Tüpraş, dönüm noktası oldu ’dev ligin’ lideri özel sektör

İSTANBUL Sanayi Odasının (İSO) "Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu 2005 Yılı Raporu"nda Türkiye Petrol Rafinerileri A.Ş. (Tüpraş) yine birinciliği bırakmadı. Ancak Tüpraş, bu kez listede kamu kuruluşu değil, özel sektör firması olarak yer aldı. Tüpraş’ı geçen yıl olduğu gibi Ford ve Toyota takip etti.

ÜRETİMİN YÜZDE 9.5’i: Tüpraş, 2005 yılında 14 milyar 239 milyon 223 bin 472 YTL’lik üretimden satışıyla, bu yıl özel sektörü zirveye taşıdı. Bu kez listede bir özel sektör kuruluşu olarak yer alan Tüpraş, bir önceki yıl yüzde 7.6 toplam üretimden satışlar içindeki payını 2005’te yüzde 9.5’e çıktı. 500 büyük kuruluşun toplam üretimden satışları ise 150 milyar 347 milyon 763 bin 110 YTL oldu.

DEVİR ÖNCESİ FAALİYET: Raporda yer alan veriler, Tüpraş’ın Ocak 2006’daki Koç’a devrinden önceki dönemi kapsaması nedeniyle "2005 verilerine göre Tüpraş özel kuruluş sayılır mı" sorusunu akıllara getirdi. İSO Başkanı Tanıl Küçük, "Tüpraş’ın zaten yüzde 49’u özeldi. Anket yapılırken Tüpraş yetkilileri de ’kamu mu-özel mi’ sorusunun yanıtını ’özel’ diye işaretledi" diye açıklık getirdi.

EN KÁRLISI DA TÜPRAŞ: Geçmiş yıllarda olduğu gibi 2005 yılında da üretimden satışlarda büyük farkla ilk sırayı alan Tüpraş, yaratılan katma değerde de 14 milyar 479 milyon 113 bin 993 YTL ile ilk sırayı aldı. GSMH’nin yüzde 3’ünü oluşturan Tüpraş, 727 milyon 130 bin 249 YTL ile aynı zamanda kárlılıkta da birinci sıraya yerleşti.

İLK 3’E ÖZELLER YERLEŞTİ: Sıralamada 5 milyar 107 milyon 936 bin 784 YTL’lik üretimden satışları ile Ford Otomotiv 2’inci, 3 milyar 381 milyon 843 bin 74 YTL’lik üretimden satışlarıyla da Toyota Otomotiv 3’üncü sıradaki yerlerini korudu. Yakın yıllara kadar 500 büyükte ilk üç sıra kamuya ait iken, bu yıl ilk üç sıra özel sektör ait oldu.

15 KAMU KALDI: Bir önceki yıl ilk 10 arasında Tüpraş, Ereğli Demir Çelik (Erdemir) ve EÜAŞ (Elektrik Üretim A.Ş.) olarak ile kamuyu 3 şirket temsil ederken, bu yıl ilk 10’un 9’unu özem sektör kuruluşu oldu. 2005 yılı 500 büyük sanayi kurulu arasında 3 milyar 156 milyon 125 bin 36 YTL’lik üretimden satışları ile listede tek kamu şirketi olarak yer aldı. EÜAŞ aynı zamanda alarak sıralamada 6’ncılıktan 4’e taşınırken 500 dev arasında 15 kamu kuruluşu kaldı.

İLK 10’A 5 KOÇ GİRDİ: Sıralama 7’inci sıradan 5’e yükselen Arçelik ile devam ederken, 6’ıncı sırada bulunan Ereğli Demir ve Çelik 2005’te bir sıra aşağıya indi. Bir önceki yım 4’üncü sırada iten 7’inciliğe gerilen Oyak Renault’u, yerlerini koruyan Vestel, Tofaş ve Aygaz takip etti. Böylece devler liginin ilk 10’unu 5 Koç Holding şirketi oluşturdu.

FORTUNE’A 2 ŞİRKET: Türk sanayinin devleri ile ABD Fortune 500 karşılaştırıldığında, Tüpraş’ın bu listede 214, Ford Otomotiv’in ise 460’ıncı sırada yer alabileceği görülüyor. Böylece Fortune 500’e girebilecek şirket sayısı 2 ile sınırlı kalıyor. İSO 500’ün toplam satıyları ABD 500’ünün lideri Exxon Mobil’in satışlarının yüzde 41 kadar olurken, Tüpraş’ın satışları Exxon’un satışlarının yüzde 3.2’sine denk geliyor.

İlk 50’nin 21’i yabancı

LİSTEDE toplam 136 yabancı sermaye paylı şirket bulunurken, bunların 21’i ilk 50 arasında yer aldı. Bu 21 yabancı sermayeli kuruluş, toplam üretimden satışların yüzde 19.2’sini gerçekleştirirken, 136 kuruluş üretimden satışlarının üçte birini gerçekleştirdi. 136 kuruluşun katma değer toplamındaki payı yüzde 24.3 olurken, yabancı sermayeli kuruluşlarda diğer ekonomik büyüklüklere göre yaratılan katma değerde daha düşük bir performans gerçekleşti. 136 yabancı sermaye paylı kuruluş dönem kárında yüzde 39.7, ihracatta yüzde 44.7, ücretle çalışanlarda yüzde 27.2’lik paya sahip oldu.

