Amasya dünya ÅŸehri olma yolunda

Çok deÄŸil altı yıl öncesinde Amasya yok olmak üzereydi. Tarihi kent merkezinde, YeÅŸilırmak kıyısında inci gibi parlayan eski konaklar çökmeye baÅŸlamış; medreseler, camiler, hamamlar, arastalar harabeye dönmüştü. 'Amasya elmasıyım yemiÅŸlerin hasıyım' tekerlemesiyle hafızalarımıza kazınan meÅŸhur misket elması da yerini birer ikiÅŸer golden elmasına bırakmaya baÅŸlamıştı. Åžehrin ortasında binlerce yıldır zümrüt renginde akıp giden YeÅŸilırmak bile küsmüş, renk deÄŸiÅŸtirmiÅŸti. Ama Amasya'nın başına gökten üç elma düştü: Valilik, belediye ve vakıf. Ve bakın neler oldu?Aslında olan biteni mucize diye tanımlamak yanlış.Çünkü, bugünkü deÄŸiÅŸimin gerisinde yediden yetmiÅŸe tüm Amasyalıların emeÄŸi var. Yıllarca gözlerinin önünde kaybolup giden tarihleri karşısında Amasyalılar ‘‘devletimiz müdahele etsin, büyüklerimiz halletsin’’ diye kayıtsız kalmıştı. Ama ne devlet müdahele etmiÅŸ, ne de büyüklerimiz kılını kıpırdatmıştı. Sonunda 1996'nın baharında bir gün Madenüs Köprüsü'nün yanındaki kentin en kıymetli yalılarından biri sahibi tarafından yerle bir edilip yerine beton bir apartman dikilince bardak taÅŸtı. Ä°lk adımı binanın sahibi hakkında suç duyurusunda bulunan mimar Ali Kamil Yalçın attı. Tarihi evlerin korunması için yıllardır dil döken Yalçın bir de kampanya baÅŸlattı. Yalı Boyu evlerinin kendi eliyle çizdiÄŸi büyük boy bir örneÄŸini köprünün üstüne astı, altına renkli kalemler koydu ve ‘‘Böyle bir beton canavar mı istiyorsunuz, yoksa uygarlığın, zarafetin ve estetiÄŸin hakim olduÄŸu eski Amasya evlerini mi? Yukarıda gördüğünüz ev silüetlerini istediÄŸiniz renge boyayarak nasıl bir Amasya istediÄŸinizi gösterin’’ diye bir çaÄŸrı yaptı. Yüzlerce Amasyalı evleri rengarenk boyayarak bu sessiz eyleme katıldı. Gazeteci SavaÅŸ Tutak, mimar Yalçın'ın itirazını tüm ülkeye duyurdu. VALÄ° ÖNCÃœLÃœK ETTÄ°Amasya'nın makus talihini yenecek vali Kemal NehrozoÄŸlu ÅŸehre tam da o günlerde tayin oldu. Halen CumhurbaÅŸkanlığı Genel Sekreteri olan NehrozoÄŸlu, yetkileri harekete geçirdi ve binayı mühürletti. Amasyalıların mücadelesini duyan Çekül Vakfı BaÅŸkanı Prof. Dr. Metin Sözen, Ä°stanbul Mimarlar Odası BaÅŸkanı Oktay Ekinci, Galata Grubu mensubu mimarlar kente gelip destek verdi. Tokyo Ãœniversitesi Mimarlık Fakültesi ve Ä°TÃœ'den bir grup mimar bir yıl boyunca Amasya'da kalıp Yalı Boyu'nun projesini çıkardı. Vali NehrozoÄŸlu, dağınık çalışan gönüllüleri de bir çatı altında topladı. Aralarında Vali, Belediye BaÅŸkanı gibi resmi kurumların, Ahmet Ä°yimaya, SavaÅŸ Tutak, Hasan Varış, Ali Kamil Yalçın, Yusuf Ziya Subaşı, Cumhur Özlü, Ä°hsan Maden, DoÄŸan Köse, Yılmaz Seven gibi isimlerin yer aldığı Amasya Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma ve EÄŸitim Vakfı (AKTAV) böylece kurulmuÅŸ oldu. Yıkılmaya yüz tutmuÅŸ medreseler, camiler, konaklar restore edildi.1999'da görevini tamamlayarak ayrılan Vali NehrozoÄŸlu'nun yerine Hüseyin Poroy atandı. Poroy, göreve baÅŸladığı ilk gün Vakıf yönetimini toplayarak tavrını açıkladı; ‘‘Devlette ve hizmette devamlılık esastır, kaldığımız yerden devam ediyoruz.’’ Bu sırada yerel seçimler yapılmış MHP'li Hüseyin BaÅŸ Belediye BaÅŸkanı olmuÅŸtu. Onun ilk sözü de ‘‘Ben bütün Amasyalıların baÅŸkanıyım ve Amasya Projesi'nin sıradan bir neferiyim’’ oldu.AY TUTULMASI TURÄ°ZMÄ°AKTAV üyeleri neredeyse gün aşırı toplanıp yeni projeler yapmaya baÅŸladı. 11 AÄŸustos 1999'da geçen yüzyılın son güneÅŸ tutulması yaÅŸanacaktı. Amasya güneÅŸ tutulmasının en iyi izlendiÄŸi yerlerin başında geliyordu. Bu yüzden deÄŸiÅŸik ülkelerden yüzlerce bilim adamı Amasya'da rezervasyon yaptırmaya baÅŸladı. San Francisco'daki ünlü ‘‘Exploratorium Müzesi’’nden 11 kiÅŸilik uzman ekip de Amasya'ya gelecek ve güneÅŸ tutulmasını uydu aracılığıyla bütün dünyaya naklen yayınlayacaktı. Dünyanın belli baÅŸlı ajansları ve tv kanalları da o gün Amasya'da olacaktı.AKTAV'ın da tüm dünyaya bir sürprizi vardı: GüneÅŸ tutulmasına yakın dakikalarda 98 kiÅŸilik Viyana Senfoni Orkestrası, Gustav Holst'un ünlü yapıtı ‘‘Gezegenler Süiti'ni seslendirecekti! Orkestra daveti kabul etmiÅŸti ama bir sorun vardı. Orkestra elemanları hiç bilmedikleri Amasya'da toplu halde kalmak istiyordu. Lakin Amasya'da bu kadar kiÅŸiyi bir arada barındıracak tesis yoktu. Entellektüel kiÅŸiliÄŸi yanında pratik zekasıyla da ünlü Vali Hüseyin Poroy, soruna hızlı ve ilginç bir çözüm buldu. Devlet Demir Yolları Genel Müdürlüğü'yle görüşüp, Türkiye'nin en lüks yataklı vagonlarını istedi. 15 gün içinde yataklı vagon katarı Amasya garına otel olarak temel atmıştı. Orkestra elemanları hayatlarında gördükleri en ilginç otelde mutlu iki gün geçirdiler. GüneÅŸ tutulması bitti, kente gelen 15 bin yabancı turist gitti ama Amasyalılar yollarına devam etti. Mimar Ali Kamil Yalçın, daha önce satın almış olduÄŸu konağı restore etti. Orada yaÅŸamayı düşünüyordu ama Vali, Belediye BaÅŸkanı ve vakıftaki arkadaÅŸlarının isteÄŸi üzerine pansiyon olarak iÅŸletmeye açtı. Yalı Boyu'ndaki evlerin büyük bir bölümü restore edilerek pansiyon, konut, otel, restorana dönüştürüldü. Dünyanın en eski akıl hastanelerinden biri olan Amasya Bimarhanesi belediye tarafından restore edildi ve konservatuar olarak hizmet vermeye baÅŸladı. HerÅŸey iyi güzeldi ama Yalı Boyu'nda aralarda kalan ve çürük bir diÅŸ gibi sırıtan yeni apartmanlar ne olacaktı? Belediye BaÅŸkanı Hüseyin BaÅŸ'ın cevabı var. ‘‘AB ile ortaklaÅŸa bir proje hazırlıyoruz. AB'den destek alınırsa bu apartmanları yıkıp yerine eski fotoÄŸraflardaki yalıları, eski mimari teknikle yeniden yapacağız. Eski fotoÄŸraflara bakılarak binaların rolöve, restorasyon ve restütisyon projeleri çizildi bile.