11 soruda yeni MİT

Cumhurbaşkanı Gül’ün, yasama süreci devam ederken istediği değişiklikler gerçekleştiğinden yasayı onaylaması bekleniyor. Yasayı, Anayasa Mahkemesi’ne (AYM) taşımayı düşünen muhalefete göre MİT, devletin değil hükümetin istihbarat ve operasyon kuruluşuna dönüştü, mensupları dokunulmaz hale getirildi. Ancak hükümet tarafına göre MİT, daha önce gizli genelgelerle hesap sorulmaksızın icra ettiği görevleri ve yetkileri artık yasal çerçeve altına aldı ve TBMM tarafından denetlenecek. Bu kafa karışıklığı altında yasayı ve en çok sorulan soruların yanıtlarını mercek altına aldık. Ortaya şu tablo çıktı:
1- Kimin MİT’i?
Eski yasada MİT, MGK’nın ve Başbakan’ın verdiği görevleri yerine getiriyordu. Yeni yasada Bakanlar Kurulu tarafından da görevlendirilmesi sağlandı. Muhalefet, bu yetkinin MİT’i hükümetin emirlerini yerine getirecek bir kuruma dönüştürdüğünü savunuyor.
2- MİT operasyon yapacak mı?
Eski yasada MİT sadece ‘istihbarat’ kurumuydu. Yeni yasada da MİT’in operasyon yetkisi yok ancak Bakanlar Kurulu’nun MİT’e operasyon görevi vermesinin önü açıldı.
3- MİT arama, gözaltı ve sorgulama yapacak mı?
Hayır, bunlar ‘adli kolluk’ görevleri arasında yer alıyor ve MİT’e adli kolluk görevi verilmiyor. Ancak MİT, istihbarata karşı koyma faaliyetleri kapsamında fezleke hazırlayabilecek, arama yapabilecek ve gözaltı yapabilecek.
4- Nereyi izleyecek?
MİT’in sadece dış istihbarat ile ilgili olması, iç istihbaratın polis ve jandarmaya bırakılması hedefleniyordu. Yeni yasada MİT’in gizli diplomasi ile görevlendirilmesi, başka ülkelerle mahkum takası gibi yetkilerin verilmesi, elektronik ve teknik istihbarat, siber istihbarat, istihbarata karşı koyma gibi alanlarda alt yapının güçlendirilmesi kurumun dış istihbarat boyutunu güçlendirdi. Ancak terörle mücadele, iletişimin izlenmesi, yurt içindeki kurum ve kuruluşlardan bilgi ve veri sağlama konusundaki yetkilerin artması, kurumun aynı zamanda bir iç istihbarat kurumu algısının güçlenmesini sağladı.
5- Canı istediğinde dinleyebilecek mi?
MİT, istihbari dinlemeleri mahkeme kararı ile yapacak. Ancak Türk vatandaşı olmayanların dinlenmesine ve çok acil durumlarda müsteşar dinleme kararı verebilecek. MİT Müsteşarı’nın kararıyla başlatılan bir dinleme, 24 saat içinde mahkeme kararı alınamazsa sonlandırılacak.
6- Sinyal istihbaratı ile ne izlenecek?
Kast edilen istihbarat, askeri haberleşme ve telsiz trafiğinin izlenmesi anlamına geliyor. Geçmişte bu işlem GES komutanlığı bünyesinde TSK tarafından yapılıyordu. 2011’de bu yetki MİT’e devredilmişti.
7- MİT çalışanları dokunulmaz mı olacak?
7 Şubat 2012 günü KCK soruşturmasını yürüten savcıların MİT Müsteşarı’nın ifadesini almak istemesi kriz olmuş, MİT mensuplarının soruşturulması Başbakan’ın iznine bağlanmıştı. Yeni yasa ile bu konuda bir değişiklik olmayacak ama MİT Müsteşarı ancak Yargıtay’da yargılanabilecek. Adana’da yaşanan TIR vakası da MİT mensuplarının gizli görevleri sırasında yargı ve kolluk kuvvetleri ile karşı karşıya gelebileceğini göstermişti. Yeni düzenlemede, MİT personeli olduğunu beyan eden şahıslar hakkında adım atılmadan önce durum MİT karargahına sorulacak. Şahsın görevde olduğu bilgisi gelirse savcılar hiçbir işlem yapmayacak. Ancak görev dışı bir faaliyet olduğu anlaşılırsa savcılar harekete geçecek. Muhalefet ve yargı mensupları, etkili bir yol bulunamazsa bu durumun MİT kimliği taşıyan insanlar için ‘suç üstü’ imkanlarını ortadan kaldıracağını, bunun da MİT personelini dokunulmaz kılacağını savunuyor. Bu görüşü savunanlar, kişisel suç işleyen bir MİT mensubunun kimliğini beyan ettikten sonra aranamayacağını, alıkonulamayacağını­, karargahtan yanıt gelene dek delilleri ortadan kaldırabileceğini iddia ediyor.
8- MİT’e belge vermeyen cezalandırılacak mı?
Geçmişte yönetmeliklerle çözülmeye çalışılan veri sağlama işi, yeni yasa ile yasal dayanak kazandı. THY, yolcu listesi gibi belgeleri yasal yetkisi olmadığı için MİT ile paylaşmamıştı. Artık THY gibi şirketler, kamu kurumları ‘yasal dayanağı yok’ diyerek MİT’in talep ettiği bilgileri ve belgeleri vermemezlik edemeyecek. MİT’in istediği verileri paylaşmayan kurumlar da cezai yaptırımlarla karşılaşacak.
9- MİT fişleyecek mi?
Yasada MİT’e fişleme yetkisi verilmiyor. Çünkü MİT belge üretemiyor. Buna karşın, birçok kurum ve kuruluş, ürettiği belgeleri MİT ile paylaşmak zorunda kalacak. MİT, kamu personeli hakkındaki güvenlik soruşturmaları gibi, sadece verilen görevler çerçevesinde bu verileri toplayacak ve rapor haline getirerek ilgililerle paylaşacak.
10- Dokunan yanacak mı?
Yeni yasa, MİT çalışanlarının, ailelerinin korunması yönünde önemli bir adım olarak görülüyor. MİT mensuplarının isimlerini teşhir etmek, güvenliklerini tehlikeye atmak hapis cezası gerektiren suç sayılacak. Aynı şekilde MİT belgeleri de koruma kalkanına kavuşacak. MİT belgelerini elde edenler, sahte belge üretenler, MİT’in ismini kullananlar, MİT belgelerini yayınlayanlar ağır hapis cezaları alacak. Bu cezalar, suçun yayın yoluyla işlenmesi halinde 9 yılı bulacak.
11- TBMM MİT’i denetleyebilecek mi?
Yasada TBMM’de bir Güvenlik Komisyonu kurulması öngörüldü. Ancak Komisyon’un görevleri arasında MİT’in faaliyetlerini denetleme, gizli operasyonları sorgulama gibi unsurlar yer almadı. Komisyon, görüşlerini açıklayıp önerilerde bulunacak.