Yapı ve vergi güvenliğinde İDİS dönemi

* İnşaat Demiri İzleme Sistemi (İDİS) nedir, bilgi verir misiniz?

16 Mart 2023 tarihli ve 32134 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan İnşaat Demiri İzleme Sistemi Uygulama Genel Tebliği ile Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü’nün, İnşaat Demiri İzleme Sistemi’nin (İDİS) Tebliğde belirtilen özelliklerde tasarlanması, devreye alınması, işletilmesine yönelik olarak yetkilendirildiğini belirtmek isterim. İlgili Tebliğde de belirtildiği gibi, Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü’nce kurulan İnşaat Demiri İzleme Sistemi, vergi ve yapı güvenliğini sağlamak amacıyla, üretilen ve ithal edilen inşaat demirinin üretim ve ithalatından 4708 sayılı Kanun’da yer alan yapı müteahhidi dâhil teslimine kadar tüm aşamaları ile laboratuvar test süreçleri de dâhil olmak üzere izlenmesine, ilgili bilgi sistemlerine veri aktarılmasına ve denetim cihazları ile saha denetimine imkân sağlayan bir sistem ve işlemler bütünüdür.

ÜRETİMDEN İNŞAATA KADAR İZLENECEK
* Sistem nasıl işliyor?

İnşaat sektöründe faaliyet gösteren mükellefler tarafından kullanılmak üzere, inşaat demirinin tüm aşamalarının uçtan uca takip edilmesine imkân veren İDİS platformu, Darphane tarafından yazılımı tamamlanarak devreye alındı. Sistem dahilinde üretim ve ithalat alanından başlayarak, demir bağlarındaki her bir demir çubuğuna Darphane tarafından tedarik edilen özel mürekkep uygulanıyor. İlaveten her bir demir bağına açık ve gizli güvenlik özellikleri içeren en az iki adet özel güvenlikli etiket takılarak, el terminalleri veya mobil uygulama ile bu ürünlerin sisteme kaydı ve aktivasyonu yapılıyor.

Bundan sonraki süreçte inşaat demirinin her adımı izleniyor. Yazılım, cihazlar ve mobil uygulama aracılığı ile toptancılar, bayiler, tüccarlar, inşaatta kullanım ve laboratuvar deneyleri dahil tüm teslim aşamaları İDİS platformuna kaydedilerek takip ediliyor. Bu verilere Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, Ticaret Bakanlığı ve Gelir İdaresi Başkanlığı erişebiliyor.

* İDİS zorunlu mu, kimleri kapsıyor?

Evet, İDİS inşaat sektöründe faaliyet gösteren üretici, ihracatçı, ithalatçı, toptancı, bayi, tüccar, yapı müteahhidi, yapı denetim kuruluşları ve yetkili laboratuvarları kapsıyor ve bu paydaşların İDİS’e kaydolmaları zorunlu.

NERVÜRLÜ İNŞAAT DEMİRLERİ İÇİN GEÇERLİ
* Hangi ürün grupları için geçerli?

İDİS, Gümrük Tarife ve İstatistik Pozisyonu’nda (GTIP) 7214.20 grubunda tanımlanan ve inşaatlarda kullanılan nervürlü inşaat demirlerini kapsıyor.

* Ne zamandan itibaren uygulamaya başlandı?

İDİS, 1 Ocak 2024 tarihinden itibaren devreye alındı. Stoklarında güvenlikli etiket ve/veya güvenlikli işareti olmayan inşaat demiri bulunduranlardan, üretici ve ithalatçılar hariç, diğerleri (toptancı, bayi, tüccar, yapı müteahhidi) 30 Nisan 2024 tarihinden sonra bu stoklarını satışa konu edemez.

ÖZEL GÜVENLİKLİ ETİKET VE KODLA İZLENİYOR
* Özel güvenlikli etiketlerin İDİS’teki rolü nedir?

İnşaat demirlerinin takibi özel güvenlikli etiketlerle yapılıyor. Yüksek ısıya, suya ve darbeye dayanıklı etiketler, taklit edilemez nitelikte benzersiz kod taşıyor. İnşaat demirine piyasaya sürülmeden önce uygulanan bu etiketleme ve güvenlik adımı İDİS yazılım portalına da işleniyor. Böylece İDİS, inşaat demirlerinin ile elektronik olarak izlenmesini sağlıyor. Üreticiler üretim hatlarında, ithalatçılar ise Darphane’nin belirleyeceği alanlarda inşaat demirleri çubuğuna ve bağına Darphane’den tedarik edecekleri özel güvenlikli işaret ve etiketleri uygulamakla yükümlü. Etiketin ön yüzünde Darphane logosu ve tekil kod bulunuyor. Arka yüzünde ise üretici/ithalatçı firma, üretim tarihi, hadde numarası, demirin sınıfı ve ebatı vb. bilgiler yer alıyor.

