2. Adem Savaşı!

İnsan DNA'sının sırrını çözüp patentini almaya çalışan genetikçiler yeni çağın Bill Gates'i olmaya aday...

Üç milyar genden oluşan insan DNA'sının sırrını çözmeye çalışan bilimcilerin yarışı şiddetleniyor. Önümüzdeki yıl insanoğlunun genetik haritasının 'müsvettesini' çizmeye ve 2. Adem'i yaratmaya hazırlanan genetikçilerden bazıları küpünü doldurma peşinde. Çünkü kanserden şizofreniye, bunamadan yaşlanmaya kadar çağdaş tıbbın kesin çözüm bulamadığı birçok rahatsızlığın şifası genetik kodlarda saklı.

Genetik şifreler ilaç endüstrisi için sonsuz altın madeni gibi. Kodunu çözdüğü genlerin patentini almak için yarışan ABD'li bilimadamı Craig Venter, 2000'li yılların Bill Gates'i olmaya aday.

Cambridge'deki The Sanger Merkezi'nde uzun süredir DNA üzerine çalışan biliminsanları önceki hafta yaptıkları açıklamada insan kromozomların genetik şifresini çözme yarışında tarihi adım attıkları dünyaya duyurdu. Şizofren, sağırlık, beyin tümörü dahil birçok hastalığın genetik gizini içeren Kromozom 22'nin sırrı çözülmüştü.

Aynı merkez, gelecek ilkbaharda Japon ve Amerikalı meslektaşlarıyla ilk kez üç milyar genden oluşan insan DNA'sının taslak haritasını çizmeye hazırlanıyor. Bir başka deyişle, bilimcilerin 2. Adem adını verdikleri canlı doğmuş olacak. Cinsiyeti belirleyen X ve Y kromozomlarını taşımasına karşın bilimcilerin yarattığı canlı Havva değil Adem olacak.

Bu arada dahi genetikçi Craig Venter okyanusun öbür ucunda, Maryland'deki Celera Genomics adlı şirketinde dünyanın en güçlü ikinci bilgisayarıyla, DNA'nın keşfi yarışında Sanger'ı geride bırakmaya çabalıyor. Bir yandan da mümkün olduğunca fazla geni deşifre edip, patentlerini alarak bilgilerini paraya çevirme savaşı veriyor. Israrlı kampanyası sayesinde 'genler kamu malı mıdır, özelleştirilebilir mi' tartışması Atlantik'in iki kıyısında birden hükümetlerin tartışma gündemine girdi.

DNA'NIN BEŞTE BİRİ

İnsanoğlu'nun acı çekmesine, hayatını yitirmesine neden olan birçok organik sorunun sırrı genetik kodlarda gizli. Bugüne kadar DNA zincirinin yaklaşık yüzde 20'si çözülebildi. Bu kadar sınırlı bilgiyle bile anne karnındaki çocukların bazı ciddi rahatsızlıkları taşıyıp taşımadığını saptamak mümkün oldu. Kromozom 22'nin deşifresi ise biyokimyacıların şizofreniye karşı etkin ilaçlar geliştirmesini kolaylaştıracak.

Smith Kline Beecham araştırma koordinatörü George Poste, genlerdeki her bir mükleotidpolymorfizm'in önemli olduğunu belirterek, bunların dizilme biçiminin bireyden bireye değiştiğini, küçük farklılıkların insanların organizmasının sırlarını çözebileceğini söylüyor. Böylece neden bazı insanların ilaçlara daha duyarlı oldukları anlaşılabilecek, dahası yan etkiler engellenebilecek, kişiye özel çok etkili ilaçlar geliştirilebilecek.

Gen araştırmaları heyecan verici olduğu kadar pahalı da. Her bir geni deşifre etmenin maaliyetini ortalama bir dolar olarak hesaplayan bilimciler, tüm DNA zincirini çözmek için 3 milyar dolarlık bir yatırıma gereksinim olduğunu belirtiyor.

Geçen yıl meyve sineğinin genetik yapısını çözerek laboratuvarda hayatını uzatmayı başaran Washington Üniversitesi öğretim üyesi Bob Waterston ve Sanger yöneticisi John Sulston ‘‘Bu para bulunmalı, bilim için harcanmalı’’ diyor. Wellcome Vakfı'nın desteğiyle çalışan Sanger Laboratuvarı, 1990'ların başında, insan DNA'sının tüm sırlarını 15 yılda çözmeyi planlıyordu. 10 yılda bilgisayar teknolojisindeki hızlı gelişme toplam maaliyeti 1 milyar dolar civarına indirirken keşif süresini de azalttı.

Sanger, Kromozom 22'nin yüzde 70'ini çözdü. Bu, tüm kromozom zincirinin yüzde 14'ü anlamına geliyor. Yine de bu önemli bir rakam. Çünkü Kromozom 22'nin geri kalan yüzde 30'luk bölümünün tekrar eden zincir ve önemsiz ayrıntılardan oluştuğu düşünülüyor. Gelecek yıl hazırlanacak DNA taslak haritası da insanın gen zincirinin sadece yüzde 50'sini içerecek.

ALTIN MADENİNE HÜCUM

Genetik araştırmalarda başarısıyla tanınan Craig Venter (53), bu alanın tamamen özel sektöre bırakılması gerektiği kanısında. Daha şimdiden ona gelecek yılların Bill Gates'i, şirketi Celera Genomics'e de geleceğin Microsoft'u gözüyle bakılıyor. Laboratuvarlarında süper bilgisayarıyla kromozom zincirini çözüp mümkün olduğunca çok patent almaya, ilaç endüstrisi için çok değerli bilgilerden büyük paralar kazanmaya hazırlanıyor Venter. Araştırma sonuçlarını gizli tutuyor. Bir yandan patent konusunda lobi faaliyeti yürütüyor. Araştırma sonuçlarını bilim çevreleriyle paylaşan rakipleri, yani üniversitelerin, genetik araştırma merkezlerinin ödeneklerinin kesilmesi için Bill Clinton düzeyinde girişimlerde bulunuyor. Çabaları sonucu geçen yıl az kalsın bu amacına ulaşıyordu.

Üniversiteler genler üzerinde sistematik çalışırken Venter, kromozom zincirinden rastlantısal olarak seçtiği bölümler üzerine çalışıyor. Bilgileri süper bilgisayarında oluşturduğu kromozom zincirinde bir araya getiriyor. Rakibi Sanger'in de üzerinde çalıştığı meyve sineğinin genetik zincirinden 140 milyon birimi tanımladığı halde bu bilgileri henüz yayımlamadı Venter. Bilgileri el altından ilgili sektörlere pazarladığı sanılıyor.

Akademisyenler, genetik kodların patentinin Venter gibi hırslı girişimcilerin tekeline verilmesinin gelecekte ciddi sakıncalar doğurabileceğini söylüyor. Örneğin kanser araştırmaları sırasında patenti alınmış DNA üzerinde çalışması gereken bilimcinin elinin kolunun bağlanacağını savunuyorlar. Genetik araştırma sonuçlarının kamunun kullanımına açık olması gerektiğini belirtiyorlar.

Gelecek ay ABD'de yayımlanacak Genetik ve İnsan Deneyimi başlıklı kitabında konuyu inceleyen Bryan Appleyard ‘Akademisyenlerin savaşı daha yeni başlıyor, fakat ne olursa olsun bu kapışma genetik bilimine en az beş yıl kazandırdı,'' diyor.