Alice Kuvantum Diyarı’nda

Yazar: Robert Gilmore Türkçesi Filiz Kaynak, 221 sayfa. Güncel Yayıncılık Mikroskopik düzeyin altındaki sistemleri ya da atomaltı ölçekteki olayları konu alan kuvantum mekaniÄŸi, gözle görülebilir nesneleri ve olguları inceleyen klasik Newton fiziÄŸine özgü kesinliklere sahip olmadığından, neredeyse Alice’in harikalar diyarındaki serüvenleri kadar ÅŸaşırtıcı ve bildiÄŸimiz ‘gerçek’in dışında. Robert Gilmore, bu nedenle ayna yerine televizyon ekranından geçerek kuvantum dünyasına düşen Alice aracılığıyla okuru bu gizemli dünyada gezdiriyor. ‘Heisenberg Bankası’, ‘Kopenhag Okulu’, ‘Fermi-Bose Akademisi’, ‘Sanal Gerçeklik’, ‘Maskeli Parçacık Balosu’, ‘Deneysel Fizik EÄŸlence Fuarı’ gibi on bölümden oluÅŸan kitap, her bölümün sonundaki açıklayıcı notlar ve her bölümde sayfa altındaki kutular içindeki açıklamalarla, kuramsal bir temel de sunmaya çalışıyor.Klasik mekanikçiyle kuvantum mekanikçisinin birlikte bilardo oynadıkları sahne, doÄŸanın birbirinden farklı ilkelere göre iÅŸleyen iki ayrı düzleminde geçerli olan kuralları ve araÅŸtırma anlayışlarını yansıtıyor: Klasik mekanikçi bir derecelik bir kırılmayı bile göz önüne alarak dikkatle tasarladığı vuruÅŸun sonunda topu tam hedefe gönderirken, kuvantum mekanikçisi geliÅŸigüzel bir vuruÅŸ yapar ve top her yöne çarptıktan sonra deliklerden birine gider. Klasik mekanikçi Alice’e şöyle der:‘ DoÄŸrusunu istersen burada olup bitenler bana da pek mantıklı gelmiyor... Klasik dünya her ÅŸeyin mekanik duyarlılıkla yapıldığı harika bir yer. Tepki, öngörülebilir bir biçimde etkiyi izliyor, böylece her ÅŸey anlam kazanıyor. Ne olacağı önceden görülebiliyor.’ (s. 47-48)Oysa gözlemin, gözlemlenen nesneyi etkilediÄŸi ve elektronları bir hareket doÄŸrultusu seçmeye zorladığı bu diyarda, kesinliklerden söz etmek çok zor. Bu nedenle ancak olasılıklardan söz edilebiliyor ve ‘ölçme’yi de kapsayan tüm kesinliklere duyduÄŸumuz inanç sarsılıyor. Sözgelimi, bir parçacığın nerede olduÄŸunu ve aynı zamanda ne kadar hızla ilerlediÄŸini bilmek olanaksız. Çünkü tam yerini saptarken hızı, hızını saptamışken yeri deÄŸiÅŸmiÅŸ olacak. Bütün yollar seninHarikalar Diyarı’nın ünlü kedisi, Schrödinger’in kedisi kimliÄŸinde ormanda yine karşısına çıkıyor ve hangi yoldan gideceÄŸini seçmek zorunda olduÄŸunu sanan Alice’e şöyle der :‘Hangi yöne gideceÄŸin önemli deÄŸil... Karar vermek zorunda deÄŸilsin, bütün yollar senin.’ÇeÅŸitli yolları denedikten sonra kendisini Kopenhag Okulu’nda bulan Alice, buradaki Ãœstad’a sorar: ‘Daha demin birkaç farklı yerde gibiydim ve neden ötekilerden birinde deÄŸil de burada olduÄŸumdan emin deÄŸilim.’‘Burada bulunduÄŸunu gözlemledik de ondan tabii ki. Öteki herhangi bir yerde gözlemlenmediÄŸin açık.’‘Bunun ne önemi var? Beni kim görüyor olursa olsun ÅŸurada ya da burada bulunmam gerekir, öyle deÄŸil mi?’‘Muhtemelen görebileceÄŸin ÅŸey çeÅŸitli kuvantum durumları için bulunan olasılıklar tarafından belirlenir. Gerçekten gördüğün ÅŸey rastgele bir seçimin ürünüdür... bütünüyle bir ÅŸans meselesidir ve ancak bir gözlem yapıldığında sabitlenir.’Bu karmaşık dünyayı, çeÅŸitli renk ve biçimlerde fotonlar, parçacıklar ve elektronların dansettiÄŸi bir bilim ÅŸenliÄŸi, görsel bir masal dünyası içinde sunan kitap, binlerce çarpışma, yer deÄŸiÅŸtirme ve yeniden birleÅŸmeden oluÅŸan kuvantum dünyasına eÄŸlenceli bir giriÅŸ olabilir. Adına ve üzerindeki resme bakarak basitleÅŸtirilmiÅŸ bir kuvantum dünyası bekleyenler yanılmasın. Sabırsız ve kafasına yatmayan her görüş karşısında öfleyip püfleyen, ama yine de kendisine sunulan tüm deneylere katılan Alice eÅŸliÄŸinde oldukça yorucu bir gezi bekliyor okuru. ‘Kuvantum’ yerine ‘kuantum’ denilmesi gibi çeÅŸitli terimlere iliÅŸkin yazım ve çeviri yanlışları ya da belirsizlikler, kuvantum dünyasının belirsizlik ruhuna uysa da okumayı güçleÅŸtirebiliyor. Â