DÜNYADA ÖRNEKLERİ VAR
* Başka ülkelerde İDİS benzeri uygulamalar bulunuyor mu, farklı örnekler var mı?

Evet, yurtdışında İDİS benzeri uygulamalar var ve yıllardır başarıyla uygulanıyor. Örneğin ABD’de demir ve çelik üreticileri kalite belgelendirme programının parçası olmakla, ürünlerinin izlenilirliğini sağlamakla yükümlü. Çin 2019’dan beri kritik inşaat malzemelerine akıllı etiketler uygulayarak vergi kaçakçılığını engellemek için adımlar atıyor. Avrupa Birliği’nde ise inşaat ürünlerine yönelik regülasyonlar var. Fransa’da özel işaretlemeler ile inşaat malzemeleri yaşam döngüsü boyunca izlenebiliyor.

GÜVENLİKLİ ETİKETLER KOPYALANAMAZ VE DAYANIKLI
İnşaat demirlerinde kullanılacak güvenlikli etiketlerin özelliği nedir, sahtesi yapılamaz mı?

İDİS kapsamında, inşaat demirleri kümesini oluşturan inşaat demiri bağlarına ‘inşaat demiri bağ etiketi’, tüm inşaat demiri çubuklarına ‘inşaat demiri işareti’, laboratuvar testleri için demir bağından alınan inşaat demiri numunesine ‘inşaat demiri numune etiketi’ olmak üzere üç farklı güvenlikli etiket/işaret tanımlandı. Bunlar sistem paydaşlarına Darphane tarafından basılı olarak veriliyor. Her bir inşaat demirinin ve her bir demir bağının üzerine takılan veya uygulanan güvenlikli etiket/işaretlerin taklit edilemez nitelikteki açık güvenlik unsurları kullanıcılar tarafından, gizli güvenlik unsurları ise özel uygulama ve/veya denetim cihazları ile tespit edilebilir özelliklere sahip.

KAYIT DIŞI EKONOMİYLE MÜCADELEYE KATKI DAHİL BİRÇOK FAYDASI VAR
* İDİS’in faydaları neler, neyi önleyecek, ne kazandıracak?

Ülkemiz, bilindiği gibi deprem kuşağında yer alıyor. Son yıllarda tüm ülkeyi yasa boğan büyük depremler yaşadık. Bu sebeple ülkemiz için yapı güvenliği çok büyük önem taşıyor. Diğer taraftan devletin bütün kurumları kayıt dışı ekonomiye karşı etkin mücadele gösteriyor. Çok hareketli olan inşaat demiri ve hammaddesi piyasasında kayıt dışılık sorunu var. Usulsüz üretim ve yurtdışından kaçak getirilen inşaat demirleri için usulsüz düzenlenen faturalar devleti kayba uğratıyor. İşte İDİS, hem yapı güvenliği için kullanılan inşaat demirinin izlenebilirliğini sağlayacak hem de milyarlarca liralık vergi kaybının önüne geçecek. Haksız rekabeti de önleyecek. İDİS bütün unsurlarıyla devreye girdiğinde, inşaat demiri tır ve kamyonlara yüklenirken özel güvenlikli etiketlerdeki benzersiz kodlar mobil cihazlarla okutulacak, inşaat demirlerinin yaşam döngüsü takip edilebilecek. Fatura ve irsaliye eşleşmeleri sayesinde, inşaat demirlerinin kimlere satıldığı, hangi tarihte satıldığı kayıt altına alınabilecek. İDİS sayesinde yapı müteahhitlerinin kullandıkları inşaat demirlerinin, kaynağı ile ürün kalitesi de görüntülenebilir olacak ve faturasız inşaat demiri hareketi engellenecek.

Denetimlerde özel güvenlikli etiketsiz inşaat demirleri rahatlıkla tespit edilerek gerekli yaptırımlar uygulanabilecek. İDİS sadece üretim, lojistik, alım-satımları değil, yapı denetim kuruluşlarının inşaat sahasına indirilmiş demirlerden aldığı numunelerin test sonuçlarının da takibini sağlayacak. Tüm bu veriler akıllı telefonlar üzerinden İDİS mobil uygulaması ile işlenerek takip edilebilecek.