ABD’ye giden ilk Türk Malatyalı

Aydın, mezarlığı ortaya çıkaran ''Amerika'da İlk Türk Göçmenler: 1860-1921'' projesini yürütenlere de teşekkür etti.

 

Türkler'e ait 250'ye yakın mezarın bulunduğu New York'a bağlı Lynbrook'taki Rockville Mezarlığı'nı ziyaret eden Aydın, ABD'ye kadar gelmiş Türk-Müslüman göçmenleri, ''Osmanlı havuzundan birer damla''ya benzetti.

 

Aydın, ''Bu Türk göçmenler, ülkelerine dönme umutları kalmayınca kendilerine bir yer bulmaya çalışmışlar. Tabii o dönemde dönmek bugünkü kadar kolay değildi. Bu yüzden bu insanlarla yeniden buluşmamız neredeyse bir asrı buldu. Biz Türkiye'nin güzel günlerinde yaşıyoruz. Onların yaşadığı Türkiye ile büyüyen, güzelleşen bir Türkiye'de yaşamak bambaşka şeyler'' dedi.

 

''Buraya ilk gelen Türkler'den birinin mezar taşında, 'Bir Türk olarak geldim, hep bunun gururuyla yaşadım' yazıyor olması gerçekten göz yaşartıcı'' diyen Aydın, şöyle konuştu:

 

''Dil bilmeyen, eğitimleri kısıtlı bu insanların o dönemde New York'ta ayakta kalıp tutunabilmeleri, bugün burada doktora yapmak kadar önemli. İş bulabilmek için bazıları isimlerinin önüne bir yabancı isim de koymak durumunda kalmış. Ama hep Türk gibi yaşamışlar ve ahiretleri için de kendilerine bir mekan hazırlamışlar.

 

Bu Türk göçmenlerin adeta kendileri burada ama ruhları hep Türkiye'de olmuş. Ancak, maalesef bunların çocukları ya da torunlarıyla ilgili pek bilgimiz yok. Bu projenin başlatılma sebebi de bu. Bir millet, ancak tarihi ve kültürü ile vardır. Dolayısıyla, bu projeye emeği geçenleri tebrik ediyorum. Bu mezarlığa sanatımızı, kültürümüzü yansıtan bir anıt-çeşme yapılması, özellikle buradaki yeni nesiller için çok önemli.''

   Â

AMERİKA'DA İLK TÜRK GÖÇMENLER

   Â

Emekli Tümgeneral Rıza Küçükoğlu'nun koordinatörlüğünde Ege Üniversitesi'nden Prof. Dr. Sedat Dişçi'nin yürüttüğü ''Amerika'da İlk Türk Göçmenler: 1860-1921'' konulu proje kapsamında yapılan araştırmalarda, ABD'ye gelen ilk Türkler'e ait Detroit'te beş, New York'ta ise bir mezarlık tespit edildi.

 

Türkler'in ilk olarak 1860-1920 yılları arasında ABD'nin çektiği göç dalgası sırasında bu ülkeye geldiklerini kaydeden emekli Tümgeneral Küçükoğlu, bunların iş bulmak amacıyla gelip, sonra dönemeyince burada evlenen, bazılarının da bekar olarak hayatını sürdüren insanlardan oluştuğunu kaydetti.

 

Bu dönemde Osmanlı tebasından yaklaşık 1 milyon 200 bin kiÅŸinin ABD'ye ve Amerika kıtasının deÄŸiÅŸik yerlerine geldiÄŸini ifade edenÂKüçükoÄŸlu, bu insanların yüzde 15'inin Müslüman ve Türk olduÄŸunu kaydetti.

 

Küçükoğlu, şunları söyledi:

 

''Prof. Dr. Sedat Dişçi, bu dönemde 60 bin civarında Türk ya da Müslüman'ın ABD'ye geldiğini tespit etti. Ancak, gelen Osmanlı tebasının Müslüman kısmının 150 bin kadar olduğu tahmin ediliyor. Bu ciddi bir rakam. Şayet bunların çocuklarına, torunlarına ulaşılırsa, ABD'de ciddi bir Türk kimliği ortaya çıkabilir.

