21. YÜZYILIN YENÄ°LENEN DÄ°YET ANLAYIÅžI Gün geçmiyor

21. YÃœZYILIN YENÄ°LENEN DÄ°YET ANLAYIÅžI Gün geçmiyor ki gazetelerin saÄŸlık sayfalarında yeni icat edildiÄŸi iddia edilen bir diyet programı yayınlanmasın. Önceleri mucit diyetisyenlerin adıyla neÅŸredilen bu listeler, ÅŸimdilerde güzel bir sanat insanına atfedilerek odaklanan ilginin maksimum olmasına çabalanıyor. ÖrneÄŸin güzel bir mankenimiz sadece bir hafta içinde nasıl olup da yediklerinden hiç taviz vermeden 59.250 kg'dan 57.150 kilograma zayıflayabildiÄŸini ballandıra ballandıra anlatıyor. Bizim ilacımız olsa başımıza süreceÄŸimiz gerçeÄŸinin bilincinde olarak inandırıcılığımızı zedelememek için sizlere diyet önerisinde bugüne dek hemen hiç bulunmadık. Ama ortalıkta dolaÅŸan yalan yanlış listelere daha fazla dayanamıyor ve sorumlu bir saÄŸlık köşesi mensubu olarak bu hafta dünyanın yeni binyıl için tekrar düzenlediÄŸi yepyeni diyet anlayışını siz okuyucularımızla paylaÅŸmak istiyoruz. Önce yine kısa yakın tarihçeden bahsederek baÅŸlayalım.Dünyanın gelmiÅŸ geçmiÅŸ ilk diyet kitabı-bilinebildiÄŸi kadarıyla-William Banting'in 1864 baskısı 'ÅžiÅŸmanlığa Mektup' (Letter on Corpulence). Cenaze levazımatçısı olan Banting'in kendi ÅŸiÅŸmanlığı için bulduÄŸu çareleri anlatıyor kitap. Yaratıcı Ä°ngiliz'imiz çözüm olarak merdivenleri her gün geri geri çıkıyor ve bir yıl içinde normal insan kilosuna geliyor. Sonrasında geçen 150 yıl içinde tüm dünya literatüründe diyet kitapları yaÄŸmur gibi yaÄŸmaya baÅŸlıyor. Bunları anlatmaya kalksak bir senelik yazılarımız yetmez. Onun için biz son yayınlara sıçrıyoruz. Son 5 yıldır diyet dünyasının uzmanları bir 'glisemik indeks'tir tutturmuÅŸ gidiyorlar. Ä°lk kez 1972 yılında Atkins tarafından yazılan 'Diyet Devrimi' kitabıyla ortaya atılan 'düşük kalorili diyet' kavramı sinsice geliÅŸerek günümüzün hakim anlayışı oluverdi çünkü. Dünya SaÄŸlık Örgütü de bu yıl 'tüm saÄŸlıklı diyet reçetelerinde glisemik indeks dikkate alınmalıdır' diye ilan edince, özellikle nüfusunun % 61'i ÅŸiÅŸmanlık sınırının ötesinde olan Amerika'da bu konuda haftada 3 kitap çıkmaya baÅŸladı.Gelelim yeni anlayışın açıklamasına.Glisemik indeksli diyet programlarında her yiyecek karbonhidrat içeriÄŸine göre numaralandırılıyor. Numara yüksek olduÄŸu oranda yiyecek mideyi hızlı terk ediyor. Barsaklarda glikoz, fruktoz, sakkaroz gibi alt birimlere parçalanıyor. Böylece barsaklardan kana ÅŸeker akımı çok büyük miktarlarda ve hızda geçekleÅŸiyor. Bu durumda da maalesef 'açlık hissi' çabuk geri dönüyor. Siz yeniden yemek ihtiyacı hissediyorsunuz.Vücut kanda aşırı yüklenen ÅŸekeri atabilmek için pankreastan aşırı miktarda insülin salgılamak zorunda kalıyor. Ä°nsülin hormonu ÅŸekeri düşürmek yanında ikincil olarak kan yaÄŸlarını (trigliseritler) artırıyor ve damarları koruyan iyi huylu kolestrolü (HDL-Kolestrol) azaltıyor. Sonuçta ÅŸiÅŸmanlık yanında kalp-damar hastalıkları, diyabet, felç gibi çok ciddi sorunlara da davetiye çıkarılıyor. Ä°ÅŸte teorimiz burada devreye giriyor. Amaç kana ÅŸeker akımını birdenbire deÄŸil dereceli olarak yavaÅŸ yavaÅŸ gerçekleÅŸtirmek. Yani rafine ÅŸekeri- kolalı içecekler, kek ve pastalar, dondurma, vb.