da bir dolu mumya olduğunu belirliyor. Sonrasında da ver elini Amasya. Muzaffer Doğanbaş (36) Türkiye'deki mumyalarla ilgili kitap yazan ilk ve tek araştırmacı.


National Geographic Channel (NGC) ‘‘The Mummy Road Show’’ (Mumya Gösterisi) adlı 13 bölümlük belgesel için Amasya'da 700 yıllık sekiz mumyayı inceledi. ABD'li tıp profesörleri Ronald G. Beckett, Gerald Conlogue (ikisi de Quinnipiac Üniversitesi'nden), yapım şirketi Engel Brothers Media'nın sahibi Larry Engel, teknisyen Heidi Burke ve dizinin yapım koordinatörü Ayşin Karaduman'dan oluşan ekip daha önce Amerika, Filipinler, İtalya, Meksika, Hollanda, Tayland ve Peru'daki mumyalar üzerine de incelemeler ve çekimler yaptı. Ekibin Türkiye'den sonraki durağı Bolivya ve Şili. NGC prosedürü tamamlamak için iki ay önceden Kültür Bakanlığı'na başvurdu ama ön çalışmalara altı ay önce başladılar. Kültür Bakanlığı ve NGC'nin Türkiye temsilcisi MCD'nin de katkı yaptığı çalışmada mumyaların tek tek röntgenleri çekildi, endoskopi yapıldı ve DNA özelliklerinin bulunması için örnekler alındı. Buradaki mumyaların Mısır'dakilerin aksine iç organları olduğu belirlendi. İç organlarının çıkarılmaması, o dönemin kullanılan yöntemlerin gelişkinliğine kanıt olarak gösteriliyor. Moğollar'ca öldürüldükleri sanılan bu kişilerin ölüm şekilleri, mumyalamada hangi kimyasal maddelerin kullanıldığı, kesin akrabalık bağları, hücre yapıları gibi geniş bilgilere ulaşmak için laboratuvar ortamında birçok test yapılacak. İncelemenin ilk sonuçlarına göre; mumyaların Amasya'yı yöneten İlhanlı Devleti'nin Anadolu Nazırı Cumudar Şehzade Bey (56), Amasya Emirleri İşbuğa Nuyin (30) ve İzzettin Pervane Bey (50) ile İzzettin Bey'in eşine ve bir buçuk yaşındaki kızıyla üç buçuk yaşındaki oğluna ait oldukları belirlendi. Hepsinin de öldürüldüklerinde gözlerinin ağızlarının açık olduğu belirlendi. Ayrıca çocuklarda zatürre gibi solunum ve akciğer hastalıklarıyla bir çocukta kemik büyümesini durduran ölümcül hastalık izlerine, cariyenin kemiklerindeyse ağır yaşam koşullarını yansıtan artrite rastlandı.



MUMYALAR BÜTÜN AMASYA'YI DOLAŞTI


Mumyalar Amasya Müzesi'nin kurulduğu 1925 yılından beri biliniyor. Müzeden önce Amasya'da bulunan Sultan Beyazıd Külliyesi'nin medrese kısmında teşhir edildiler, müzeye 1972'de geldiler. 1972-1978 arasını Selçuklu yapısı Gök Medrese'de geçirdiler, 1978'de yenilenen Amasya Müzesi'nin tekrar taşındılar. Amasya Arkeoloji Müzesi'nin resmi açılışı ile mumyaların sergilenmeye başlaması 1980. NGC desteğiyle sağlanacak görsel malzeme ve bilgiyle mumyaların sergilenmesi yeniden düzenlenecek. Yılda 90-100 bin kişi mumyalar için ziyaret ediyor müzeyi. Amasya Müzesi Müdürü arkeolog Ahmet Yüce NGC'nin çektiği belgeselin Türkiye'nin tanıtımı için çok önemli olduğunu söylüyor: ‘‘Bizim halkımız bile buradaki mumyaları tanımıyor, halbuki dünya arkeolojisinde en çok mumyaya sahip müze bizimki.’’


