Kara delik nedir, nasıl oluşur? Gökbilimciler Dünya ile ilk kez paylaştı
Güncelleme Tarihi:
Gökbilimciler Dünya’ya 1000 ışık yılı uzaklıkta bir kara delik tespit ettiği belirtildi. Yapılan araştırmada, Güney Yarımküre'den açık havada çıplak gözle görülebilen Güneş’ten 8 kat büyüklüğünde 2 yıldız bulunduğu kaydedildi. Kara delikler, evrenin en gizemli oluşumları arasında yer almaktadır ve hala da gizemlerini devam ettiriyorlar. Tüm kara deliklerin boyutları birbirinden farklıdır. Peki, kara delik nedir, nasıl oluşur? İşte, kara delikler hakkında ayrıntılı bilgiler...
Geçen yıllarda gökbilimciler, Samanyolu galaksisinde, çevreleriyle yıkıcı, şiddetli etkileşimler kurması ve tesbit edilebilir X ışınları salması nedeniyle yerlerini konumlandırdıkları bir düzine kara delik bulduklarını duyurmuştu. Son keşfedilen kara deliğe ilişkin çalışmaların Şili’deki La Silla Gözlemevinde yürütüldüğü açıklandı. Bilim dünyasını harekete geçiren açıklamanın ardından, kara delik nedir? Kara delik nasıl oluşur? sorusu da merak konusu oldu. İşte, kara delikler hakkında ayrıntılar...
KARA DELİK NEDİR?
Karadelikler, evrenin bilinmezliğini koruyan oluşumları arasında yer alıyor. Tüm karadeliklerin boyutları birbirinden farklıdır. Dolayısıyla bilimsel sınıflandırma, hem boyutları hem de oluşum şekilleri gözetilerek yapılıyor.
Bilinen en büyük kara delikler “süper ağır karadelik” kategorisinde. Bunlar galaksi merkezlerinde bulunuyor. Süper ağır karadeliklerin nasıl oluştukları konusunda birbirinden farklı teoriler var ama kabul gören açıklama, bunların galaksi oluşumları sırasında şekillendiklerini söylemekte.
Yıldızsal karadeliklerse büyük bir yıldızın ölümüyle ortaya çıkıyor. Bu yıldızlar Güneş’ten 20 kat daha ağır. Son olarak bir de minyatür karadelikler var. Bunların Büyük Patlama sonrasındaki şişme evresinde oluştukları tahmin edilmekte. Bu evre, günümüzdeki genişlemeye oranla çok daha büyük bir hızla yaşanmış ve evren kısa süre içinde inanılmaz boyutlara ulaşmıştı. Küçük karadeliklerin kütleleri Güneş’in kütlesinden biraz daha az.
BAKMADAN GEÇME!
KARA DELİK NASIL OLUŞUR?
Kara delikler, daha önce de belirtildiği gibi aslında bir yıldızın ölümü yani yıldız patlaması ile birlikte başlamaktadır.
Öncelikle bir yıldız patlaması meydana gelir. Bu süreçte yıldızın kendi çekirdeği de içine çökmüş olur. Bu çekirdeğin çöküşünün ardından herhangi bir bağ kurulabilecek madde kalmaz. Patlama ile birlikte gazlar ve tozlar da ciddi anlamda sıkışmış olur. Patlama ile birlikte oluşan şok dalgaları da kara delik oluşumuna ek olarak yeni yıldızların oluşumu için evrende yayılmaya başlar.
Kara delik kavramı ilk olarak 18. yüzyıl sonunda, Newton'un evrensel çekim kanunu kapsamında doğmuştur denebilir. Fakat o dönemde mesele yalnızca “kaçış hızı” ışık hızından daha büyük olmasını sağlayacak derecede kütleli cisimlerin var olup olmadığını bilmekti. Dolayısıyla kara delik kavramı ancak 20. yüzyılın başlarında ve özellikle Albert Einstein'ın genel görelilik kuramının ortaya atılmasıyla fantastik bir kavram olmaktan çıkmıştır. Einstein'ın çalışmalarının yayımlanmasından kısa süre sonra, Karl Schwarzschild tarafından, “Einstein alan denklemleri”nin merkezî bir kara deliğin varlığını içeren bir çözümü yayımlanmıştı. Bununla birlikte kara delikler üzerine ilk temel çalışmalar, varlıkları hakkındaki ilk sağlam belirtilerin gözlemlerini izleyen 1960'lı yıllara dayanır. Kara delik içeren bir cismin ilk gözlemi, 1971'de Uhuru uydusu tarafından yapıldı. Uydu Kuğu takımyıldızının en parlak yıldızı olan Cygnus X-1 çift yıldızında bir X ışınları kaynağı olduğunu saptamıştı. Fakat "kara delik" terimi daha önceden, 1960'lı yıllarda Amerikalı fizikçi Kip Thorne vasıtasıyla ortaya atılmıştı. Bu terimin terminolojiye yerleşmesinden önce ise kara delikler için “Schwarzschild cismi” ve “kapalı yıldız” terimleri kullanıldı.
En yakın kara delik 1.600 ışık yılı uzakta
Dünya'ya en yakın kara deliğin kod ismi V4641 Sagitarii ve ilk bulgulara göre 1.600 ışık yılı uzaklıkta olduğu belirlenmiş. Her ne kadar bizlere çok uzak gibi gelse bile, galaksinin büyüklüğü açısından çok yakın sayılmakta. Yeni yapılan araştırmalar da ise V4641 Sagitarii'nin aslında 20 bin ışık yılı uzakta olduğuna işaret ediyor.
BAKMADAN GEÇME!
GÖKBİLİMCİLER İLK KEZ DUYURDU
Astronomy & Astrophysics dergisinde yayımlanan çalışmada, kara deliğe ait, Güney Yarımküre'den açık havada çıplak gözle görülebilen Güneş’ten 8 kat büyüklüğünde 2 yıldız bulunduğu kaydedildi.
Çalışmada, söz konusu yıldızlardan birinin gizli bir nesnenin yörüngesini 40 Dünya gününde tamamladığını gözlemleyen gökbilimcilerin, bunun sadece bir çift yıldız sistemi değil, kara delik içeren üçlü bir sistem olduğunu keşfettikleri ifade edildi.
Gökbilimciler, Dünya'ya şimdiye kadarki en yakın noktada olan kara deliğin, ilk kez çevresiyle şiddetli etkileşime girmeyen yıldız kütlesinden oluştuğuna dikkati çekti.