- diyetten çıkarıyoruz. Yerine niÅŸasta içeren besinleri- patates, makarna, ekmek, pirinç, vb.- koyuyoruz.Ä°ÅŸin detaylarıyla başınızı aÄŸrıtmak istemeyiz. Kısaca örnekleyelim: HaÅŸlanmış patatesin indeksi 93, havucun 95, tatlı patatesin 51. Diyetisyen size bu numaralarla detaylandırılmış bir listeden oluÅŸan program veriyor. Size uymak kalıyor. Düşük kalorili programların ne denli popüler hale geldiÄŸine de deÄŸinelim. Konunun fikir babası Atkins'in sadece Washington ÅŸehrinde 60 millik bir bölgede toplam 441 ünitesi çalışıyor. Yazdığı kitap 6 milyondan fazla satmış. Merkezlerine günde 100 hasta baÅŸvuruyor.Elbette glisemik indeks programının her türlü detayı tam çözümlenebilmiÅŸ deÄŸil. Mesela her farklı diyetisyen besinleri farklı numaralandırıyor. Ä°ndeksin farklı insanlar için deÄŸiÅŸik olabileceÄŸi iddia ediliyor. Ä°ki farklı besini kombine edince iÅŸ içinden çıkılmaz hale geliyor. Yani daha bu metodun daha kat edeceÄŸi çok yol var gibi görünüyor.Biraz da Amerikan Diyet Komitesinin en son yayınlanan raporundan alıntılar yapalım. Amerikan Kongresi tarafından belirlenen 11 bilim adamı Amerikan vatandaÅŸları için yemek önerilerini araÅŸtırıp ortaya koydular geçenlerde. Öncelikle yaÄŸlar konusunda bilinenler biraz deÄŸiÅŸti. 1995 raporunda önerilen doymuÅŸ yaÄŸ ve kolestrolden olabildiÄŸince fakir olan diyetti. Ama artık Amerikalılar orta karar yaÄŸ yiyebilecekler. Zeytinyağı, taze balık, yağı alınmış kırmız et, tavuk, üstünde düşük yaÄŸlı yazılan her türlü gıda serbest. Orta derecede yaÄŸ içeren ama doymuÅŸ yaÄŸlardan ve yaÄŸ asitlerinden olabildiÄŸince arınmış besinler en saÄŸlıklı menüyü oluÅŸturuyor.Her zaman olduÄŸu gibi fitness ve fizik aktivitenin yeri tartışılmıyor. Her yetiÅŸkin günde en az 30 dakika egzersiz yapmalı. EÄŸer ÅŸiÅŸmanlık bakiyse süre 60 dakikaya çıkıyor.Türk toplumunun pek tanımadığı-yazarınızın nefretle kınadığı- tofu ve kalsiyumdan zenginleÅŸtirilmiÅŸ soya sütü en ideal ve saÄŸlıklı besinler arasında anılıyor. İçecek konusunda ise durum karamsar. Öncelikle su öneriliyor; karbonatlı ve tatlandırılmış içeceklerden mutlak uzak durulmalı. Günlük tuz miktarı 2400 miligramı geçemiyor (bir çay kaşığı). Kadınlar için günde bir kadeh, erkekler için günde iki kadehten fazla alkol kesinlikle yasak.Vallahi bunlar Amerikan Kongresinin önerdikleri. Ãœlkemiz diyet dünyası, sadece dışarıdan ithal edilen programları uygulamaya çalışıyor gibi. Bizim meclisin ise önerdikleri ortada. Aslında onların önerilerine uysak ülkemizde ÅŸiÅŸmanlık diye bir sorun kalmayacak.Son tahlilde1864 yılından bu yana diyet listelerinin içeriÄŸi oldukça büyük farklılıklar göstermiÅŸ olsa da felsefe açısından pek de bir ilerleme yok gibi deÄŸil mi.Yani ha merdivenleri ters çıkmışsın ha dondurma yerine patates yemiÅŸsin...Ancak insanoÄŸlunun varoluÅŸundan beri hep peÅŸinde olduÄŸu çok yiyip hiç kilo almama mucizesi henüz gerçekleÅŸemedi maalesef. Yine de merak etmeyiniz bu konuda en ufak bir ipucu bulunursa, bu müjdeyi size ilk muÅŸtulayan yazarınız olacak.SaÄŸlıklı Haftalar…Dr. Serdar GÃœNAYDIN - 07 Mayıs 2001, Pazartesi Â