‘Türk Akımı’nın hayata geçmesi kime ne sağlayacak?

TARİH 1 Aralık 2014’tü. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile başkent Ankara’da kameraların karşısındaydı. Bir süredir gündemdeki Güney Akım projesi ile ilgili Avrupa ile sıkıntılar yaşanıyordu. Ve çok sürpriz bir açıklama yaparak, Avrupa’ya gaz taşıyacak Güney Akım projesinin iptal edildiğini duyurdu. Bunun yerine Rusya’dan Türkiye’ye yeni bir hat yapılabileceği mesajını veren Putin, “Yunanistan sınırında Türkiye topraklarında kurulacak bir gaz dağıtım merkezinden de Güney Avrupalı müşterilerin talepleri karşılanabilir” dedi. Putin’in Güney Akım hattını iptal ederek rotayı Türkiye’ye çevirmesi, Avrupa’da şok etkisi yaptı. Güney Akım’da Rus gazının Avrupa’ya giriş kapısı olacak Bulgaristan, bu konumunu kaybetmek istemiyordu. Uluslararası basın yeni hatta “Türk akımı” ismini taktı. Dönemin Enerji Bakanı Taner Yıldız da birkaç gün sonra yaptığı açıklamada, Rusya ve Türkiye arasında yapılacak yeni boru hattı için, “Buna ‘Türk Akımı’ diyelim. Büyük bir proje ve finansmandan bahsediyoruz” ifadelerini kullandı. 

YENİDEN CANLANMA
Artık Rusya doğalgazını, Karadeniz’in altından geçerek, Türkiye üzerinden Yunanistan’a götürecek Türk Akımı ile satmak istiyordu. Fakat hem iki ülke arasında doğalgazda fiyat indiriminin karara bağlanamaması, hem de yaşanan uçak krizi sonrası projede ilerleme kaydedilemedi. Putin’in Türk Akımı projesini açıkladığı 1 Aralık 2014’ten bu yana geçen sürede, Türkiye-Rusya ilişkileri ciddi bir sınavdan geçti. Ve bugün geldiğimiz noktada Türk Akımı yeniden gündemimizde. Putin ve Erdoğan’ın Salı günü yaptığı zirveden Türk Akımı projesinin yeniden canlanması kararı çıktı. Hemen ardından Rusya Enerji Bakanı Aleksandr Novak, Türk Akımı projesinde ilk hattın 2019’un ikinci yarısında inşa edilebileceğini belirtirken, Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu da “Görüşmeler devam edecek ve en kısa sürede Türk Akımı çalışmalarına başlanacak. Batı Akımı’ndan aldığımız Rus gazını ikame edecek. Yılda 16 milyar metreküp gaz gelecek, fazlası TANAP’a bağlanacak. 2018’de bunu tamamlamayı düşünüyoruz, bu gaz Avrupa’ya gidecek” dedi.

İKİ HAT BUNLARA BAĞLI
Peki Türk Akımı projesinin anlamı ne? Rusya ve Türkiye açısından önemi ne? Bunu uzmanlara sorduk. Proje, Türkiye ve Avrupa ülkelerinin doğalgaz ihtiyacının karşılanması açısından önemli, fakat diğer yandan Avrupa Rus gazına bağımlılıktan kurtulmaya da çalışıyor. 2019’dan itibaren Avrupa ülkelerine gaz satışında Ukrayna’yı by-pass etme kararı alan Rusya ise bir yandan alternatif rota arayışı içinde, diğer yandan Avrupa’ya gaz satışındaki hâkimiyetini kaybetmek istemiyor. Avrupa’ya diğer yolları şu an tıkalı gözüken Rusya için Türk Akımı’nın hayata geçirilmesi bu nedenle büyük önem taşıyor. Türkiye ise orta ve uzun vadede bir doğalgaz ticaret merkezi (hub) konumuna gelmeyi hedefliyor. Türk Akımı’ysa uzmanlar tarafından enerji merkezi olma açısından Türkiye’nin elini güçlendirecek bir proje olarak yorumlanıyor.

İKİNCİ HAT EKLENECEK Mİ?

OXFORD Enerji Enstitüsü Gaz Araştırma Bölümü Başkanı Prof. Jonathan Stern, ilk etapta Türk Akımı’nın ilk hattının inşa edileceğini söylerken, bundan sonra ikinci bir hattın eklenip eklenmeyeceğinin şu iki faktöre bağlı olduğunu vurguluyor: “1) Türkiye’nin Rusya’dan ek gaz talebi olup olmayacağı, 2) Avrupa Birliği (AB) ve Rusya arasındaki düzenleyici sorunların, yani herhangi bir AB üyesi ülkeye Rus gazı girdiğinde ortaya çıkan düzenleyici sorunların, çözülmesi.” Stern, Türkiye’nin Rusya’dan daha fazla gaz ihtiyacı ortaya çıkması durumunda ikinci bir hattın inşa edilebileceğini söyleyerek, “Eğer Rusya ve AB arasındaki düzenleyici sorunlar çözülürse, bu sefer de ikinci bir Türk Akımı hattı yerine Güney Akımı hattının tercih edildiğini görebiliriz. TANAP veya Kuzey Akım 2 gibi diğer projeler bu gelişmelerden bağımsız olarak ilerleyecektir” diyor.

