90 bin Türk'ün DNA'sı bu laboratuvarda saklı

Dr. Oktar Babuna ile başlayan, kan örnekleri alınması, DNA testleri ve Türkiye'de olası bir kemik iliği bankasının kurulması ile devam eden bitmemiş senfoninin ABD'deki baş aktörü Lifecodes Şirketi kapılarını Hürriyet'e açtı. Dünya'nın en büyük DNA testi yapan şirketi olan Lifecodes'un Başkanı Walt Fredericks ‘‘21. yüzyılda yaşıyoruz’’ diyerek, Türk Sağlık Bakanı Osman Durmuş'un ‘‘arkaik’’ yaşadığını söylüyor.

Dünya'nın en büyük DNA testi yapan şirketi olan Lifecodes'un Başkanı Walter Fredericks, Connecticut Eyaleti'nde bulunan dünyanın en gelişmiş DNA test laboratuvarının kapılarını Hürriyet'e açtı, Türkiye'den yollanan 90 bin kan örneğinin öyküsünü anlattı.

Türkiye'de barkod verilerek Lifecodes'a yollanan 90 bin Türk'ün kan örneği, ‘‘genetik parmak izleri belirlenmiş ve dondurulmuş’’ bir şekilde laboratuvarda bekletiliyor.

Lifecodes'un Connecticut'taki laboratuvarında, çoğu moleküler biyolog ve biyokimyacılardan oluşan 245 personel çalışıyor. Lifecodes'un, Maryland Eyaleti'nde, Kanada'da, Almanya'da, Hong Kong'da ve İsrail'de faaliyetleri var.

Lifecodes, kemik iliği nakilleri için Babuna gibi hasta alıcılara yaptığı testler sonucu ‘‘uyumlu’’ donör (verici) buluyor. Şirket, ayrıca, çeşitli durumlarda babanın belirlenmesi için testler yapıyor, ayrıca suç ve özellikle cinayet davalarında, olay yerinde polis tarafından ele geçirilen bedensel kanıtları değerlendiriyor.

Unabomber lakaplı ‘‘Matematik dehası’’ ünlü bombacı Theodore Kaczynski, Colorado'da katledilen ‘‘Minik Kraliçe’’ Jon Benet Ramsey davalarında ve ‘‘Asrın Davası’’ olarak bilinen O.J. Simpson'ın yargılanmasında, savcılar, cinayet yerlerinde ele geçirilen delilleri mahkemeye sunmadan önce Lifacodes'a inceletmiş.

DURMUŞ'LA DURDUK

Walter Fredericks, Babuna Vakfı'nın, 27 Nisan 1999'da Lifecodes'a başvurduğunu söylüyor. Vakıf, Babuna'ya ilik nakli için kan örneklerinin test edilmesini istemiş. Lifecodes'a, Türkiye'den toplam 90 bin adet örnek gelmiş.

Şirket Başkanı, ‘‘Test edip sonuçları onlara bildirmeye başlamıştık. Onlar da ödeme yapmaya başladı. Ancak, Türkiye'de hükümet değişti ve yeni Sağlık Bakanı Osman Durmuş, Haziran ayında her şeyin durdurulmasını istedi. Babuna Vakfı'ın üzerine gidildi, soruşturma başlatıldı’’ diyor.

Kan örneğiyle, kişilerin genetik özellikleri belirleniyor ve eldeki örneklerle karşılaştırılarak kemik iliği nakli için uyumlu donör bulunması kolaylaşıyor.

Fredericks, 3,5 milyon dolar almaları gerekirken sadece 300 bin dolar para alabildiklerini söylüyor. Şirket, kan örneklerinin kimlere ait olduklarını bilmiyor, elinde sadece barkodları var. Türkiye'den ya da başka bir yerden örnekleri Lifecodes'a yollayanlar, kod numarasına göre kişinin kim olduğunu belirleyebiliyor. Fredericks'e göre, dünyadaki en büyük Türk DNA bankası halen ellerinde bulunuyor. Fredericks, ‘‘Kemik iliği nakli gereken kişiye uyumlu donör belirliyoruz ve insan yaşamı kurtuluyor’’ diyor.

BU BİR SIR DEĞİL

Her etnik grup farklı bir genetik profile sahip. Bu nedenle Babuna ABD'de uyumlu donör bulunamazken, Türk örnek testlerinde birçok uyumlu donöre rastlanmış.

