80 yılda Cumhuriyet

1923 - 193313 Ekim 1923'de Ankara baÅŸkent oldu, 29 Ekim'de Cumhuriyet ilan edildi.3 Mart 1924 Hilafet kaldırıldı. 2 Eylül 1925'de tekke ve türbelerin kapatılmasına, dini kıyafetlere ve memurların baÅŸlıklarına iliÅŸkin hükümet kararları yayınlandı. 30 Kasım 1925'de Tekke, Zaviye ve Türbelerin Kapatılması ve Türbedarlıklarla Bir Takım Unvanın Yasaklanmasına ve Kaldırılmasına Ä°liÅŸkin Kanunun kabul edildi. 25 Kasım 1925'de ise ÅŸapka giyilmesi hakkındaki kanun kabul edildi. 10 Nisan 1928'de Anayasa'dan ‘‘Türk devletinin dini Ä°slamdır’’ cümlesi ve dini terimlerin kaldırılmasına iliÅŸkin kanun kabul edildi ve böylece laiklik esası getirildi.11 Åžubat 1925 DoÄŸu'da Åžeyh Sait isyanı patladı. Åžeyh Sait ve 46 yandaşı 29 Haziran 1925 tarihinde ölüme mahkum edildi ve ceza ertesi gün infaz edildi.14 Ekim 1925 Ä°lk resmi nikah Ä°stanbul'da Åžehremini Muhittin Bey tarafından kıyıldı. l Ocak 1926 Geceyarısından itibaren uluslararası takvim ve saatte yapılan deÄŸiÅŸiklik uygulanmaya baÅŸlandı. Okka, arşın gibi ölçüler yerine uluslararsı metrik sistemin kullanılmasına 26 Mart 1931'de geçildi.7 Mart 1927 Ä°stiklal Mahkemeleri kalktı.15-20 Ekim 1927 Mustafa Kemal, CHP'nin Ankara'da toplanan 2. Kurultay'ında 36,5 saat süren Nutku'nu okudu.28 Ekim 1927 Ä°lk nüfus sayımı yapıldı, Türkiye'nin nüfusu 13.648.000 çıktı.28 Kasım 1928 Ä°lk kadın avukat Beyhan Hanım Ä°stanbul 1. Ticaret Mahkemesi'nde ilk kadın sanığı savundu.2 Eylül 1929 Ä°lk kez Türkiye güzellik yarışması düzenlendi, Feriha Tevfik, birinci oldu. 31 Temmuz 1932; Keriman Halis Dünya Güzellik Kraliçesi seçildi.1933 - 19435 Aralık 1934 Türk kadınına seçme ve seçilme hakkı tanındı. Ä°lk kadın milletvekilleri 1 Mart 1935' TBMM'ye girdi.1 Åžubat 1936 Osmanlı paraları tedavülden kaldırıldı.27 Ocak 1937 Hatay bağımsızlığını kazandı, Tayfur Sökmen Hatay Cumhuriyeti'nin ilk cumhurbaÅŸkanı seçildi. 30 Haziran 1939'de TBMM, Hatay'ın anavatana katılmasını onayladı.10 Kasım 1938 Mustafa Kemal Atatürk, Dolmabahçe'de vefat etti.25 Temmuz 1939 Ä°lköğretim süresi 3 yıldan 5 yıla çıkartıldı.27-28 Aralık 1939 Erzincan depreminde 40 bin kiÅŸi öldü.12 Haziran 1940 Hükümet Türkiye'nin 1 Eylül 1939'da Almanya'nın Polonya'ya saldırmasıyla baÅŸlayan II. Dünya Savaşı'nın dışında kalacağını açıkladı.1 Temmuz 1941 Matematikçi Cahit Arf'ın dünya matemtik literatürüne geçen Arf Ä°nvariantları Alman dergisi Crelle Journal'da yayınlandı. Arf daha sonra hocası Helmut Hasse ile birlikte geliÅŸtirdiÄŸi Hasse-Arf Teoremi'ne de