GÜVENLİK AVANTAJI

TÜRKİYE’NİN Türk Akımı’ndan sağlayacağı faydaya yönelik Prof. Stern, “Türkiye’nin Mavi Akım hattıyla beraber Türk Akımı ile sağlayacağı asıl fayda, herhangi bir üçüncü ülkeden gazın transit geçiş yapmayacak oluşu. Türkiye-Rusya siyasi ilişkileri güçlü kalmaya devam ettiği sürece, bu aslında Türkiye için çok önemli bir güvenlik avantajı. Ticari faydaları konusunda bir hükme varmak şu aşamada daha zor” yorumunu yapıyor.

RUSYA’NIN DAHA ÇOK İHTİYACI VAR

ENERJİ Piyasası Uzmanı Cüneyt Kazokoğlu ise geçtiğimiz ay Rus doğalgaz şirketi Gazprom’un 2021 yılına kadar Avrupa’ya yıllık 2-3 milyar metreküp (bcm) daha fazla gaz satışı yapmayı planladığını belirterek, şöyle konuşuyor: “Bu da 5 yıl içinde 10-15 milyar metreküp ek gaz yapar. Gazprom bu gazı kime satacak? Avrupa’da Gazprom’un satışlarını son 10 yılda düzenli olarak arttırdığı sadece iki ülke var: Almanya ve Türkiye. Gazprom Avrupa’ya 2005 yılında toplam 162 milyar metreküp gaz satmış. Bu rakam 2015’te 159 bcm, yani hemen hemen aynı. Gazprom’un Almanya’ya gaz satışı ise 2005’teki 36 bcm’den, 2015’te 45.3’e çıkmış. Türkiye’ye satışları da 2005’te 18 bcm’den, 2015’te 27 bcm’e çıkmış. Gazprom’un Almanya ve Türkiye haricinde Avrupa’nın geri kalanına satışı ise 2005’te 107.6 bcm’den, 2015’te 86.2 bcm’e düşmüş. Dolayısıyla Gazprom’un iki ana hedefi var: Enerji dönüşümü (Energiewende) projesi ile kömür ve nükleerden çıkmaya çalışan ve yenilenebilir enerji kaynakları toplam arz içinde çoğunluk olana kadar gereken sürede aradaki boşluğu Rus gazı ile doldurmasını ümit ettiği Almanya ve zaten büyüyen bir pazar olan Türkiye. Dolayısıyla bu iki pazara kapasite arttırımı ve doğrudan erişimi sağlayacak projeler, Gazprom’un önümüzdeki 10 yılları güvence altına almak için gerekli gördüğü projeler. Yani Almanya’ya doğrudan erişim sağlayacak Kuzey Akım 2 ve Türkiye’ye doğrudan erişim sağlayacak Türk Akımı (belki Mavi Akım). Bu bağlamda şahsi fikrim, Rusya’nın Türkiye’ye, Türkiye’nin Rusya’ya olduğundan daha fazla ihtiyacı olduğu, çünkü Rusya’nın batıda gazını satabileceği ana artış beklenen pazar Türkiye. Türkiye açısından bakacak olursak, sıvılaştırılmış doğalgaz (LNG) piyasasında giderek artan bir arz fazlası mevcut. Bu da fiyatları aşağı çekiyor. Türkiye, Rusya’ya bağımlılığını arttıracak projeler yerine rahatlıkla yeni LNG terminallerine ağırlık verebilir.”

RUSYA PROBLEMLERİ BERTARAF EDECEK

ANGORA Gaz Genel Müdürü Gökhan Yardım, Türk Akımı projesinin Türkiye’nin doğalgaz arz güvenliğine olumlu etkisi olacağını belirterek, şunları söylüyor: “2019’dan sonra Batı Hattı’ndan gelen gazın ne olacağı belli değil. Türk Akımı hayata geçerse, tek hatla Türkiye’nin doğalgaz güvenliği sağlanmış olacak. Bugün Batı Hattı’ndan 14 bcm yıllık gaz alıyoruz. Belki Türk Akımı’ndan daha fazla gaz gelerek, ilave gaz da özel sektöre verilebilir. Ama asıl önemli olan miktar artışı değil, 2019’dan sonra Ukrayna’dan olabilecek problemleri Türkiye bertaraf etmiş olacak. Türkiye, Almanya’dan sonra Rusya’nın en büyük ikinci gaz pazarı. O pazardaki konumunu devam ettirmiş olacak. Tek hat üzerinden konuşuyoruz. İkinci hat sadece Türkiye’nin elinde olan bir olay değil, AB’nin de bu konudaki kararları önemli. Çünkü Türkiye’den sonra ister Bulgaristan, ister Yunanistan’a girsin, gaz AB’ye giriyor. Konuşulması gereken konulardan biri AB kuralları. Bir de talep olup olmayacağı önemli. Ukrayna’dan gaz gelmeyecekse 2019’dan sonra bu gaza Balkanlarda da ihtiyaç var.”