Lifecodes Başkanı Fredericks, şöyle anlatıyor:

‘‘Testlerimiz herhangi bir sırrı ortaya çıkarmıyor, sadece ilik nakli isteyen kişiye uyumlu olan bir donör belirliyoruz, bu da hayat kurtarıyor. Bakan Durmuş, genetik şifreleri manipüle edeceğimizi düşünüyor. Bizim işimiz bu değil. Bunu yapacak yetenek, kapasite ve gücümüz de yok. Osman Durmuş'un düşünceleri arkaik. Durmuş, akraba olmayalardan kemik iliği alınamayacağını sanıyor. Halbuki, ABD'de ve Almanya'da bu hep yapılıyor.’’

BANKA ENGELLENDİ

‘‘Türkiye'de bir kemik iliği bankası kurulmasına yardımcı olmayı önerdik’’ diyen Fredericks, Sağlık Bakanlığı'na temsilciler yolladıklarını, ancak işbirliği gösterilmediğini söylüyor. Almanya'daki kar amacı gütmeyen bir başka kuruluşu, Ankara'da ya da İstanbul'da bir kemik iliği bankası kurulması için araya koymuşlar duklarını, bundan da sonuç alınamadığını kaydetti. Fredericks, ''görüşmeler Sağlık Bakanlığı tarafından engellendi'' diye konuşuyor.

Walter Fredericks, karşılaştırma yapılamadığı için Türkiye'deki hastaların hala kendilerine örnek yolladıklarını ve son kez 20 Nisan'da kan örneği yollayan bir hastaya ellerindeki bankadan uyumlu birini bulduklarını ve para da almadıklarını ileri sürüyor. Fredericks, ‘‘Ancak, aynı hasta Türkiye'de yaşanan ertelemeler nedeniyle öldü’’ diye ilginç bir iddiada bulunuyor.

Bizi isteyenler tehdit edildiler

Fredericks, ‘‘Biz hala banka kurmak istiyoruz’’ diyor ancak, geçen zamanla, taşınmalar ve ölümler nedeniyle ellerindeki DNA örneklerinin değer kaybettiğini söylüyor. 90 bin Türk kan örneği, barkodlu ve dondurulmuş olarak bekletiliyor.

Walter Fredericks en fazla tepkiyi Sağlık Bakanı Osman Durmuş'a gösteriyor: ‘‘Osman Durmuş kişisel ya da dini nedenlerle akraba olmayanlardan kemik iliği ya da organ nakli konusunda bazı inanışlara sahip olabilir. Ama 21'inci yüzyılda yaşıyoruz. Bir insandan diğerine kan nakli sıradışı bir iş değil, kemik iliği nakli de aynen öyle. Yaşam kurtarmak için yapılır bunlar. Türkiye'de bizimle çalışmak isteyenler oldu, her defasında engellendiler, tehdit edildiler...’’

Fredericks, Osman Durmuş'un, 17 Ağustos depreminden sonra 150 yabancı hemşireye tepki gösteren kişi olduğunu da hatırlatıyor ve ‘‘Elimizden geleni yaptık, artık peşini bıraktım, çabalarıma son verdim. Belki ileride yine umutlanırım’’ diyerek sözlerini noktalıyor.

Kemik iliği bankası için riske hazırız

Fredericks, kemik iliği bankası için Türkiye'nin Washington Büyükelçisi Baki İlkin'in samimi olarak yardımcı olmaya çalıştığını ve bazı Kongre üyelerinin de çok çaba harcadığını, ancak Sağlık Bakanlığı'nın tutumu nedeniyle hiçbir sonuç alınamadığını öne sürüyor.

Lifecodes Şirketi Başkanı, ‘‘Bakan Durmuş örnekleri istiyor. Biz de Türkiye'de kemik iliği bankası kurulmasını talep ediyoruz. Para, banka insan yaşamını kurtarmaya başladıktan sonra ödenebilir. Biz bu riske de girmeye hazırız. Bankaya ortak olmak istiyoruz. Ama bu da reddedildi’’ diyor.

Fredericks, Sağlık bakanlığı ile aralarındaki yazışmaları da ‘‘çok tuhaf’’ diye nitelerken ayrıntılara girmek istemiyor.

Walter Fredericks, Babuna Vakfı'nın, 27 Nisan 1999'da Lifecodes'a başvurduğunu söylüyor. Vakıf, Babuna'ya ilik nakli için kan örneklerinin test edilmesini istemiş. Lifecodes'a, Türkiye'den toplam 90 bin adet örnek gelmiş.

Oktar Babuna için toplanan örneklerin ABD’de tutulması tartışma başlatmıştı. Babuna’nın AdnanHoca ile ilişkisi ortaya çıkınca, verilen destek tepkiye dönüştü ve Türkiye laboratuarların parasını ödemekten vazgeçmişti.