imza attı.14 Ekim 1941 Ä°stanbul Åžehir Tiyatroları Hamlet'i sergiledi.11 Kasım 1942 Varlık Vergisi kondu. Ä°stanbulda Varlık Vergisi'ni ödeyemeyen 160 kiÅŸi 26 Åžubat 1943'de AÅŸkale'ye sürgün edildi.1943 - 19531 Nisan 1945 En uzun süre yayınlanan çocuk dergisi DoÄŸan KardeÅŸ piyasaya çıktı.26 Haziran 1945 Türkiye, BirleÅŸmiÅŸ Milletler AnlaÅŸması'nı imzaladı.7 Ocak 1946 Celal Bayar, Adnan Menderes, Fuat Köprülü ve Refik Koraltan, Demokrat Parti'yi kurdu. 14 Mayıs 1950'de yapılan seçimleri DP kazandı. DP 408, CHP 69 milletvekili çıkardı. 22 Mayıs'ta Celal Bayar CumhurbaÅŸkanı seçildi.4 Aralık 1946 Tan Matbaası yakıldı12 Temmuz 1947 Din öğrenimi serbest bırakıldı ve 4 Kasım 1951'de ilkokullarda din dersi kondu.1 Mayıs 1948 Sedat Simavi Hürriyet Gazetesi'ni kurdu.7 Temmuz 1948 Ä°dil Biret ve Suna Kan'ın Yabancı Memleketlere Müzik Tahsiline Gönderilmelerine Dair Kanun çıkartıldı. Kanunun kapsamı Güzel Sanatlarda Fevkalade Ä°stidat Gösteren Çocukların Devlet Tarafından YetiÅŸtirilmesine Dair Kanun adıyla 15 Aralık 1956'da geniÅŸletildi. 21 Eylül 1950 Türk askeri Kore'ye gitti.20 Eylül 1951 Türkiye, NATO'ya girdi.1953 - 196310 Kasım 1953 Atatürk’ün naaşı, Anıtkabir’e nakledildi. Anıtkabir projesi yarışmasında Prof. Emin Onat ve Orhan Arda'nın projesinin birinci olduÄŸu 9 Haziran 1942'de açıklandı.20 Kasım 1953 Ä°lk otomobil dayanıklılık yarışması yapıldı.6/7 Eylül 1955 Ata'nın Selanik'teki evine bomba atıldı iddiası üzerine Ankara, Ä°stanbul ve Ä°zmir'deki Rumlar'ın ev ve iÅŸyerlerine saldırı düzenlendi.1955 Muhabbet KuÅŸu plağıyla Anadolu'nun tanıdığı Zeki Müren'in söz ve bestesi kendine ait ‘‘Manolya’’ ÅŸarkısı dillerden düşmedi. Zeki Müren'e Türkiye'nin ilk altın plağını kazandıran ÅŸarkı, klasikler arasına girdi.25 Ocak 1956 YaÅŸar Kemal Varlık Dergisi Roman Ödülü'nü Ä°nce Memet romanıyla kazandı.22 Kasım- 8 Aralık 1956 GüreÅŸ milli takımı Melbourne olimpiyatlarında 3 altın, 2 gümüş ve 2 bronz; 1960 Roma olimpiyatlarında ise 7 altın 2 gümüş madalya kazandı.19 Åžubat 1959 Kıbrıs sorununun çözümü için Ä°ngiltere, Yunanistan ve Türkiye arasında Londra AntlaÅŸması imzalandı.27 Mayıs 1960 Türk Silahlı Kuvvetleri yönetime el koydu. 