Uzmanlar tarih verip uyardı… Koronada kâbusun yeni adı: Süper varyant!
Güncelleme Tarihi:
İki yıldır hayatımızda olan koronavirüs salgını, aşıların devreye girmesiyle düşüşe geçmiş ancak dünyanın farklı yerlerinde ortaya çıkan mutasyonlar yüzünden salgının kontrolü giderek zorlaşmıştı. Peki hali hazırda dünyada en yaygın Kovid-19 varyantı haline gelen Delta’dan sonra ne olacak? İşte uzmanların korkutan uyarısı ‘süper varyantlar’ hakkında tüm merak edilenler…
Delta varyantı Aralık 2020’de ilk olarak görüldüğünden beri tüm dünyayı etkisi altına aldı. DSÖ’nün verilerine göre dünya çapındaki Kovid-19 genom dizilerinin yüzde 99,5’i artık Delta varyantı haline geldi.
Son zamanlarda yüzde 10-15 daha bulaşıcı ‘Delta plus’ ya da ‘AY. 4.2’ gibi varyantlar görülmeye başlamış olsa da bunlar aslında Delta ile neredeyse ikiz denebilecek kadar benzer. Bilim insanları bu varyantlara ‘Delta varyantının torunları’ adını veriyor.
BAKMADAN GEÇME!
Harvard Üniversitesi’nden William Hanage birkaç Delta plus varyantı olduğunu ancak bunların ‘çok daha büyük ölçüde bulaşıcı’ olmadığını söylüyor. Ancak Hanage ve birçok meslektaşı her hafta bir araya gelerek Delta varyantı koronavirüs salgınında karşımıza çıkacak son ‘Süper Varyant’ mı sorusuna cevap aramaya devam ediyor.
Ancak Delta’dan sonra bizi bekleyen yeni kâbusun ne olduğu henüz bilinmiyor. Koronavirüse yol açan Sars-CoV-2, genetik dizimindeki değişikliklerle önce Alfa sonra da Delta varyantlarına dönüştü ancak şu an için beklenen artık virüsün yavaş ve sağlam şekilde değişime uğraması ve bunun zaman içinde mevcut aşıları aşacak düzeye ulaşması.
BAKMADAN GEÇME!
Öte yandan bilim insanları bu değişimin beklenen bir durum olduğunu ve yıllar süreceğini düşünüyor. Uzmanlar bunu ‘antijen dirifti’ olarak adlandırıyor ve bu süreç sonucunda virüs bağışıklık sistemini alt edecek şekilde evrim geçiriyor. UCL Genetik Enstitüsü’nden Francois Balloux bunu grip ve diğer koronavirüs türlerinden bildiğimizi ve bu sürecin ortalama olarak 10 yıl sürdüğünü söylüyor. Bu 10 yıllık sürede virüs öyle bir değişime uğruyor ki kanımızdaki antikorlar tarafından tanınmaz hale geliyor.
Bu senaryonun alternatifi ise oldukça korkutucu: Cambridge Üniversitesi’nde klinik mikrobiyoloji profesörü olan Ravi Gupta’ya göre bu alternatif, tamamıyla yeni ve bulaşıcılığı çok yüksek yeni bir varyantın ortaya çıkması ve koronavirüs salgınında her şeyi değiştirmesi. Gupta bu varyantlara ‘süper varyant’ adını veriyor ve ortaya çıkmalarının yüzde 80 ihtimalle mümkün olduğunu söylüyor.
Peki ama ne zaman?
BAKMADAN GEÇME!
Gupta “Şu an yaşadığımız bir Delta pandemisi” diyor ve ekliyor “Önümüzdeki iki yıllık sürede Delta ile yarışacak ve belki de Delta’yı devre dışı bırakacak yeni bir varyant ortaya çıkacak.”
Bunun nasıl olacağına dair birkaç teori var…
2020 yılının sonlarına doğru epidemiyoloji uzmanları Sars-CoV-2’nin mutasyona uğramaya başladığını ve tamamen başka varyantlara dönüştüğünü gözlemlemeye başladı. Bu duruma viral rekombinasyon adı veriliyor. Viral rekombinasyon bir tür ‘genetik çeşitlenme’, yani genetik materyalin bir zincirinin kırılması ve sonrasında farklı bir DNA molekülüne katılmasıyla oluşan süreç olarak tanımlanıyor.