Mumya araştırmacısı, sanat tarihçi Muzaffer Doğanbaş:

Yaptığım işi küçümsüyorlar


Mumya merakınız Amasya Müzesi'nde çalışmaya başlamanıza mı denk geliyor?

-Yedi yıldır Amasya Müzesi'nde mumyalarla uğraşıyorum. Ama çevremdeki insanlar bu işi küçümsüyor. Mumyalarla ilgilenmeye başlamadan önce de ölüm ve ölüm sonrası konusu çok ilgimi çekerdi. Burada çalışmaya başlayınca mumyalar benim üzerime zimmetlendi, ben de birtakım sorulara cevap aramak istedim ama mumyalama sanatıyla ya da Anadolu ve Türk mumyalarıyla ilgili herhangi bir kitap bulamadım, sadece duygusal yaklaşımlarla yazılmış birkaç makale vardı. O makalelerde de ‘Mumyalar Allah’ın hikmetidir' falan diye yazıyordu ama bana göre cesedin çürümemesinde Allah'ın hikmetinin bir rolü yok. Mumyaların günümüze kadar gelmesinde çok büyük bir işçiliğin ve çevre koşullarının uygun olmasının payı var.

Türkiye'de nerelerde mumya var?

-Türkiye'de kırk civarında mumya var. Çoğunlukla Amasya, İstanbul Arkeoloji, Topkapı Sarayı, Niğde, Aksaray ve Karaman Müzelerinde bulunuyorlar. Bunların dışında da Harput, Kemah ve Kastamonu'daki türbelerde mumya var. Konya Türbeleri'nde de var ama oradakiler zayi olmuş. Anadolu'daki en erken mumyalar Anadolu Beyliklerinden Danışmendliler'e ait ama Bizans Dönemi'nden kalan kiliselerin mahzen kısımlarında Hıristiyan mumyaları da var. Niğde ve Karaman'dakiler bu türden mumyalar.

Türklere has bir mumyalama geleneği var mı?

-Ta Ortaasya'dan gelen bir mumyalama geleneği var. St Petersburg'daki müzede eski Türk boylarına ait mumya örnekleri bulunuyor. 12. yy'da yaşamış ünlü Türk bilim adamı Biruni, mumya sözcüğünü ilk kullananlardan.

Biruni mumyadan neyi kastetmiş?

-Bozulmaması için ilaçlamış naaşa mumya deniyor, ilacın adı da mumya. Osmanlı'da da mumyalama için ‘‘tahnit’’ sözcüğü kullanılıyor. Bulunduğu ortama bağlı olarak şans eseri oluşan doğal mumyalar da var ama onları mumyadan saymıyoruz pek. Mesela bir ceset rutubetli bir toprağa gömülürse bütün suyu çekiliyor ve sabunlaşma dediğimiz doğal mumyalaşma oluyor.

Mumyalama için hangi ilaçlar kullanılıyor?

- Kırkın üstünde ilaç ismi ve tahnit maddesi tespit ettim. Kanuni Sultan Süleyman Dönemi'ne kadar bütün padişahlar -Yavuz Selim dışında- tahnit edilmiştir.

Peki bu tahnit işlemlerini yapanlar eczalık, kimya ve tıp ilimlerine vakıf insanlar mı?

- Tabii. Mesela 1381'de İzmir Selçuk'ta yaşamış Hekim Hacı Paşa, Topkapı Sarayı Müzesi'nde bulunan kitabında mumyalama işlemlerinin nasıl yapılacağını anlatmış. Onun teknikleri Mısır'dan çok etkilenmiş.

Kızıl Meydan'da hálá Lenin'in mumyası sergileniyor.

- Atatürk öldüğünde de Anıtkabir inşa edilene kadar naaşı geçiçi olarak mumyalanmıştı.

Şu anda Türkiye'de mumya yapacak uzman var mı?

- Tıp Fakültelerinde bu işi kısmen bilebilecek insanlar olabilir ama benim bildiğim böyle biri yok. Artık ölmüş bir gelenekten söz ediyoruz.