15 Eylül 1961'de Milli Birlik Komitesi, Yassıda duruÅŸmaları sonunda verilen 15 ölüm cezasından 4'ünü onayladı. CumhurbaÅŸkanı Celal Bayar'ın cezası müebbet hapis cezasına çavrildi. BaÅŸbakan Adnan Menderes, DışiÅŸleri bakanı Fatin Rüştü Zorlu ve Maliye Bakanı Hasan Polatkan'ın idam kararı onandı. Zorlu ve Polatkan, 16 Eylül 1961'de Ä°mralı Adası'nda idam edildi. BaÅŸbakan Adnan Menderes’in infazı intihara teÅŸebbüs ettiÄŸi için bir gün sonra yapıldı.20 Haziran 1961 Türkiye'nin ilk mentollü sigarası Çamlıca piyasaya çıktı.23 Haziran 1961 Ankara'dan Almanya'ya 93 kiÅŸilik ilk işçi kafilesi gitti.1963 - 197326 Nisan 1963 Grev ve Lokavt Kanunu çıktı. Kanun 24 Temmuz'da yürürlüğe girdi.17 Temmuz 1963 TÃœBÄ°TAK kuruldu.27 Åžubat 1964 Coca Cola Türkiye'deki ilk fabrikasını Ä°stanbul'da açtı.29 Kasım 1964 AP Genel BaÅŸkanlığı'na Süleyman Demirel seçildi.1 Aralık 1964 Türkiye Ortak Pazar için tam üyelik sürecini baÅŸlattı.1966 Ä°lham Gencer eÅŸliÄŸinde 1962'de ilk kez sahneye çıkan Ajda Pekkan 1963'de Ses dergisi'nin düzenlediÄŸi yarışmada Sinema Güzeli seçildi. ‘‘Stranger in the Night‘‘ ÅŸarkısına Fecri EbcioÄŸlu'nun yazdığı Türkçe sözlerle hazırlanan ‘‘İki Yabancı’’ ÅŸarkısıyla ilk çıkışını yaptı. 1973'e kadar Atlıkarınca, BoÅŸ Sokak, Sensiz Yıllarda ve Gençlik yılları gibi peÅŸ peÅŸe çıkardığı ve her biri hit olan ÅŸarkılarıyla bugün de süren starlığının temellerini attı.1 Ocak 1967 Anadol marka otomobil piyasaya çıktı.17 Temmuz 1968 Amerikan 6. Filosu'nun Ä°stanbul'u ziyaretini protesto eden devrimci öğrencilere KabataÅŸ Camii'nden çıkan bir grup bıçaklarla saldırdı, Taksim kana bulandı. Öğrenci olayları hızla arttı, üniversite iÅŸgalleri yaygınlaÅŸtı. TSK 12 Mart 1971'de parlamento ve hükümetin süregelen tutum, görüş ve icraatının yurdu anarÅŸi, kardeÅŸ kavgası, sosyal ve ekonomik huzursuzluÄŸa soktuÄŸu gerekçesiyle muhtıra verdi. Süleyman Demirel kabinesi istifa etti. 6 Mayıs 1972'de Deniz GezmiÅŸ, Yusuf Aslan ve Hüseyin Ä°nan hakkında verilen idam cezası yerine getirildi.Eylül 1968 Metin Bükey ve Teoman Alpay'ın bir yıl önce Berkant'ın seslendirmesini istedikleri ancak baÅŸlarda ilgi görmeyen ÅŸarkıları ‘‘Samanyolu‘‘ gerçek bir patlama yaptı. 1 milyonun üzerinde satan 45'lik plak Berkant'a platin plak kazandırdı. Samanyolu filmi ise Berkant'a sinema yolunu açtı, Berkant toplam 7 filmde baÅŸrol oynadı.1973 - 198327 Ocak 1973; ABD'nin Los Angelos kentinde Türk büyükelçiliÄŸine yapılan ilk Ermeni saldırısında BaÅŸkonsolos Mehmet Baydar ve Konsolos Bahadır Demir öldürüldü. Mığırdıç Yanıkyan'ın saldırısıyla baÅŸlayan bireysel terör sonraki yıllarda örgütlü terör eylemlerine dönüştü. 22 Ekim 1975'te Viyana Büyükelçisi DaniÅŸ Tunalıgil, iki gün sonra 24 Ekim'de de Paris Büyükelçisi Ä°smail Erez ASALA saldırıları sonucu hayatlarını kaybetti. Sonraki yıllarda 21 ülke ve 38 kentte yapılan saldırılarda öldürülen 34 ÅŸehit diplomatın yakınlarına ve üç malüle 20 Kasım 2000'de Devlet Övünç Madalyası verildi. 