Afganistan'da tahterevalli

Amerika vuruyor, dengeler değişiyorKANAL D'nin savaş muhabiri Vedat Yenerer, üç hafta kaldığı Kuzey Afganistan'dan önceki gün döndü. Döndüğü gün de, dünyanın değişik savaş bölgelerinde yaşadıklarını anlattığı ‘‘Ateş Ortasında’’ (Ümit Yayınları) adlı kitabı piyasaya çıktı.486 sayfalık kitabında Yenerer, Bosna, Kosova, Arnavutluk, Çeçenistan, Lübnan, Eritre, Endonezya, Iran ve Irak ile dört kez gittiği Afganistan ve Usame Bin Ladin'in grubu ile Türkiye bağlantılarını anlatıyor. Kitabın önemli bir bölümünde Güneydoğu'daki operasyonlarında ve PKK kampları ile ilgili çarpıcı bilgiler de yer alıyor.Hoş geldin Yenerer... Afganistan'a ilk kez sen mi girdin?Herkes Pakistan'a gitti; ben oradan giriş izni verilmeyeceğini tahmin ettiğim için Tacikistan yolunu tercih ettim. Daha önce bu yolu kullandığım için böyle bir avantajım olduğu söylenebilir.Afganistan'da dengeleri özetleyebilir misin?İlk önce şunu söyleyebilirim; bugün Afganistan'ı tahteravalliye benzetebilirim. Çıkarlar uğruna dengeler her an değişiyor. Ülkede Peştun, Özbek, Tacik, Hazaraların (Şii) yanı sıra pek çok azınlık grup yaşamakta... Kuzey İttifakı'nda Özbek ve Tacikler çoğunluk sağlıyor; Hazara ve Peştunlar da azınlıkta kalıyor. Bunların saflarını değerlendirirsek...TALİBAN'IN GÜÇLERİTaliban'ın çoğunluğu Peştunlar'dan oluşuyor. Yaklaşık 28 milyonluk Afganistan nüfusunun yarıya yakını Peştun'dur. Ancak Özbekistan'dan gelen ve Tahir Yoldaşev ile Cuma Namangani gibi aşırı dincilere bağlı Özbek savaşçılar da var Taliban'ın içinde... KUZEY İTTİFAKI HÜKÜMETİRusya, Tacikistan ve İran'ın desteklediği, Rabbani'nin önderliğindeki Kuzey İttifakı hükümetinde, sadece Tacikler ve Hazaralar var. Özbekler temsil edilmiyor. TACİKLER Amerika'yı istemiyor ama son gelişmelere karşı direnemiyorlar. En büyük korkuları yönetimi kaybetmek.GENERAL DOSTUM Özbekler'in 'sahip' diye hitap ettikleri General Raşit Dostum da tamamen sürgün bölgesinde, Taliban'a karşı savaşıyor. Kendisinden sonra gelen Mamur Hasan ve Hacı Abbülrauf gibi tanınmış Özbek komutanları ile görüşmesine, Rabbani hükümeti izin vermiyor. Çünkü güçlenmesi ve silahlanması durumunda kendilerini tanımayacaklarını biliyor. Rusya ve İran'ın verdiği cephaneden sadece Taliban'ı durdurmaya ve kendilerini korumaya yetecek kadar olanını veriyor.ÖZBEKLER Tacikler'in tam tersine Özbekler, Amerikan askerinin gelmesini ve onlarla birlikte operasyona katılmak istiyorlar. Ayrıca kendilerinin temsil edilmediği Rabbani hükümetinin de Amerikan askerlerinin girişiyle ve Taliban'ın bitişiyle birlikte sona ereceğini düşünüyorlar. TACİKİSTAN Son dakikaya kadar BDT üyesi olduğu gerekçesiyle Rusya ile birlikte hareket eden Tacikistan, başta ABD'ye üs vermekten yana değildi. Ancak ABD'nin Özbekistan'a konuşlanması ve operasyonun başlamasından sonra çark ederek üsleri açtığını ilan etti. Ancak iş işten geçmişti. Tacikistan, Afganistan'daki Tacikler'in büyük ağabeyi ve destekçisi sayılıyor.PAKİSTANYıllardır desteklediği Taliban'a karşı savaşan Kuzey İttifakı'nın ülkeyi yönetmesini istemiyor. Nüfusun yarısına yakını Peştun olduğu için onların ağırlıkta olduğu bir yönetim oluşturulmasını istiyor. Ayrıca Taliban içindeki kendilerine bağlı bazı grupların da yönetimde bulunmasından yana... Yani Taliban'dan geriye bir şeylerin kalmasını istiyor.RUSYA Pakistan'ın yayılmacı, dinci ve Peştun milliyetçisi politikasına karşı... Zaten Kuzey İttifakı'nı desteklediği için Taliban'ın savaşı kaybetmesinden sonra hiçbir aşırı dinci gruba güveni olmadığından işbirliği yapmak istemiyor. Taliban artıkları yönetimde kalırsa savaşın boşu boşuna yapılmış olacağını savunuyor.HİNDİSTAN 50 yıldır Keşmir'deki aşırı dinci eylemler nedeniyle sık sık savaş durumunda olduğu Pakistan'ın, Afganistan'da hiçbir uzantısının olmasını istemiyor. Kaldı ki, son operasyonda kendisini sahne dışında buldu; bu nedenle de Pakistan sınırındaki çatışmalarla gündemden kopmamak istiyor.