50 yıl sonra evine döndü
Güncelleme Tarihi:
Türkiye’den yasa dışı yollarla yurt dışına çıkarılan Yortan kültürüne ait bir kap önceki gün Londra’daki Türk Büyükelçiliğine iade edildi. İlk Tunç Çağı M.Ö. 3000 ve 2000 arasına ait olduğu düşünülen kap 1960’lı yıllarda Efes’te satın alınmış. Az sayıda bulunan Yortan kültürüne ait kaptan daha önce Avustralya’da bir müzayedede satışa konduğu tespit edilmiş ve Dışişleri Bakanlığı’nın girişimleriyle ülkemize kazandırılmıştı.
Aktüel Arkeoloji dergisinin ortaya çıkardığı tarihi kabın oldukça ilginç bir hikayesi var. İngiliz Thelma Bishop, kocası Malcolm ile 1960’ların başında ziyaret ettikleri antik Efes’te bir kap satın aldı. Bayan Bishop, satın aldıkları bu kabu geçtiğimiz günlerde İngiltere’deki Adam Partridge adlı bir müzayede evine ulaştırdı. Müzayede evinin seramik uzmanı Jason Wood, Türk eşi B. Nilgün Öz aracılığıyla birkaç uzmanla temas kurdu ve kabın Yortan kültürüne (MÖ 3000 - 2000) ait orijinal bir Erken Tunç Çağı eseri ve aynı zamanda Batı Anadolu’daki mezarlarda defin armağanı olarak bulunan bir tür kap olduğunu doğruldı. 50 yıl önce satın alınan kabın Türkiye’ye iade edilmesi gerektiğini düşünen Wood, Bishop’a kabın açık attırmada satmanın yanlış olacağını ve Türkiye’ye iade edilmesini önerdi. Bayan Bishop bu öneriyi kabul edince, Jason Wood izlenecek gerekli prosedürleri danışmak için Londra’daki Türk Büyükelçiliği ile temasa geçti ve kabın 16 Ocak Pazartesi günü büyükelçiliğe verilmesi kararlaştırıldı.
Kabın Türkiye’ye iade edilmesinde emeği geçen seramik uzmanı Jason Wood, kabın yaşından, kolay kırılabilir ve uzak mesafe yolculuğuna rağmen iyi durumda olmasından dolayı şaşkınlığını dile getirdi ve katalogladığı 20. yüzyıl seramiklerinden bile daha iyi olduğunu aktardı. Yortan kültürüne ait bu kap; gaga ağızlı, siyah astarlı ve perdahlıdır. Hemen hemen yuvarlak tabanlı olan kabın bir kulpu bulunmaktadır. İyi durumda olan kap 26,5 cm yüksekliğindedir.
Paul Gaudin tarafından 1901-1902 yıllarında kazısı yapılan Yortan mezarlığına dair hiçbir bilimsel veri yayınlanmamıştı. Ayrıca 5 bin yıl öncesine ait Yortan mezarlığına ilişkin ana yerleşmenin nerede olduğu da bilinmiyordu. Kazıyı gerçekleştiren Gudin başta olmak üzere kaçak kazılarda çıkartılan buluntular Türkiye’den yasa dışı yollarla kaçırılmıştı.Yortan kültürüne ait siyah seramiklerin Türk müzelerinde ender rastlanıldığı biliniyordu. 1930’lu yıllarda Yortan’ın bir tek buluntu merkezinden ibaret olmadığı, sanılandan çok daha geniş bir alana yayılan bir “kültür” olduğu anlaşıldı. Böylece “Yortan Kültürü” ifadesi kullanılmaya başlanmıştır. Bu kültür, ölü gömme adetleri açısından taşıdığı önemin ötesinde asıl önemini mezar armağanlarıyla, özellikle de seramiğiyle göstermekteydi. Mezar armağanı olarak yoğun çanak çömlek dışında ağırşaklar, madeni eserler ve mermer idoller bulunmuştur. Yortan’ın İlk Tunç Çağı sonuna tarihlenen eserlerinde açık renk malların görülmesine karşın ilk dönemlere yani İlk Tunç Çağı I ve II’ye ait eserlerde koyu renk yüzeyli mat beyaz boya bezemeli ya da çizi bezemeli / beyaz dolgu bezemeli buluntular hakimdi. Teslimi gerçekleşen kap ise Türk makamlarına iade edildikten sonra Ankara’daki Anadolu Medeniyetleri Müzesi’nde sergilenecek.