90 yıllık sır perdesini kaldıran kitap: İşgal altındaki İstanbul

Bugün İstanbul’un işgalden kurtuluşunun 90. yıldönümü. Tarih araştırmacısı Atilla Oral, İstanbul’un işgalinin 90. Yılında İngiliz ve Fransız işgalcilerin çektiği, ilk kez yayımlanan yaklaşık 1100 belge ve fotoğrafla dev bir çalışmaya imza attı. Oral’ın Demkar Yayınevi’nden çıkan, “İşgalden Kurtuluşa İstanbul” adını taşıyan kitap, İstanbul’un ağır sansürle gizlenen 5 yıllık işgal döneminde yaşananlara pek çok yeni belge ve fotoğrafla ışık tutuyor. Kitap, kronolojik bir çalışmayla işgalin ilk günü 13 Kasım 1918’de başlayıp, Kurtuluş Savaşı zaferinin ardından Türk Ordusu’nun coşkulu bir karşılamayla şehre girdiği 6 Ekim 1923 günü sona eriyor.

FOTOĞRAFIN YAYINI BÜYÜK SUÇTU

Yazar Atilla Oral, “İşgal İstanbul’u geniş ve kapsamlı bir konudur. İstanbul Boğazı’nda demirli düşman savaş gemilerinin çok önemli faaliyetleri vardı. Düşman savaş filosu İstanbul’da 5 yıl boyunca süs olsun diye beklemedi. Planlı ve programlı bir sindirme savaşı yürüttü” diyor. Savaşın görsel belgelerini İngilizlerin topladığını belirten Oral şunları söyledi:
*İstanbul’un işgal altında olduğu yıllarda İtilaf Devletleri polisi Türk basınına çok sıkı sansür uyguladı. Gazeteler yayınlanmadan önce sansür memurlarının kontrolünden geçirildi. İşgalciler uygun görmedikleri yazı ve fotoğrafların gazete, dergi ve kitaplarda yayımlanmasına asla izin vermediler. Bu dönemde yayınlanan gazeteler incelendiğinde birçok sütunun boş olarak yayınlandığı görülür. Bunun nedeni, klişelerin sansür memurunca baskı aşamasında söktürülmüş olmasıdır. Üzerinde “Censored By Allied Authorities The Censor” kaşe ve mührü bulunmayan fotoğrafların yayınlanması çok büyük suçtu. Savaşın gerçeklerini ve iç yüzünü gösteren önemli olaylar hiçbir zaman yayımlanmadı.

KANITLARI İNGİLİZLER YOK ETTİ

*İngiliz emperyalizminin yarattığı vahşetin ve insanlık suçlarının görsel kanıtları ortadan kaldırıldı. Sistemli bir biçimde yürütülen faaliyetlerden biri de, her türlü savaş fotoğraflarını toplamaktı. İstanbul’daki İngiliz işgal kuvvetlerinin yayın organı The Orient News’un “Forbidden War Photos Wanted” (Yasaklı savaş fokoğrafları aranıyor) başlıklı ilanı bunu gösteriyor. İngiltere arşivlerinde Türk Kurtuluş Savaşı ve işgal yıllarına ait çok sayıda önemli, görsel belgeler var. İngiliz devletinin, üzerinden belli bir süre geçtikten sonra arşivlerini araştırmacılara açtığı söylenir ama bu sadece yazılı bazı belgeler için geçerlidir. Fotoğraf gibi görsellere, ses kayıtlarına gelince bu iş değişir. Bu kitabı hazırlamak için 20 yıldır belge ve fotoğraf topladım. Hemen tüm görselleri İngiliz kaynaklarından, mezatlardan elde ettim. İşgalcilerin yıllarca sakladıkları görselleri, üçüncü kuşak torunları elden çıkarıyor, tarihin bilinmeyen pek çok yönü şimdi ortaya çıkıyor. İngilizler kan dökerek, zulüm ve işkenceler yaparak işgal yönetiminin otoritesini kurmaya çalıştı. Türk Milletini sindirmeyi ve yok etmeyi denedi. Ancak Türk Milletinin büyük azmi, savaş gemileriyle, ağır silahlarla, topla, tüfekle yenilebilecek türden değildi.
KİTAPTA NELER VAR?
13 Kasım 1918. İstanbul’da işgalin ilk günü. Kitap bu tarihte başlayan ve 6 Ekim 1923 tarihinde son bulan işgalde yaşanan olaylara yer veriyor. İstanbul işgal yılları hakkında görsel belleğimizi zenginleştirecek çok sayıda fotoğraf ilk kez bir araya getirilerek yayımlandı. İlk kez yayımlanan, orijinal fotoğraf ve belgelerle kapalı kalmış bir tarih, görsel yönüyle sergileniyor. Anadolu’da Kurtuluş Savaşı’nın devam ettiği yıllarda, İstanbul ve civarında neler yaşandığını görsel bir zenginlikle anlatıyor. Birçoğu işgalcilerin çektiği 1918-1923 yıllarına ait çok sayıda fotoğrafla işgal İstanbul’unun bilinmeyen yönleri ele alınıyor. Kitapta işgal dönemine ait binin üzerinde fotoğraf var.

TAKSİM CAMİİ’NİN İLK FOTOĞRAFLARI

Atilla Oral’ın dev çalışmasında ilk kez ortaya konulan olaylardan bazıları şöyle:
*Fransız Generali, Franchet d’Esperey ile Türkleri Kudüs ve kutsal topraklardan çıkaran İngiliz ordularının kumandanı Generali Allenby ve Napolyon pozları takınarak İstanbul’a girişi.
*İşgal ordularının tanklar ve zırhlı birliklerle İstanbul’da yaptığı gövde gösterileri.
*Taksim Meydanı’nda tanklar ve zırhlı birliklerin görüntüleri.
*İstanbul’da düzenlenen Siyonist Festival ve gösterilen ilk Siyonist film.
*İngiliz M1 denizaltılarıyla yapılan göz korkutma. Özellikle yapım hatası olan ve kullanılmayan bir M1 denizaltısının Galata Köprüsü yanına demirletilip, İstanbul halkının gözünün korkutulmasını amaçlayan fotoğraflara dikkat.
*İngilizlerin Marmara sahil kasabalarında Kuvay-i Milliye’ye karşı düzenlediği operasyonlar.
*Divan-ı Harp’te Mustafa Kemal’e benzeyen resmin davası.
*Büyük Zafer’i 17 ay önceden müjdeleyen Müşir “Deli” Fuat Paşa.
*İşgal İstanbul’unda eğlence alemi.
*Kur’an ve Hadis meallerini gazetelerde neşrini yasaklayan Sultan Vahdettin.
*Yeşilköy’de yanan Vinh-Long adlı Fransız hastane gemisi.
*Haydarpaşa-Gebze hattının Türk halkına teslim töreni Vapur ve tramvaylardaki kadın ve erkeği ayıran perdelerin kaldırılışı.
*Vahdettin’in fermanıyla 7.000 liraya gayrimüslimlere satılan Taksim Camii’nin ilk kez yayımlanan fotoğrafları.
*İstanbul işgalinde yok edilen ata yadigarları, satılan camii ve mezarlar, menfaat uğruna yıktırılan Mimar Sinan eserleri, özgün fotoğraflar, anı ve belgelerle anlatılıyor.