Yavaş büyüme

TÜRKİYE ekonomisi-nin geçirdiği en dalgalı dönemini kapsayan temmuz, ağustos, eylül aylarını içeren üçüncü çeyrekte büyüme yüzde 1.6 geldi. Beklentiler yüzde 1.7-2 arası değişiyordu. Vatandaşın temel gıda dışında harcamalarının bıçak gibi kesildiği, yatırımların durduğu üçüncü çeyrekte ekonomiyi büyüten, ihracattaki artış, ithalattaki gerileme ile kamunun harcamalarındaki yükseliş oldu. Türkiye ekonomisi yılın ilk 9 ayında ise yüzde 4.51 büyüdü.  Türkiye İstatistik Kurumu’nun dün açıkladığı verilere göre üçüncü çeyrekte büyüme yüzde 1.6. Yılın ilk çeyreğinde 7.2, ikinci çeyreğinde 5.3 büyüyen ekonomide yavaşlama dikkat çekici. Üçüncü çeyrekte özellikle ağustos ayında kur ataklarıyla başlayan, TL’nin yüzde 50’ye yakın değer kaybı, ABD’nin koyduğu ek gümrük vergileriyle ticaretin kısıtlandığı, kredilerde ve geri ödemelerinde sıkıntılar yaşanmıştı. Tüm bunların hem yatırıma hem de vatandaşın tüketim alışkanlıklarına etkisi oldu. Türkiye ekonomisinin büyüklüğü 3.5 trilyon liraya geldi, cari fiyatlarla dolar olarak ise 832.8 milyar dolara geriledi. Kişi başı milli gelir ise 10 bin 173 dolara indi. İkinci çeyrek sonunda 10 bin 769 dolar seviyesindeydi.

SANAYİ TEKLEDİ

TÜİK, büyümenin ayrıntılarını üretim ve harcamalar yöntemiyle hesaplıyor. Üretim yöntemiyle büyümenin kaynağı kamu yönetimi hizmetlerindeki artış. Tarımda üçüncü çeyrekte geçen yılın aynı çeyreğine göre büyüme yüzde 1 ve ekonomiye verdiği katkı 0.12 puan. Sanayi oldukça sıkıntılı. Sanayide büyüme yüzde 0.3 ve ekonomiye katkı sadece 0.05 puan. İmalat sanayide de durum karışık. Yüzde 0.6’lık büyüme yaşanmış. Zaten sanayi üretimi verileri eylüldeki daralma ve ağustostaki yavaşlamayla bunun sinyalini veriyordu. Özellikle dayanıklı tüketim malı üreten yani otomobil, beyaz eşya, mobilya gibi sektörlerde daralma yaşanıyordu.

İNŞAATTA DÜŞÜŞ

Üçüncü çeyreğin en sıkıntılı sektörlerinin başında inşaat geliyor. İkinci çeyrekte yavaşlayan inşaat üçüncü çeyrekte daraldı. Mevcut konutların satışı için hem kredi faizlerine yönelik hem de fiyatlara yönelik indirim kampanyaları yapıldı. Ancak, yeni projeler üretilememesi sektördeki kaybı büyüttü. Son çeyrekte de inşaatta daralmanın sürmesi bekleniyor.

TURİZM DESTEĞİ

Hizmet sektörü ayakta kalan sektörlerden. Yüzde 4.5’lik büyümede ise en önemli katkı turizm sektöründen. Son yılların en iyi sezonunu geçiren turizmciler sayesinde hizmet sektörünün ekonomiye katkısı 1 puan oldu. Kamu yönetimi, eğitim, sağlık, savunma gibi devletin tüm hizmetlerini içeren sektörde büyüme yüzde 10.2 ve ekonomiye katkı 0.88 puan. Sektörlerin sıkıntıda olduğu dönemlerde kamunun büyümeye verdiği destek dikkat çekici.

DIŞ TİCARET KATKISI

İhracat Türkiye ekonomisinin en zor döneminde direksiyona geçti ve ekonomideki yavaşlamanın daha hızlı olmasını engelledi. Üçüncü çeyrekte yüzde 13.6 artan ihracat ekonomiye 2.98 puanlık katkı yaptı. İthalatta ise daralma yüzde 16.7. Bunun ekonomiye katkısı ise 3.78 puana ulaştı. İthalat vatandaşın tüketimindeki durgunluğa paralel olarak geriledi. Vatandaşın tüketimi yüzde 1.1 arttı, bu son yılların en düşük tüketim artışı. Ve bu artışın ekonomiye katkısı sadece 0.66 puan. Devlet yine sahnede tüketimini de yüzde 7.5 artırdı üçüncü çeyrekte. Devletin tüketiminin ekonomiye katkısı 0.9 puan oldu. Stoklar ise büyümeyi 5.6 puan aşağıya çekti. Yani ara malı ve tüketim malı talebi stoklardan karşılanmış.

YATIRIMLAR DURDU

Üçüncü çeyreğin en dikkat çekici verilerinden biri de toplam yatırımlardaki düşüş. Geçen yılın üçüncü çeyreğine göre yüzde 3.8 gerileyen yatırımlar ekonomiyi 1.11 puan aşağıya çekti. Hem makine ve teçhizat yatırımları hem de inşaat yatırımları azaldı. İnşaatta gerileme yüzde 1.8, makine ve teçhizatta yüzde 8.5 oldu.

SON ÇEYREKTE KÜÇÜLME

EKONOMİSTLER büyümede ivme kaybının başladığını belirtirken son çeyrekte küçülme öngörüyor. İş Yatırım Ekonomisti Muammer Kömürcüoğlu, “Net ihracatın katkısının artı olması dengelenme sürecini doğruluyor. Katkıda ihracatın desteği kadar iç talepteki yavaşlamanın ithalata yansıması etkili. Yılın son çeyreğinde parasal sıkılaşmanın finansal koşullar üzerinde yarattığı olumsuz etki, TL’deki değer kaybının yatırım ve tüketim iştahını azaltması ve enflasyon etkisiyle büyümede daralma öngörüyoruz” dedi. Ekonomist Haluk Bürümcekçi de, “Son çeyrekte yüzde 3-4 daralma olası göründüğünden, yılın yüzde 2-2.5 büyümeyle kapatılması söz konusu olabilir. Büyüme hızının Yeni Ekonomi Programı’nda (YEP) çizilen yumuşak iniş senaryosundan daha sert bir şekilde yavaşlama göstereceği anlaşılmaktadır” dedi.