21 Mart 1973; Halk ozanı Aşık Veysel ÅžatıroÄŸlu öldü.30 Ekim 1973; BoÄŸaziçi Köprüsü CumhurbaÅŸkanı Fahri Korutürk tarafından açıldı.20 Temmuz 1974; Türk ordusu Kıbrıs'a çıktı.1975; Sezen Aksu ilk Haydi Åžansım/Gel Bana ÅŸarkılarının yer aldığı 45'liÄŸini çıkardı. Ä°lk çıkışını bir yıl sonra YaÅŸanmamış Yıllar/Kusura Bakma ile yaptı. Sonraki yıllarda pop müziÄŸe besteci, söz yazarı ve yorumcu olarak damgasını vurdu. Hemen her ÅŸarkısı hit olan Sezen Aksu, AÄŸlamak Güzeldir, Firuze, Sen AÄŸlama, Geri Dön, Sarışın , Adı Bende Saklı, Sarı Odalar gibi unutulmazyzn ÅŸarkılarıyla 30 yıldır Türk pop müziÄŸinin divası. 19 Mart 1976; Northrop Uçak ÅŸirketi Türkiye'de rüşvet dağıttığını açıkladı. Türkiye ilk önemli yolsuzluk ve hortumculuk olayı ile tanıştı. 17 Mart 1982'de eski Gümrük Bakanı Tuncay Mataracı, rüşvet almak suçundan 36 yıl hapse mahkum oldu.3 Ocak 1977; Kerkük - Yumurtalık Petrol Hattı'na ilk petrol pompalandı.1 Mayıs 1977; Taksim'de yapılan mitingde kalabalığın üzerine ateÅŸ açıldı, miting alanı kan gölüne döndü, 34 kiÅŸi öldü.1 Åžubat 1979; Abdi Ä°pekçi öldürüldü.12 Eylül 1980; Türk Silahlı Kuvvetleri yönetime el koydu. 7 Kasım 1982'de yapılan halkoylamasında 1982 Anayasa'sı ve Kenan Evren'in cumhurbaÅŸkanlığı yüzde 91.5 oy oranıyla kabul edildi.1983 - 19931 Temmuz 1983 Ä°stanbul'da taksilere taksimetre takıldı.6 Kasım 1983 Seçimler yapıldı. Turgut Özal liderliÄŸindeki ANAP oyların yüzde 45'ini, HP yüzde 30.5, MDP de yüzde 23'ünü aldı. Özallı yıllarda Türk parasını koruma kanunu kaldırıldı, ekonomi KDV, vergi iadesi gibi uygulamalarla tanışarak liberalleÅŸti, çikita muz, sigara, içki ithali serbest bırakıldı. Özal 31 Ekim 1989'da Türkiye'nin 8. CumhurbaÅŸkanı olarak köşke çıktı.10 Ocak 1984 Kürtaj yasal hale getirildi.15 AÄŸustos 1984 PKK Åžemdinli-Eruh'a yaptığı silahlı saldırıyla adını duyurdu.30 Ekim 1984 F-16 uçaklarına jet motoru üretecek fabrikanın temeli atıldı.31 AÄŸustos 1988 Saddam Hüseyin rejiminden kaçan 100 bin Iraklı Kürt sığınmacı olarak GüneydoÄŸu sınırımızı geçti.7 Mart 1990 Çetin Emeç öldürüldü.25 Ocak 1991 Kürtçe konuÅŸma ve ÅŸarkı söylemek serbest bırakıldı.31 Ocak 1991 TCK'nın 141, 142 ve 163. maddeleri kalktı.15 Haziran 1992 Türkiye'nin ilk AIDS hastası Murteza Elgin öldü.1993 - 200324 Ocak 1994 Ä°lk uydumuz Türksat-1, fırlatıldıktan 12 dakika 12 saniye sonra arıza sonucu düştü. ÇaÄŸrı cihazları, araç telefonları ardından cep telefonu hayatımıza hızla girdi. 