81 yıl önce cumhuriyetin tek soruluk anketine

Necmettin Sahir Sılan, 1920 yılında Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde Evrak ve Tahrirat Müdürü olarak çalışıyordu. Ä°stiklal Savaşı’nın henüz ilk yıllarında, her ÅŸeyin kötü gittiÄŸi bir dönemde, TBMM’de çalışan bir memur olarak moral bozukluÄŸu içindeki milletvekillerine bir soru yöneltti: ‘’Kazanılacak olan Ä°stiklal Savaşı’nın iyi sonuçlar vermesi neyle mümkün olacaktır?’’ Aynı zamanda cumhuriyet tarihimizin ilk anketi sayılan bu soruya 315 milletvekili cevap verdi.81 yıl önce cumhuriyetin tek soruluk anketine katılan 315 milletvekilinin çoÄŸu ekonomiye ağırlık verilsin demiÅŸtiSılan’ın ölümüne kadar sakladığı sonuçlar ÅŸimdi Prof. Mete Tunçay baÅŸkanlığındaki Tarih Vakfı ekibi tarafından kitap haline getiriliyor. TBMM Yayınları arasında yayımlanacak olan kitap, 23 Nisan’da piyasada olacak.Ä°lk Meclis’te görev yapan 315 milletvekilinin KurtuluÅŸ Savaşı sonrası Türkiyesi’ne bakışları 81 yıl önce yapılan bir anketle ortaya çıktı. TBMM’de Evrak ve Tahrirat Müdürü olarak çalışan Necmettin Sahir Sılan’ın yaptığı anket ilk Meclis’te görev yapan millletvekillerinin, iç politikadan hukuka, tarımdan sanayiye, bireysel özgürlüklerden Ä°slam’ın hurafelerden arındırılmasına kadar birçok konuda ortaya koydukları görüşleri yansıtıyor.1939-51 yılları arasında onbir yıl süreyle milletvekilliÄŸi de yapan Necmettin Sahir Sılan, Ä°stiklal Savaşı’nın verildiÄŸi, üstelik askeri açıdan son derece zor durumda olunan bir ortamda milletvekillerine ‘’Kazanılacak olan istiklal mücadelemizin feyizdar ve semeredar olması neye mütevakkıftır?’’ sorusunu yöneltti. Sılan milletvekillerine kazanılacağına kesin gözüyle baktığı KurtuluÅŸ Savaşı’ndan sonra kurulacak Türkiye’nin baÅŸarısının neye baÄŸlı olduÄŸunu soruyordu.Ankete ilk cevabı Celal Bayarson cevabı Refik Saydam verdiNecmettin Sahir Bey, yoÄŸun ısrarlar sonucunda Birinci Meclis’teki 437 milletvekilinin 315’inden cevap aldı. Sılan’ın anketine ilk cevabı 5 Eylül 1921 tarihinde Saruhan Mebusu Mahmut Celal (Bayar) Bey, son cevabı ise 8 Nisan 1923 tarihinde Bayazıt Mebusu Dr. Refik (Saydam) Bey verdi. TBMM tarihinin ilk anketinin analizini yapan Doç. Dr. Ahmet Demirel, çalışmaya yazdığı giriÅŸ yazısında katılım oranının yüksek olduÄŸuna dikkat çekerek, şöyle diyordu: ‘’TBMM’den sicil numarası alan 437 milletvekilinden 85’inin milletvekilliÄŸi sıfatı anketin cevaplandırılmaya baÅŸlandığı tarih olan 5 Eylül 1921’den önce ölüm, istifa, milletvekilliÄŸinden çıkarılma ve benzeri nedenlerle sona ermiÅŸti. DoÄŸal