Amasya'nın mumyası elmasını geçecek

Amasya Müzesi'nde uzun zamandır tam sekiz tane mumya kuzu gibi yatıyor. Mumyalar yıllar önce bir televizyon programından sonra müze hücuma uÄŸramıştı. MeÄŸer Amasya'daki mumyaların göreceÄŸi daha güzel günler varmış. Bu mumyaları National Geographic Kanalı (NGC)'nda yayınlanacak ‘‘The Mummy Road Show’’ programında izleyeceÄŸiz. Belgesel ekibinin yolunun Amasya'ya düşme hikayesi ilginç. 10 yıldır Amerika'da yaÅŸayan belgeselin yapım koordinatörü AyÅŸin Karaduman ‘‘Acaba Türkiye'de de mumya var mı?’’ diye merak ediyor. Amasya Müzesi'nde araÅŸtırmacı olan sanat tarihçisi Muzaffer DoÄŸanbaÅŸ'ın kitabı, Mumyalama Sanatı ve Anadolu Sanatı sayesinde Türkiye'de, özellikle de Amasya'da bir dolu mumya olduÄŸunu belirliyor. Sonrasında da ver elini Amasya. Muzaffer DoÄŸanbaÅŸ (36) Türkiye'deki mumyalarla ilgili kitap yazan ilk ve tek araÅŸtırmacı.National Geographic Channel (NGC) ‘‘The Mummy Road Show’’ (Mumya Gösterisi) adlı 13 bölümlük belgesel için Amasya'da 700 yıllık sekiz mumyayı inceledi. ABD'li tıp profesörleri Ronald G. Beckett, Gerald Conlogue (ikisi de Quinnipiac Ãœniversitesi'nden), yapım ÅŸirketi Engel Brothers Media'nın sahibi Larry Engel, teknisyen Heidi Burke ve dizinin yapım koordinatörü AyÅŸin Karaduman'dan oluÅŸan ekip daha önce Amerika, Filipinler, Ä°talya, Meksika, Hollanda, Tayland ve Peru'daki mumyalar üzerine de incelemeler ve çekimler yaptı. Ekibin Türkiye'den sonraki durağı Bolivya ve Åžili. NGC prosedürü tamamlamak için iki ay önceden Kültür Bakanlığı'na baÅŸvurdu ama ön çalışmalara altı ay önce baÅŸladılar. Kültür Bakanlığı ve NGC'nin Türkiye temsilcisi MCD'nin de katkı yaptığı çalışmada mumyaların tek tek röntgenleri çekildi, endoskopi yapıldı ve DNA özelliklerinin bulunması için örnekler alındı. Buradaki mumyaların Mısır'dakilerin aksine iç organları olduÄŸu belirlendi. İç organlarının çıkarılmaması, o dönemin kullanılan yöntemlerin geliÅŸkinliÄŸine kanıt olarak gösteriliyor. MoÄŸollar'ca öldürüldükleri sanılan bu kiÅŸilerin ölüm ÅŸekilleri, mumyalamada hangi kimyasal maddelerin kullanıldığı, kesin akrabalık baÄŸları, hücre yapıları gibi geniÅŸ bilgilere ulaÅŸmak için laboratuvar ortamında birçok test yapılacak. Ä°ncelemenin ilk sonuçlarına göre; mumyaların Amasya'yı yöneten Ä°lhanlı Devleti'nin Anadolu Nazırı Cumudar Åžehzade Bey (56), Amasya Emirleri Ä°ÅŸbuÄŸa Nuyin (30) ve Ä°zzettin Pervane Bey (50) ile Ä°zzettin Bey'in eÅŸine ve bir buçuk yaşındaki kızıyla üç buçuk yaşındaki oÄŸluna ait oldukları belirlendi. Hepsinin de öldürüldüklerinde gözlerinin ağızlarının açık olduÄŸu belirlendi. Ayrıca çocuklarda zatürre gibi solunum ve akciÄŸer hastalıklarıyla bir çocukta kemik büyümesini durduran ölümcül hastalık izlerine, cariyenin kemiklerindeyse ağır yaÅŸam koÅŸullarını yansıtan artrite rastlandı.MUMYALAR BÃœTÃœN AMASYA'YI DOLAÅžTIMumyalar Amasya Müzesi'nin kurulduÄŸu 1925 yılından beri biliniyor. Müzeden önce Amasya'da bulunan Sultan Beyazıd Külliyesi'nin medrese kısmında teÅŸhir edildiler, müzeye 1972'de geldiler. 