İhracatta ilk 10 özel sektörün

GEÇEN yıl 500 büyük sanayi kuruluşunun ihracatı yüzde 11.3 oranında arttı. Ancak 500 büyüğün performansı yüzde 16.3 olan genel ortalamanın altında kaldı. Toplam ihracatta bir önceki yıl yüsre 52.6 olan 500 büyük payı ise geçen yıl yüzde 50.5’e geriledi. 1999 yılından bu yana en fazla ihracat yapan 10 kuruluş arasında ilk 3’ü özel sektör kuruluşları yer alırken, Tüpraş’on özelleşmesiyle bu kural bu yıl da bozulmamış oldu. İlk üçün yanı sıra, ihracatta ilk 10’un tamamı özel sektör kuruluşlarından oluştu. 500 devin tohplam ihracatının yüzde 55.2’sini ize ilk 50 kuruluş gerçekleştirdi. Alt sektörler olarak bakıldığında ise yüzde 26.9’luk pay ile ilk sırayı yine otomotiv aldı.

500’ün rakamları TÜİK verileriyle tutmadı

SANAYİ sektörünün yüzde 50’sinden fazlasını temsil eden 500 sanayi kuruluşunun yarattığı katmadeğer rakamları ile TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu) verileri uyumsuzluk gösterdi. İSO Başkanı Tanıl Küçük geçen yıl TÜİK’in sanayi sektöründeki yıllık ortalama katma değer artışını yüzde 6.5 gösterdiğini hatırlatarak, "Ancak bizim çalışmamızda bu oran yüzde 1.3 oldu. Bu durumda TÜİK’in söz ettiği artışta, 500 büyük dışındaki sanayi kuruluşlarının olumlu performansının etkili olduğunu düşünmekten başka seçenek yok" dedi. TÜİK verilerinin İMKB göstergeleriyle de uyumsuz olduğunu söyleyen Küçük, "Cevaplandırılması gereken soru, katma değer yüzde 6.5 artarken, nasıl olmuş da kárlılık bu kadar azalmıştır" dedi.

Philip Morris istemedi, Sabancı 14 şirketle temsil edildi

DEVLER ligine bu yıl Koç bu yıl 5’i ilk 10’da olmak üzere 17 şirketle temsil edilirken, Sabancı şirketlerinin sayısı bir eksilerek 14’e geriledi. Buna Philsa Philip Morris’in İSO 500 büyük sanayi kuruluşu listesine girmek istememesi neden oldu. 2004 yılında listede 24’üncü sırada yer alan Philip Morris, 2005 yılana ilişkin bilgi vermeyerek, değerlendirme dışında kaldı. Bu nedenle İSO, çalışmada bazı düzeltmeler yapmak durumunda kaldı. 500 büyük arasında yer alan Koç ve Sabancı şirketleri ise şunlar:

SABANCI: Advansa, Akçansa, Beksa, Brisa, Bossa, Çimsa, Enerjisa, Kordsa, Marsa, Pilsa, Olmuksa, Oysa Çimento, Temsa, Yünsa.

KOÇ: Arçelik, Arçelik-LG, Aygaz, Beko, Demir Export, Döktaş Dökümcülük, Entek, Ford Otomotiv, İzocam, Mogaz, Otokar, Otoyol, Tat Konserve, Tofaş, Türk Demir Döküm, Tüpraş, Türk Traktör.

Basının lideri Hürriyet 9 basamak birden yükseldi

HÜRRİYET Gazetecilik geçen yıl 446 milyon 780 bin 815 YTL’lik üretimden satışlarıyla sıralamada 72’ncilikten 61’inci sıraya yükseldi. Hürriyet aynı zamanda ilk 100 arasında yer alan tek basın kuruluşu oldu. Hürriyet’i 123’üncü sırada yer alan Merkez Gazete Dergi ve 135’inci sırada bulunan Doğan Gazetecilik takip etti.

Büyüklerin kárı düştü işler pek iyi gitmiyor

GEÇEN yıl satış, varlık ve öz sermaye kárlılıklarında 2001 yılından sonraki en düşük kárlılık oranları görüldü. Geçtiğimiz yıl ilk 500 kuruluşta vergi öncesi dönem kárı cari fiyatlarla yüzde 20.8 oranında küçüldü. Kárdaki azalış Tüpraş’ın katılımı nedeniyle özel büyüklerde yüzde 7.8’e gerilerken, kamu kurumlarında yüzde 65.4 oldu. Zararda ise yüzde 3’lük bir azalış görüldü. Raporda, kárdaki azalışın, İMKB’de faaliyet gösteren sanayi kuruluşlarının rakamlarında da görüldüğü vurgulanarak, "Sanayi sektöründe işlerin pek de iyi gitmediği" vurgulandı. Sıralamada yer alan 406 kuruluş kár bildirdi. Bir önceki yıl bu sayı 419 olmuştu. 2004’te 81 firma zarar bildirirken 2005’te 94 firma zarar bildirdi. Zarar bildirenlerin 4’ünü kamu, 90’ını da özel kuruluşlar oluşturdu.