olarak bu kiÅŸiler anketi cevaplandırmamışlardır. Bu kiÅŸiler dışarıda tutulduÄŸunda toplam milletvekili sayısı 437’den 352’ye düşmektedir. Bunlardan sadece 37’si ankete ilgi göstermemiÅŸtir. Cevap vermeyen sözkonusu 37 kiÅŸi arasında ileri gelen siyasilerden Mustafa Kemal (Atatürk), Ä°smet (Ä°nönü), Fevzi (Çakmak), Kazım (Karabekir) PaÅŸalarla, Rauf (Orbay) ve Ali Fethi (Okyar) Beyler vardır.’’Bu ülkede namuslular da namussuzlar kadar cesur olmalıdır diyen aslında Ä°smet Ä°nönü deÄŸil Elazığ mebusu Emin Bey’miÅŸ Sılan’ın ısrarlı çabaları sonucunda yapılan anketi bazı mebuslar üç satırla bazıları ise yedi sayfayı tutan yazılarla cevapladı. Ä°stiklal Marşı’nın yazarı Burdur Mebusu Mehmet Akif Bey ise ankete kısa bir ÅŸiirle cevap verdi.Bu arada ankete verilen cevaplar tarandığında, yıllardır Ä°smet Ä°nönü’ye atfedilen ‘’Bu ülkede namuslular da namussuzlar kadar cesur olmalıdır’’ sözünün aslında Canik Mebusu Emin Bey’e ait olduÄŸu ortaya çıktı. Emin Bey’in Necmettin Sahir Bey’e kendi eliyle yazarak verdiÄŸi cevap metninde ÅŸunlar yazıyordu: ‘’Namuskar insanların dahi namussuzlar kadar cüretkar olmasına mütevakkıftır.’’Erzurum Mebusu Mehmet Salih Bey (Salih Hoca) ise Türkiye’nin kurtuluÅŸunu ‘’müfrid sosyalizm’’e (aşırı sosyalizm) sarılmakta bulanlardandı. Elaziz Mebusu Hüseyin Bey ise ‘’Sevr AnlaÅŸması’na imza atmakla milletin namusunu satan ve bunu tasdik edenlerin baÅŸta padiÅŸah olmak üzere cümlesinin Ä°stiklal Mahkemesi’ne verilmesini’’ teklif ediyordu.EskiÅŸehir Mebusu Hüsrev Sami Bey, 80 yıl önce verdiÄŸi cevapta Kürt sorununa dikkat çekerek, ÅŸu öneride bulunuyordu: ‘’BaÅŸlıca iki unsur ÅŸimdiki vatan sınırları içinde yaÅŸayacaktır. Türk ve Kürt! Devletin yeni yönetimi bu iki unsuru kardeşçe birleÅŸtirecek bir ÅŸekli içermelidir. Bu biçim nedir, nasıl ÅŸeydir? Bunu ancak devrimin sonucu belirleyecektir.’’Türkiye’nin geleceÄŸine iliÅŸkin görüşlerini ankete verdikleri cevaplarla ortaya koyan mebuslar arasında baÅŸkentin Anadolu’nun ortasında bir yere taşınması, yerel yönetimlerin özerkleÅŸtirilmesi, askerlik süresinin kısaltılması, ordunun küçültülmesi, Batı kapitalizmiyle mücadele edilmesi, mezhep çatışmalarının çözüme kavuÅŸturulması, Ä°slam, Türklük ve Batı’nın iyi bir sentezinin yapılması, saltanat ailesinin giderlerinin bütçeden karşılanmaması yönünde görüş bildirenler de bulunuyordu.MÄ°LLETVEKÄ°LLERÄ° NE DEDÄ°?Milletvekili sayısı Yüzde (%) Önerisi136 43,2 Ekonomik geliÅŸmeye ağırlık verilmesi17 37,1 EÄŸitim ve cahillikle mücadele68 21,6 Åžeriat gelsin89 28,3 Halk egemenliÄŸiANKETE CEVAP