Tarım işletmeleri özel sektöre açılıyor

TİGEM'in Eskişehir'deki Anadolu (kısmen), Antalya'daki Boztepe (kısmen), Adana'daki Çukurova (kısmen), Amasya'daki Gökhöyük, Tekirdağ'daki İnanlı, Kahramanmaraş, Samsun'daki Karaköy, Konya'daki Konuklar, Sivas'taki Ulaş tarım işletmeleri ile Ankara'daki tarım alet ve makinaları imalathanesi özel sektörün işbirliğine açılmasına ilişkin duyuru, geçen yıl Ekim ayında yayımlanmış, özel sektöre tekliflerini hazırlamaları için yaklaşık 5.5 ay süre verilmişti.

Eskişehir Anadolu işletmesinin yarış atı yetiştirilen bölümü ile Antalya'daki Boztepe işletmesinin narenciye bahçesi bölümü özel sektör ile işbirliğine açılmadı.

Söz konusu işletmeler için şimdiye kadar 22 firma şartname aldı. Bu işletmelere verilecek tekliflerin değerlendirilmesinin de 4-5 ay sürmesi bekleniyor.

Diğer taraftan, Geçen yıl Mayıs ayında özel sektör ile işbirliğine açılan TİGEM'in diğer 10 işletmesi için verilen tekliflerin değerlendirmesinin de tamamlanmak üzere olduğu öğrenildi.

Türkiye'nin değişik yerlerindeki 38 işletmesinde toplam 3 milyon 806 bin 301 bin dekar arazi varlığı ile Türkiye'nin en büyük tarımsal işletmesi olan TİGEM, Acıpayam, Çiçekdağ, Dalaman (kısmi), Gelemen, Göle, Hafik, Karacabey (kısmi), Kazova, Kumkale ve Sakarya tarım işletmelerini, ilk grup olarak özel sektör ile ortaklığa açmıştı.

İlk gruptaki 10 işletme için 15 Ağustos 2000'e kadar teklif süresi verilmiş, ancak yatırımcılardan gelen istek üzerine bu süre 3 ay daha uzatılmıştı. Söz konusu 10 işletme için 48 firma şartname almasına karşın 20 civarında firma teklif vermişti. Yetkililer, bu tekliflerin değerlendirmesinin tamamlanmak üzere olduğunu, Nisan ayına kadar Yüksek Planlama Kurulu'nun (YPK) onayına sunulmasının öngörüldüğünü bildirdiler.

TİGEM YÜZDE 15-50 ORANINDA ORTAK OLACAK

TİGEM'in arazilerinin özel sektöre açılmasına olanak sağlayan YPK kararı işletme arazilerinin bütünlüğünün ve mülkiyetinin korunmasını öngördüğü için, arazilerin mülkiyeti devredilmeyecek, araziler, kurulucak şirketin sermayesine katılım amacıyla bu şirketlere kiraya verilecek. Kira süresi en az 10 yıl olacak.

TİGEM'in her bir işletmesi için ayrı bir anonim şirket kurulacak. Bu şirketlere, TİGEM, yüzde 15-50 oranında iştirak edecek. TİGEM'e ait tesis ve arazi varlıkları, ayni sermaye olarak konulmaksızın kurulacak şirkete kiralanacak, elde edilecek kira bedeli TİGEM'in sermaye katkısı olacak. Bu nedenle, ortak işletmeye açılacak işletmelerin, arazi, tesis ve diğer varlıklarının öncelikle değer tespitleri yapılıyor.

TİGEM işletmelerinde, büyük arazi varlığı nedeniyle ABD'deki gibi büyük çiftlikler, büyük hayvancılık işletmeleri, entegre tesisleri kurulabileceğini anlatan yetkililer, tohumluk, yem bitkileri, örtü altı sebze üretimi, pamuk gibi endüstri bitkileri, organik tarım ürünleri üretimi açısından büyük potansiyel bulunduğunu vurguladılar.

İlk grupta özel sektör ile işbirliğine açılan işletmelerden Dalaman'a teknopark kurulması yönünde teklif geldiği, diğer tekliflerin, organik tarım ve hayvancılık yatırımları konularında yoğunlaştığı kaydedildi.