1972-1978 arasını Selçuklu yapısı Gök Medrese'de geçirdiler, 1978'de yenilenen Amasya Müzesi'nin tekrar taşındılar. Amasya Arkeoloji Müzesi'nin resmi açılışı ile mumyaların sergilenmeye baÅŸlaması 1980. NGC desteÄŸiyle saÄŸlanacak görsel malzeme ve bilgiyle mumyaların sergilenmesi yeniden düzenlenecek. Yılda 90-100 bin kiÅŸi mumyalar için ziyaret ediyor müzeyi. Amasya Müzesi Müdürü arkeolog Ahmet Yüce NGC'nin çektiÄŸi belgeselin Türkiye'nin tanıtımı için çok önemli olduÄŸunu söylüyor: ‘‘Bizim halkımız bile buradaki mumyaları tanımıyor, halbuki dünya arkeolojisinde en çok mumyaya sahip müze bizimki.’’ Mumya araÅŸtırmacısı, sanat tarihçi Muzaffer DoÄŸanbaÅŸ:Yaptığım iÅŸi küçümsüyorlarMumya merakınız Amasya Müzesi'nde çalışmaya baÅŸlamanıza mı denk geliyor?-Yedi yıldır Amasya Müzesi'nde mumyalarla uÄŸraşıyorum. Ama çevremdeki insanlar bu iÅŸi küçümsüyor. Mumyalarla ilgilenmeye baÅŸlamadan önce de ölüm ve ölüm sonrası konusu çok ilgimi çekerdi. Burada çalışmaya baÅŸlayınca mumyalar benim üzerime zimmetlendi, ben de birtakım sorulara cevap aramak istedim ama mumyalama sanatıyla ya da Anadolu ve Türk mumyalarıyla ilgili herhangi bir kitap bulamadım, sadece duygusal yaklaşımlarla yazılmış birkaç makale vardı. O makalelerde de ‘Mumyalar Allah’ın hikmetidir' falan diye yazıyordu ama bana göre cesedin çürümemesinde Allah'ın hikmetinin bir rolü yok. Mumyaların günümüze kadar gelmesinde çok büyük bir işçiliÄŸin ve çevre koÅŸullarının uygun olmasının payı var.Türkiye'de nerelerde mumya var?-Türkiye'de kırk civarında mumya var. ÇoÄŸunlukla Amasya, Ä°stanbul Arkeoloji, Topkapı Sarayı, NiÄŸde, Aksaray ve Karaman Müzelerinde bulunuyorlar. Bunların dışında da Harput, Kemah ve Kastamonu'daki türbelerde mumya var. Konya Türbeleri'nde de var ama oradakiler zayi olmuÅŸ. Anadolu'daki en erken mumyalar Anadolu Beyliklerinden Danışmendliler'e ait ama Bizans Dönemi'nden kalan kiliselerin mahzen kısımlarında Hıristiyan mumyaları da var. NiÄŸde ve Karaman'dakiler bu türden mumyalar. Türklere has bir mumyalama geleneÄŸi var mı?-Ta Ortaasya'dan gelen bir mumyalama geleneÄŸi var. St Petersburg'daki müzede eski Türk boylarına ait mumya örnekleri bulunuyor. 12. yy'da yaÅŸamış ünlü Türk bilim adamı Biruni, mumya sözcüğünü ilk kullananlardan.Biruni mumyadan neyi kastetmiÅŸ?-Bozulmaması için ilaçlamış naaÅŸa mumya deniyor, ilacın adı da mumya. Osmanlı'da da mumyalama için ‘‘tahnit’’ sözcüğü kullanılıyor. BulunduÄŸu ortama baÄŸlı olarak ÅŸans eseri oluÅŸan doÄŸal mumyalar da var ama onları mumyadan saymıyoruz pek. Mesela bir ceset rutubetli bir topraÄŸa gömülürse bütün suyu çekiliyor ve sabunlaÅŸma dediÄŸimiz doÄŸal mumyalaÅŸma oluyor.Mumyalama için hangi ilaçlar kullanılıyor?- Kırkın üstünde ilaç ismi ve tahnit maddesi tespit ettim. Kanuni Sultan Süleyman Dönemi'ne kadar bütün padiÅŸahlar -Yavuz Selim dışında- tahnit edilmiÅŸtir. Peki bu tahnit iÅŸlemlerini yapanlar eczalık, kimya ve tıp ilimlerine vakıf insanlar mı?- Tabii. Mesela 1381'de Ä°zmir Selçuk'ta yaÅŸamış Hekim Hacı PaÅŸa, Topkapı Sarayı Müzesi'nde bulunan kitabında mumyalama iÅŸlemlerinin nasıl yapılacağını anlatmış. Onun teknikleri Mısır'dan çok etkilenmiÅŸ. Kızıl Meydan'da hálá Lenin'in mumyası sergileniyor. - Atatürk öldüğünde de Anıtkabir inÅŸa edilene kadar naaşı geçiçi olarak mumyalanmıştı. Åžu anda Türkiye'de mumya yapacak uzman var mı?- Tıp Fakültelerinde bu iÅŸi kısmen bilebilecek insanlar olabilir ama benim bildiÄŸim böyle biri yok. Artık ölmüş bir gelenekten söz ediyoruz.Â