 

Örneğin, Irak'taki harekatı komuta eden merkez komutanı Orgeneral Abizaid'in dedesi de Lübnan'dan gelen bir Osmanlı vatandaşı. Biz şimdi bu insanları bölge bölge, mezar mezar dolaşıyoruz. Prof. Dişçi, bunları bir belgesel haline getirmeye çalışıyor. Üniversitelerde sempozyumlar ve derneklerle ortak etkinlikler yapılıyor.

 

Bilimsel düzeyde araştırılan bu konu, zaman içinde televizyon filmleri ve belgeseli haline de getirilecek.''Bu konuda ilk anıtı, bir hatıra çeşmesi olarak, ABD'ye ilk gelen Türkler'e ait bir mezarlıkta, Detroit'teki Ford fabrikasında o dönemde çalışan insanların anısına diktiklerini bildiren Küçükoğlu, ''Gerekli izinler alınabilirse, Koç ailesi ile Amerikan Ford Firması'nın katkılarıyla, Detroit'in merkezinde de 15 Eylül 2004'te bir anıt dikilecek. Türk Hars Birliği'nin New York'ta bulunan Türk mezarlığı için, Cumhuriyetin bu yıl kutlanacak 81. yıldönümü dolayısıyla 29 Ekim'de bir anıt-çeşme dikeceğiz'' dedi.

   Â

TÜRK HARS BİRLİĞİ

   Â

Dişçi de, New York'ta 1930'larda kurulan Türk Hars BirliÄŸi'ninÂdaha önce Osmanlı Teavün adı altında faaliyet gösterdiÄŸini belirterek, ÅŸunları söyledi:

 

''Yüzyılın başlarında, Manhattan civarında yaşayan Türkler yoksulluk içindeydi ve haklarını aramayı bilmiyorlardı. Birinci Dünya Savaşı başlayınca, burada kalıp öleceklerini düşünerek çok büyük bir endişeye kapıldılar. O sırada Sabiha Sertel gibi Columbia'da okuyan bazı Türk öğrenciler vardı. Bunlar kahvehanelerde bir araya geldiler. Sabiha Sertel İngilizce bildiği için, Türkler'in mezarlık arzusunu New York belediye başkanına iletti ve New York belediye başkanı aracılığıyla, bu mezarlık Müslümanlar için satın alındı.

 

 Önce Osmanlı Teavünü (yardımlaşması), daha sonra da Türk Teavünü olarak örgütlenen Türkler, Mustafa Kemal Atatürk'ün 1923 yılında Dr. Fuat'ı ABD'ye göndermesi üzerine, 8 Nisan 1923'te bir kurultay yaptılar. Burada bir Öksüzler Vakfı kuruldu. Daha sonra ismi Hars Birliği olarak belirlendi. Örgüt için 1930'larda Hars Birliği ismi kullanılmasına rağmen, daha sonra bu Turkish Welfare Association ya daTurkish Orphan's Association adını aldı. Herkes, Hars Birliği'nin 1950'den itibaren başladığını zannediyor, ancak kökeninin daha gerilere dayandığı, çalışmalarımız sonucunda ortaya çıktı.''

 

Osmanlı vatandaşlarının ABD'ye göçünün 1860'larda başladığını belirten Dişçi, şöyle konuştu:

Â

''Göçün başta gelen sebebi, ekonomik. Ancak, Rus savaşlarından kaçanlar da var. Bunlar, 5-10 yıl çalışıp ülkelerine geri dönmeyi amaçlamışlar. İnsanlar özellikle 1860'lı yıllardan itibaren hep Amerika'ya geliyor. Güney Amerika'da tarım alanlarında da çalışıyorlar. O tarihlerde ABD'de bir sanayi patlaması var. Tabii buna bir işgücü gerekiyor. Bu işgücü ihtiyacını ilk olarak Ermeniler misyonerlerden duyuyor ve çok sayıda Ermeni, kalkıp ABD'ye geliyor. Türkler de buraya gelmenin yollarını Ermeniler'den öğreniyorlar.''