ÖZEL SEKTÖRE AÇILMA ÖZELLEŞTİRME DEĞİL

Bakanlık yetkilileri, TİGEM'e bağlı işletmelerinin özel sektör ile işbirliğine açılmasının, bir özelleştirme değil, tarımda yeniden yapılanma ve reform çalışmalarının, tarımda yapısal değişikliğin önemli bir adımı olduğunu vurguladılar.

Artık devletin çok geniş alanlarda, çok pahalıya mal olan işçilik maliyeti ile buğday üretmesinin doğru olmadığını kaydeden yetkililer, TİGEM işletmelerinin, şimdiye kadar gerekli yatırımlar yapılamadığı için verim ve üretim açısından geri kaldığını, "kaderine terkedildiğini", pek çok işletmenin zarar ettiğini hatırlattılar.

Bu işletmelerdeki üretim kaynaklarının daha etkili ve verimli olarak kullanılması için yeni yatırımlara ihtiyaç duyulduğunu, ancak kamu kaynakları ile bunun yapılmasının mümkün olmadığını belirten yetkililer, şu bilgiyi verdiler:

"Tarım teknolojilerinin geliştirilmesi, tarım-sanayi ilişkilerinin güçlendirilmesi ve pazarlamaya yönelik birçok yatırımın gerçekleşmesinde özel sektörün gelişmesinden yararlanılacak. Bu model, tarımın yeniden yapılandırılmasının önemli bir ayağını oluşturacak. TİGEM'in dünyaya açılması olayıdır. Kurulacak şirketler sayesinde TİGEM'in hizmet alanı genişleyecek, tarımsal üretimin en önemli girdileri olan tohum ve damızlık hayvan dağıtımında çok daha etkin bir rol üstlenilmiş olacak. İşletmeler karlı hale gelecek."

Projeler, yatırım miktarı, yeni teknoloji kullanımı ve transferi, projelendirilen yatırımın işletmeye uygulanabilirliği, verimlilik ve karlılık oranları, kaynakların ne şekilde temin edileceği, en fazla yatırım ve istihdam sağlama, en yüksek kira bedeli gibi ölçütlere göre değerlendiriliyor. TİGEM işletmelerinde, çiftlik turizmi gibi işletmenin doğrudan amacı dışındaki faaliyetlere izin verilmeyecek.

ORTAK YATIRIMA AÇILMAYACAK İŞLETMELER

Verilen bilgiye göre, sınıra yakınlığı nedeniyle, Ceylanpınar (Şanlıurfa), Gökçeada, Reyhanlı (Hatay) ve Kazım Karabekir (Iğdır) tarım işletmeleri, özel sektöre açılma projesinin kapsamı dışında tutulacak.

Ayrıca, Türkiye'de saf kan arap atının yüzde 90'ının yetiştirildiği ve en karlı işletmelerden olan Bursa Karacabey işletmesinin at üretimine ilişkin bölümünün de özel sektöre açılması düşünülmüyor.

Önceden kamu iktisadi teşebbüsü (KİK) statüsünde olan TİGEM, 1994 yılında iktisadi devlet teşekkülüne (İDT) dönüştürülürken, sermayesi önceki yıllarda 7.5 trilyon liradan 20 trilyon liraya yükseltilmişti.

CEYLANPINAR, DÜNYANIN EN BÜYÜK TARIM İŞLETMESİ

TİGEM yetkililerinin verdiği bilgiye göre, Şanlıurfa'daki Ceylanpınar Tarım İşletmesi, dünyadaki en büyük tarım işletmesi durumunda bulunuyor.

Yetkililer, Eski SSCB döneminde, kolhoz ve solhozlar nedeniyle Ceylanpınar'ın dünyadaki üçüncü büyük işletme konumunda olduğunu, bu sistemin dağılması, toprakların parçalanmasından sonra Ceylanpınar'ın dünyanın en büyük tarım işletmesi olarak kaldığını söylediler. Ceylanpınar işletmesi, 1 milyon 761.6 bin dekar arazi varlığı ile TİGEM'in toplam 3.8 milyon dekar olan arazi varlığının yaklaşık yarısını oluşturuyor. TİGEM arazilerinin 3 milyon 164.5 bin dekarında, Ceylanpınar işletmesinin arazilerinin 1.5 milyon dekarında tarım yapılıyor. (aa)