Ayasofya ne demek? İşte Ayasofya kelimesinin anlamı
Güncelleme Tarihi:
Yeniden ibadete açılan Ayasofya’nın tarihi bir kez daha gündeme geldi. Tarihinde cami ve müze olarak hizmet veren Ayasofya, 86 yıl sonra yeniden cami oldu. ‘Ayasofya Müzesi’nin Twitter sayfası kapandı, Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın muze.gov.tr sitesinde de ismi Ayasofya-i Kebir Camii (Büyük Ayasofya Camii) olarak değiştirildi. Peki, Ayasofya ne demek? İşte Ayasofya kelimesinin anlamı…
Ayasofya ile ilgili en çok merak edilen konulardan biri de anlamı ve adının nereden geldiği. Ayasofya ilk yapıldığında, Büyük Kilise anlamına gelen Megale Ekklesia olarak adlandırılmıştı. Ancak V. yüzyıldan itibaren kilise Hagia Sophia olarak anılmaya başlanmıştı. Fatih Sultan Mehmet’in 1453’teki fetihten sonra kilisenin adı, günümüzde de kullanıldığı hali olan Ayasofya’ya çevrildi.
AYASOFYA NE DEMEK?
Yapının adının nereden geldiğine yönelik pek çok iddia var. Bu iddialardan biri de Ayasofya adının Sophia adında bir azizeye dayandığı. Kaynaklara göre Ayasofya adındaki "aya" sözcüğü "kutsal, azize", "sofya" sözcüğüyse herhangi bir kimsenin adı olmayıp Eski Yunancada "bilgelik" anlamındaki sophos sözcüğünden gelir.
BAKMADAN GEÇME!
AYASOFYA TARİHİ
Doğu Roma İmparatorluğu’nun İstanbul’da yaptırmış olduğu en büyük kilise olan Ayasofya, aynı yerde üç kez inşa edilmiştir. İlk yapıldığında Megala Ekklesia (Büyük Kilise) olarak adlandırılmış, 5. yüzyıldan itibaren ise Ayasofya (Kutsal Hikmet/Bilgelik) olarak tanımlanmıştır. Ayasofya, Doğu Roma İmparatorluğu boyunca hükümdarların taç giydiği, başkentin en büyük kilisesi olarak katedral işlevi görmüştür.
Günümüz Ayasofya’sı aynı yerde fakat öncekilerinden farklı bir mimari anlayışla yapılmış olan üçüncü yapıdır. İlk yapı İmparator Konstantios (337 – 361) tarafından 360 yılında bazilikal planlı ve ahşap çatılı olarak inşa ettirilmiş, 404’de, İmparator Arkadios devrinde (365 – 408), halk ayaklanması sırasında yanarak harap olmuştur. İkinci yapı, İmparator II. Theodosios (408 – 450) tarafından 415 yılında yine aynı planla anıtsal bir girişe sahip olarak inşa ettirilmiş ve 415 - 532 yılları arasında şehrin en büyük kilisesi olmuştur. 532 yılında, İmparator Iustinianos’a (527 – 565) karşı çıkan Nika Ayaklanması’nda yanmış ve yıkılmıştır. Theodosios Dönemi yapısının anıtsal girişini süsleyen ve on iki havariyi temsil eden kuzu kabartmalı frizler, anıtsal girişe ait basamaklar ile diğer kalıntılar bugünkü zeminin 2 m. altında, İstanbul Alman Arkeoloji Enstitüsü tarafından A. M. Schneider başkanlığında 1935 yılında yapılan arkeolojik kazılarda meydana çıkarılmıştır. Kutsal Hikmet (Tanrı’nın Kutsal Sözü) anlamına gelen Ayasofya’yı, İmparator Iustinianos dünyanın en büyük kilisesi olarak, Anadolulu iki bilim adamına, fizikçi ve matematikçi Tralleisli (Aydın) Anthemios ve geometri ve mekanik ustası olan Miletoslu (Balat) mimar İsidoros’a inşa ettirmiştir. 23 Şubat 532'de yapımına başlanan kilise sadece beş yıl on ay gibi kısa bir sürede tamamlanarak 27 Aralık 537’de büyük bir törenle ibadete açılmıştır. 6. yüzyıldan günümüze kadar ulaşan mimarlık tarihi açısından, o güne kadar benzeri yapılmamış, daha sonraki dini yapılara da örnek teşkil eden dörtgen plan üzerine oturtulmuş dairesel kubbesiyle, Kubbeli Bazilika tarzında yapılmış ilk yapıdır. Bu nedenle mimarlık tarihi açısından dünyada tek olma vasfına haizdir. Kuzey Afrika, Fransa, Mısır, Suriye, Yunanistan ve Anadolu’dan getirilmiş mermerlerin yapı içinde özel bir dizaynla kullanılması, altın ve gümüş varaklı, cam ve taş mozaik taneleri ile oluşturulan iç mekan bezemeleri ile kendine özgü bir dekoratif süsleme anlayışına sahiptir. Sütun başlıklarının ince işçiliği ve üzerinde yer alan İmparator ve İmparatoriçe monogramları nedeniyle de önem arz etmektedir.
1453 yılında Fatih Sultan Mehmed’in İstanbul’u fethi ile camiye çevrilmiş ve ilk Cuma Namazı Ayasofya’da kılınmıştır. Camiye çevrilmesiyle yapıya eklenen İslami öğeler yapıya ayrı bir değer katmaktadır. Mihrabı, minberi, müezzin mahfili dönemin mermer işçiliğinin en güzel örnekleridir. Bahçesinde yer alan I. Mahmud Dönemi şadırvanı ise üzerindeki süslemeleri ile İstanbul’un en görkemli Şadırvanı olma özelliğine sahiptir.Ayasofya koleksiyonunda bulunan eserler arasında, şu an bahçe bölümünde bulunan İmparatoriçe Eudoksia heykelinin kaidesi, İmparator Theopholus Döneminde Tarsus’tan getirilmiş olan M.Ö II. yüzyıla ait bir tapınağa ait Büyük Bronz Kapı, Sultan III. Murad döneminde Bergama’dan getirtilmiş Helenistik Döneme ait yekpare mermerden yapılmış büyük mermer küpler, İslami Dönem Koleksiyonuna kayıtlı olan Padişahlar tarafından yazılmış hat levhaları ile Kazasker Mustafa İzzet Efendi tarafından yazılmış ve 7,5 metrelik çaplarıyla dünyanın en büyük hat levhaları olma özelliğine sahip, yapıldıkları dönemde yapı içinde yazılarak yerlerine asılan büyük hat levhaları, özellikleri itibariyle dünyada tek olma özelliğine sahiptirler.
Ayasofya iki Semavi dinin (Hıristiyanlık ve İslamiyet) öğelerinin bir arada, uyum içinde sergilendiği en görkemli yapılardan biri olmasının yanı sıra, Pagan tapınaklarına ait parçaları da (Efes Artemis Tapınağı somaki mermer sütunları, Baalbeck’teki Helios Tapınağı porfir sütunları, Tarsus’tan getirilmiş olan bronz kapı) içinde barındıran Ayasofya, 1985’den beri UNESCO Dünya Miras Listesi’nde yer alan ünik bir yapıdır.