ÇİN Doğu Türkistan'ın Uygur bölgesindeki aşırı dinci ve ayrılıkçı akımları desteklediği ve barındırdığı için Taliban'a karşı... Bu nedenle Amerika'yı destekliyor. İRAN Tacikleri aynı dil ve ırktan oldukları için Hazaraları da Şii oldukları için silah, cephane ve tıbbı malzeme yardımında bulunarak destekliyor. Kuzey bölgesinde yaptırdığı 'İran Hastanesi'nde sadece Tacikler'e sağlık hizmeti vermesi Özbekler tarafından 'ırkçılık' olarak nitelendiriliyor. Taliban'a karşı ise başta din yüzünden olmak üzere ırk farklılığından da sert bir politika uyguluyor. Sık sık Afganistan-İran sınırında çatışmalar yaşanıyor. Bu nedenle İran zaman zaman ordusunu 'kırmızı alarm'a geçiriyor. Ancak, 'şeytan' saydığı Amerika'ya da şu mesajı vermekten geri kalmıyor: 'Taliban'a karşı savaşmana sessiz kalıyorum. Ama Afganistan'a asker çıkartmanı istemiyorum.''Özbekistan- İslam Kerimov liderliğindeki Özbekistan yönetiminin Afganistan'daki Özbeklere tamamen sırt çevirmesi nedeniyle Afganistan'daki Özbekler sahipsiz sayılıyor. Ancak kendi ülkesinde Fergana Vadisi'nde bir İslam devleti kurmak isteyen aşırı dincileri destekleyen ve barındıran Taliban'a karşı mecburen Rusya ile birlikte Amerika'ya destek veriyor. Bu nedenle de, Afganistan sınırındaki ve Taliban kontrolündeki Mezar-ı Şerif'e 15 km. uzaklıktaki Termes Üssü'nü, Taliban'ın tüm tehditlerine karşı ABD'ye açtı.Türkmenistan- Öteden beri Taliban ile iyi ilişkiler içinde... Sınırlarını Taliban'ın tüccarlarına açtığından özellikle yiyecek maddeleri ve akaryakıtın Türkmenistan'dan girdiği biliniyor. Bu destek nedeniyle aralarında çok az sayıda Türkmenlerin de bulunduğu Kuzey İttifakı, Türkmenistan'ı uzun süredir protesto ediyor. Ayrıca, sayıları 10 milyonu aşan Özbek ve Türkmen asıllı Afganistan Türkleri, kendilerini 'şeriatçı' gözüyle değerlendirmelerinden ötürü bu ülkelere tepkili ve çok kırgın.Amerika- Bütün bu iç çekişmelerin getirdiği ayrılıklar nedeniyle Amerika'nın zor bir karar aşamasında olduğu görülüyor. Kalıcı bir yönetim oluşturma formülünü henüz geliştiremediğinden ya da bulamadığından, kolu kanadı kırılmış Taliban'ı ayakta tutan Kuzey bölgelerindeki mevzileri özellikle bombalamadığı dikkat çekiyor. Çünkü bombalamanın ardından ittifak güçlerinin taarruzuyla bütün ülke ele geçirilebilecek. Peki ondan sonra ne olacak? ABD, bu ittifak ve Taliban'dan geriye kalan gruplarla sağlıklı bir yönetimi oluşturma formülünü henüz bulamadı. ABD bunu kavramış olduğundan şimdilik tüm grupların yanı sıra Afganistan'ın komşularının da uzlaşacağı yönetim formülünü bekliyor. Çünkü kısa vadeli bir formül, Amerika'yı bataklığa sürükler. İşte o gün gelip, yani Kuzey İttifakı'nın önünü kesen güçlü Taliban mevzileri ve yığınakları bombalandığında, yönetim biçiminin bulunduğunun işareti olacaktır. O gün çok uzakta gözükmüyor.Türkiye- Türkiye geçen yıl Taliban vahşetinden kaçarak Özbekistan sınırına yığılan yaklaşık 100 bin Özbek ve Tacik sığınmacıya ilaç ve buğday yardımında bulundu. Yaklaşık 6 ay kadar önce de, 10 bin mülteciyi barındıracak barınaklar yaptırdı; üzerinde sadece Türk bayrağı bulunuyor. Afganistan'daki gelişmelerin seyrine göre, bir hastane kurulacak. Dünyanın her yerinden yardım kuruluşu var, sadece Türk Kızılay'ı yok.