‘‘Amasya hakkında ayrıntılı bilgi almak için www.amasya.gov.tr ve www.amasya-bld.gov.tr'ye baÅŸvurabilirsiniz.Amasya yemekleri Neriman Hanım'ın elinden Lokantanın adı ‘‘Cafe'm’’ ama adına bakıp karar vermeyin, yanılırsınız. Adı modern ama binbir çeÅŸit geleneksel tadı bünyesinde barındırıyor. Lokantanın sahibi Neriman Kaynar (52), mönüde yer alan keÅŸkek, bakla dolması, cevizli ve haÅŸhaÅŸlı gözleme, Amasya çöreÄŸi, toyga çorbası, yeÅŸil fasülye kavurması ve sakala çalan çorbası gibi yemeklerin tümünü kendisi yapıyor. Bu iÅŸe BaÅŸkan Hüseyin BaÅŸ'ın önerisiyle baÅŸlamış. ‘‘YemeÄŸi bitirip de ayrılırken insanların yüzleri gülüyor, bir gelen mutlaka bir daha geliyor’’ diyor Neriman Hanım.EVLÄ°YA ÇELEBÄ° PROJESÄ°Evliya Çelebi de Amasya yolculuÄŸundan çok etkilenmiÅŸ ÅŸehrin lezzetlerini ballandıra ballandıra yazmış. BaÅŸkan Hüseyin BaÅŸ'ın yeni projesinin adı bu yüzden ‘‘Evliya Çelebi.’’ Amacı, daha çok para kazandırdığı için misket elması aÄŸaçlarını söküp yerine golden dikmeye baÅŸlayan köylüleri yeniden misket yetiÅŸtirmeye teÅŸvik etmek. Vali'yle birlikte Tarım Ä°l Müdürlüğü'nü harekete geçirerek köylüye misket elması fidanları dağıtıyorlar. Üç kuÅŸaktır elmacılık yapan Duman ailesi de bu projesinin başını çekiyor. Hamdi Duman (72), oÄŸlu Ethem (40) ve torunu Hazer (21) tüm arazilerine misket elması dikiyorlar. Evliya Çelebi Projesi'nin ikinci ayağı ise ÅŸarap. Bölgedeki üzüm baÄŸları,gittikçe azalıyor. Bölgeye has üzüm türleri yok olma tehlikesiyle karşı karşıya. BaÅŸkan Hüseyin BaÅŸ, kentteki tarihi ÅŸaraphane binasını restore ettirmeyi ve böylece ÅŸarapçılığın temelini atmayı hedefliyor: ‘‘Merak etmeyin, birkaç sene sonra geldiÄŸinizde Evliya Çelebi'nin yüzyıllar öncesi anlattığı lezzetleri yeniden bulacaksınız.’’Vali Hüseyin Poroy YeÅŸilırmak zümrüt gibi akacakBu deÄŸerlerin korunup güncel yaÅŸama adapte edilmesi ve herkesin hizmetine sunulması için sadece devlet kaynaklarına dayanmak da çözüm deÄŸil. Yöresel, ulusal ve uluslararası tüm kaynaklar zorlanmalı. Bizler bu kentlerin sakinleriyiz ancak onların tarihi, kültürel ve doÄŸal zenginlikleri sadece yerel ya da ulusal deÄŸil aynı zamanda evrenseldir de... Bu açıdan bakıldığında Amasya'nın bir ‘‘Dünya Kültür Mirası’’ olduÄŸu açıkça görülmekte. Bu yüzden bir an önce ilimizin Unesco tarafından ‘‘Dünya Kültür Mirası’’ listesine alınmasını bekliyoruz. Ayrıca Projede aksama olmazsa YeÅŸilırmak eski zamanlarda olduÄŸu gibi zümrüt renginde akacak. Türkiye'nin yaklaşık yüzde 5'ini kapsayan YeÅŸilırmak Havzası'nda Samsun, Çorum, Yozgat illerinin büyükçe bir bölümü; Gümüşhane, Giresun, Erzincan, Sivas ve Ordu illerinin bazı bölümleri yer alıyor. Ä°ki sene önce bu illerin valileriyle ortak kararlar aldık ve harekete geçtik. YeÅŸilırmak'ı eski rengine hep birlikte kavuÅŸturacağız.Â