23 Åžubat 1994'de UlaÅŸtırma Bakanı Mehmet Köstepen, ilk cep telefonlarını Demirel ile Çiller'e verdi. 10 AÄŸustos 1994'de Türkiye'nin ilk uydusu Türksat 1B, uzaydaki yerini aldı.3 Kasım 1996 Susurluk'ta siyasetçi, polis, mafya baÄŸlantılarının açığa çıkmasına neden olan trafik kazası gerçekleÅŸti.28 Åžubat 1997 MGK'nın 28 Åžubat Kararları laikliÄŸin Türkiye'de demokrasi ve hukukun teminatı olduÄŸunu sert bir ÅŸekilde vurguladı. MGK kararları, 11 Ocak 1997'de BaÅŸbakan Erbakan'ın tarikat liderlerine BaÅŸbakanlık Konutu'nda iftar yemeÄŸi vermesi, Sincan'da tankların sokaÄŸa çıkıp ‘‘demokrasiye balans ayarı’’ yapması gibi olaylarla hatırlanan ‘‘28 Åžubat Süreci’’ne damgasını vurdu.16 AÄŸustos: Ä°lköğretimin 8 yıl zorunlu olmasını öngören yasa tasarısı, 277 oyla TBMM Genel Kurulu'nda kabul edildi.16 Åžubat 1999 Abdullah Öcalan Kenya'da yakalandı.1999 Tarkan Türkiye'de Şıkıdım ÅŸarkısıyla yakaladığı baÅŸarıyı Avrupa'ya taşıdı, ‘‘Tarkan’’ (Europe) albümüyle birçok ülkede listelere girdi. Pop müzikteki bir diÄŸer baÅŸarı 24 Mayıs 2003'de Letonya'nın baÅŸkenti Riga'da yapılan 48. Eurovision ÅŸarkı yarışmasından geldi. Sertab Erener ‘‘Every Way That I Can’’ isimli ÅŸarkıyla 167 puan toplayarak birinci oldu. 17 AÄŸustos 1999 Marmara depremindeki ölü sayısı 20, yaralı sayısı 50 bine yaklaÅŸtı, 245 binden fazla bina yıkıldı ya da hasar gördü. 12 Kasım 1999'da Düzce'de meydana gelen 7.2 büyüklüğündeki depremde ise 845 kiÅŸi öldü, 5 bine yakın kiÅŸi yaralandı.10-11 Aralık 1999 Türkiye'nin AB'ye adaylığı Helsinki Zirvesi'nde kabul edildi1 Mart 2003 Hükümetin 25 Åžubat'ta TBMM'ye sunduÄŸu ‘‘Türk silahlı Kuvvetleri'nin yabancı ülkelere gönderilmesi ve yabancı silahlı kuvvetlerin Türkiye'de bunumması için Hükümet'e yetki verilmesine iliÅŸkin BaÅŸbakanlık Tezkeresi’’ TBMM Genel Kurulu'nda yapıman gizli görüşmeler sonucu reddedildi. ABD ile iliÅŸkilerde kriz baÅŸladı.3 Kasım 2002 14'üncü milletvekili Genel Seçimleri'nde oyların yüzde 34.29'unu alan AKP, tek başına iktidar oldu. AKP hükümeti Abdullah Gül baÅŸkanlığında 18 Kasım 2002'de kuruldu. 9 Mart 2003'te yenilenen Siirt seçimleriyle TBMM'ye giren AKP lideri Tayyip ErdoÄŸan, 14 Mart'ta 59'uncu hükümeti kurdu. AB üyeliÄŸi için ataÄŸa geçen hükümet uyum yasalarını hızla çıkarttı. AÄŸustos 2003 Süreyya Ayhan Paris'te yapılan Dünya Atletizm Åžampiyonası'nda 1500 metrede ikinci oldu. 2002 AÄŸustosunda Münih'te yapılan Avrupa Åžampiyonası'nda ise Türkiye rekorunu kırarak ÅŸampiyon olmuÅŸtu.Â