BAKMADAN GEÇME!
Gupta, viral rekombinasyonun düşündüğümüzden daha seyrek gerçekleştiğini ancak yine de ortaya çıkabilecek ‘süper varyantın’ sebebi olabileceğini düşünüyor. Zira dünyada aşısız sayısı hala oldukça yüksek ve bu da varyantların serbestçe dolaşabilmesine sebep oluyor.
Ravi Gupta “Delta artık anahtar virüs haline geldi ve bu da bir başka süper varyantın oluşma ihtimalini azaltıyor ancak dünyada hala takip edemediğimiz ve raporlayamadığımız durumlar var ve bu durum da azalan süper varyant ihtimalini artıran bir olumsuzluk.” diyor.
BAKMADAN GEÇME!
Bir diğer teori de Delta’nın gelişmiş bir versiyonunun ya da bambaşka bir güçlenmiş mutasyonun baskın hale gelmesi. Biyomokelüler bilimler profesörü Gideon Schreiber “Şu an gördüklerimiz Delta’nın benzeri mutasyonlar olsa da bunların gelecekte evrim geçirmesi çok olası. Daha karmaşık mutasyonlar gelişebilir ve bunlar mevcut mutasyonlarla aynı anda görülürse sorun büyür.“ diyor.
Gittikçe korkutucu hale gelen senaryolardan biri de koronavirüs tedavisi için geliştirilen antiviral ilaçların virüsün mutasyon geçirme yeteneğini artırma ihtimali. Molnupiravir içeren bu ilaçlar virüsün çoğalma yeteneğini taklit ederek etki gösteriyor ve genomuyla oynayarak kendini yeniden üretemeyecek hale gelene kadar mutasyon geçirmesini sağlıyor.
BAKMADAN GEÇME!
Ancak bazı viroloji uzmanları ilacın yarattığı bu viral mutasyonların hayatta kalıp diğerlerine bulaşmasının süper varyant oluşumuna yol açmasından korkuyor. Bu durum ihtimal dahilinde olsa da şu an için uzmanlar hayat kurtarıcı nitelikteki bu ilaçların olumlu yanlarına odaklamamız gerektiğini söylüyor.
Ravi Gupta’ya göre daha büyük problem yaratabilecek bir diğer ihtimal de İngiltere gibi, enfeksiyon oranı yüksek ülkelerde Delta varyantının aşılılar arasında da bulaş yaratmaya başlaması. Gupta “Her gün artan enfeksiyon oranı aşılı bir bireyin T-hücrelerinin zayıflamasına, bağışıklığının baskılanmasına ve hastalanmasına yol açabilir.” diyor. Gupta’ya göre böyle bir durumda gerçekleşecek senaryoda “Enfeksiyonun ilk günlerinde aşıdan kaynaklı antikorlar virüse tepki verir ancak virüs bu antikorları yenmeyi öğrenir ve onları yok eder.”
BAKMADAN GEÇME!
Gupta, bu konuda özellikle koronavirüsü ağır geçiren hastalarda plazma kullanımına dikkat çekmiş ve yayınladığı bir makalede bu plazma tedavisinin en başta varyant oluşumuna sebep olmuş olabileceğini iddia etmişti.
Buna göre plazma tedavisi yani ‘virüs katili antikor’ alan Kovid-19 hastalarının bağışıklık sistemleri virüsü tek başına yenemediği için virüs bu antikorlar çevresinde evrimleşme becerisi kazandı. Gupta “Bundan kesin olarak emin değiliz ama plazma kullanımı varyant oluşumunun ana sebebi olabilir. Zira Brezilya, Hindistan, İngiltere ve ABD gibi ülkeye özel varyantların oluştuğu yerlerde plazma tedavisinin yoğun olarak uygulandığını biliyoruz.” Açıklamasında bulundu.