VEREN MÄ°LLETVEKÄ°LLERÄ°NÄ°N MESLEKÄ° DAÄžILIMIKategori Kesimler Cevap verme oranı (%)Askerler Asker kökenliler 68,3Sivil memurlar Mülki yöneticiler, diplomatlar, savcılar 74öğretmenler, hakimler, öğretim üyeleri Serbest meslek Avukatlar, gazeteciler, bankacılar, 88,6doktorlar ve mühendislerEÅŸraf Ä°leri gelen zenginler 81Din adamları Müftü ve diÄŸer din görevlileri 73,5Mustafa Kemal ankete cevap vermeyi reddederken şöyle dedi:Yok be çocuk, eser benimdirNecmettin Sahir Sılan, Mustafa Kemal Atatürk ile anketi cevaplaması için yaptığı konuÅŸmayı şöyle anlatıyor: ‘Kağıdı uzattım. ‘A be çocuÄŸum, bu nedir?’ dedi. Onun kendine mahsus tatlı Rumeli ÅŸivesi, tatlı okÅŸayıcı bakışlarıyla. ‘Ben böyle bir ÅŸeye tevessül ettim’ dedim. ‘Neden teÅŸebbüs ettin?’ diye sordu. Büyük odada konuÅŸuyoruz. Evrakı arz ettikten sonra, ‘Efendim, vaziyet beni çok mahzun etti, ben kendime bir teselli bulmak için bu suali tertipledim, verdim’ dedim. ‘Hatta baÅŸka bir ÅŸey söyleyeyim size. Moskova’da Ali Fuat PaÅŸa’ya gönderdim. Erzurum’da Karabekir PaÅŸa’ya gönderdim’ diye devam ettim. ‘Cevap aldın mı?’ dedi. ‘PaÅŸam, daha çok yeni’ dedim. PaÅŸa baktı, baktı bana. ‘Yani ÅŸimdi ben ne yapacağım?’ diye sordu. ‘Siz de bir iki satır lütfedeceksiniz’ yanıtını verdim. ‘Yok be çocuk sen bunları toplayasın. Eser benimdir’ dedi. ‘Emredersiniz paÅŸam’ dedim.’TARÄ°H VAKFI PROJESÄ°NE TBMM SAHÄ°P ÇIKTI1939-1950 yılları arasında milletvekilliÄŸi yapan Sılan, ankete verilen cevapları uzun yıllar bir sır gibi sakladı. Vefatından sonra ailesi, anket sonuçlarıyla birlikte Sılan’a ait yakın tarihle ilgili binlerce belge ve fotoÄŸraftan oluÅŸan arÅŸivi Tarih Vakfı’na bağışladı. Anket sonuçlarını, Yücel Demirel yeni harflere aktardı. Dilini Prof. Mete Tuncay sadeleÅŸtirdi. Marmara Ãœniversitesi Ä°ktisadi ve Ä°dari Bilimler Fakültesi öğretim üyelerinden ve Ä°lk Meclis’e iliÅŸkin çalışmalarıyla tanınan Doç. Ahmet Demirel de anket sonuçlarını tasnifledi ve ayrıntılı bir analiz yaptı. Vakıf, projeyi TBMM BaÅŸkanı Bülent Arınç’a sundu. Projeyi inceleyen Arınç, kitabın TBMM yayınları arasında yayımlanması talimatı verdi. Prof. Mete Tunçay baÅŸkanlığındaki çalışma grubu ÅŸimdi Türkiye’nin ilk siyasi anketi olan çalışmayı gün yüzüne çıkartmaya hazırlanıyor. Tarih Vakfı, Türkiye Büyük Millet Meclis’nin desteÄŸiyle Sılan’ın yaptığı anketi kitaplaÅŸtırarak 23 Nisan’da yayımlamayı hedefliyor. Orhan KoloÄŸlu tarafından yıllar önce ön tasnifi yapılmış olan anket sonuçları Tarih Vakfı’ndaki ekip tarafından altı ay süren bir çalışma sonucunda kitaplaÅŸtırıldı.Â