   Â

PROJE

   Â

''Prof Dr. Kemal Karpat'ın araÅŸtırmalarına ve yazdığı iki makaledeki rakamlara göre, 1 milyon 200 bin kiÅŸilik bir Osmanlı tebası gelmiÅŸ. Bunların yüzde 15'i Türk ve Müslüman'dır'' diyen Dişçi, projenin hikayesini de şöyle anlattı:Â

 

 ''Osmanlı'nın Hıristiyan ya da başka dinlerden tebası olup da ABD'ye gelenlerle ilgili birçok çalışma var. Biz de (neden Müslüman veTürk olup da ABD'ye gelenler hakkında çalışma yapılmıyor?) deyip bir Amerikalı meslektaşım olan Cleveland'daki Case Western Reserve University'den Prof. John Graboswski ile bu çalışmayı başlattık. Kütüphanelerde Ermeni ya da Yahudi göçlerine dair raflar dolusu kitap olmasına rağmen, Türkler'in göçüne dair tek bir kaynak göremeyince, 1999 yılında başlattığımız bu araştırmaların çok büyük bir proje olduğunu gördük. 2002 Mayıs ayında ise 'Amerika'da İlk Türk Göçmenler:1860-1921' projesini resmen başlattık.''

 

 Bu konuda anı hatıra tarzı yazılmış ilk kitabın, babası bir Harputlu olan Frank Ahmed tarafından yazıldığını kaydeden Prof. Dişçi,''2000 yılında Salem'de ilk Türk mezarlığını tespit ettik. En yoğun şekilde Detroit'te çalıştık. Burada tespit ettiğimiz 5 mezarlığın üçünde ön çalışma yaptık. Bu üç mezarlıkta 500 ile 1000 arası mezar tespit ettik. Fark büyük çünkü bazı mezarların taşı bulunmuyor'' diye konuştu.

   Â

NEW YORK'A Ä°LK GÄ°DEN TÃœRK, MALATYALI

   Â

Hars Birliği Genel Sekreteri Orhan Kurtuluş'un verdiği bilgilere göre, Türkler için mezarlık yeri satın alan Hars Birliği, ilk olarak Türk kültürünü korumak, Türkler arasında dayanışma ve din hizmetlerini yürütmek gibi amaçlarla 1933 yılında kurulmuş. New York'a ilk giden Türk ise Ali Ağa isminde bir Malatyalı.

 

Ancak, Ali Ağa daha sonra Pennsylvania'ya yerleşmiş. Hars Birliği'nin kurulmasına önayak olan kişi ise Cumhuriyet döneminde Elaziz'den (Elazığ) gelmiş olan Mehmet Ağa olmuş. 1928'de düzenlenen bir toplantıya 500 civarında Türk katılmış ve bu toplantıya Mustafa Kemal Atatürk de bir telgraf göndermiş.

 

Kurtuluş'a göre, o dönemde göçmen yasaları kolaylıklar tanıdığı için daha fazla insan gelmeye başlamış. 1940'tan sonra daha çok Trabzon ve Rize civarından denizcilikle uğraşanlar gelmiş. Bunların bazıları Amerika'da evlenmiş. Bazıları çocuklarına Türk kültürünü aşılamış, bazısı ise bunu başaramamış.

 

Hars Birliği tarafından 1968 yılında Queens'te Atatürk ilkokulu kurulmuş ancak okul 1976'da kapanmış. Bir ara tamamen kendisi de kapanan Hars Birliği, 2003 yılında yeniden canlandırılmış. Hars Birliği'nin bugünkü başkanlığını, birliğe 1954 yılında üye olan Hamit Demirkan yapıyor.