Sosyal Güvenlik Yasası'na kısmi iptal
Güncelleme Tarihi:
Anayasa Mahkemesi, 1 Ocak 2007 tarihinde yürürlüğe girecek, 5510 sayılı “Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu”nun bazı hükümlerini iptal etti. Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer ile CHP'nin ayrı ayrı yaptığı iptal başvurularını birleştirerek görüşen Anayasa Mahkemesi, bugün kararını oluşturdu.
Bu hükmün iptali istemi, “kamu dışında çalışanlar” yönünden ise reddedildi. Kanun'un 29. maddesindeki aylık bağlama oranlarının düşürülmesi ve yaşlılık aylığının hesaplanmasında değişiklik öngören hükümleri de iptal edildi.
Anayasa Mahkemesi, 1 Ocak 2007 tarihinde yürürlüğe girecek Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu'nun, emeklilik yaşının kademeli yükseltilmesi ve prim ödeme gün sayısının artırılmasına ilişkin hükümlerinin de aralarında bulunduğu bazı maddelerini kamu görevlileri yönünden iptal etti.
Anayasa Mahkemesi, yasanın 3. maddesinin 29. bendi oy çokluğuyla iptal etti. Söz konusu maddenin 29. bendinde, “Güncelleme Katsayısı: Sigortalı sayılanların, her yılın Kasım ayına ait kanuni süresi içinde verilen belgelerindeki prim tahakkukları üzerinden bulunacak ortalama prime esas günlük kazancın, bir önceki yılın aynı ayına ait ortalama prime esas günlük kazanca göre değişim oranı ile her yılın Aralık ayına göre en son temel yıllı tüketici fiyatları genel indeksindeki değişim oranının toplamının yarısına (1) tam sayısının ilave edilmesi sonucunda bulunan değer” olarak tanımlanıyor.
Kanunun, 18. maddenin 2. fıkrasındaki geçici iş göremezlik ödeneğinin, 4. maddenin (b) bendinde sayılan (bağımsız çalışanlar) sigortalılara, genel sağlık sigortasına dahil prim ve her türlü borçlarının ödenmesi şartıyla ödeneceğine ilişkin hükmün iptal istemini ise oy çokluğu ile reddetti.
Sürekli iş göremezlik gelirinin bağlanmasına ilişkin 19. maddenin 4. fıkrasının iptal istemi reddedildi, maddenin, iş göremezlik nedeniyle işlerine son verilen memurlardan, sürekli iş göremezlik geliri farklarının kurumlarına ödenmesine ilişkin 5. fıkrası ise iptal edildi.
Kanunun, malullük aylığının hesaplanmasına ilişkin 27. maddesinin 1. fıkrasının, malullük aylığının, “29. madde (yaşlılık aylığının hesaplanması) hükümlerine göre hesaplanacağına ilişkin ibaresi oy çokluğuyla iptal edildi. Fıkranın, bu ibare dışında kalan bölümü, kamu görevlileri yönünden oy çokluğuyla iptal edildi. Kamu görevlileri dışında kalan sigortalılar yönünden reddine karar verildi.
MEMURLARIN EMEKLİLİK YAŞININ YÜKSELTİLMESİ İPTAL-
Kanunun, yaşlılık sigortasına ilişkin 28. maddesinin 2. fıkrası kamu görevlileri yönünden oy çokluğuyla iptal edildi. Anayasa Mahkemesi, bu hüküm, kamu görevlileri dışında kalan sigortalılar yönünden iptaline ilişkin başvuruyu ise reddetti.
Maddenin 2. fıkrası, “kadın ise 58, erkek ise 60 yaşını doldurmuş olmaları ve en az 9000 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olması şartıyla yaşlılık aylığı bağlanacağını” öngörüyordu.
Maddede bu yaş şartı, kanunda, 1 Ocak 2036-31 Aralık 2037 tarihleri arasında kadın için 59, erkek için 61, 1 Ocak 2038-31 Aralık 2039 tarihleri arasında kadın için 60, erkek için 62, 1 Ocak 2040 ila 31 Aralık 2041 tarihleri arasında kadın için 61, erkek için 63, 1 Ocak 2042-31 Aralık 2043 tarihleri arasında kadın için 62, erkek için 64, 1 Ocak 2044-31 Aralık 2045 tarihleri arasında kadın için 63, erkek için 65, 1 Ocak 2046-31 Aralık 2047 tarihleri arasında kadın için 64, erkek için 65, 1 Ocak 2048 tarihinden itibaren ise kadın ve erkek için 65 olarak uygulanması şeklindeydi.
YAŞLILIK AYLIĞININ BAĞLANMASI
Yaşlılık aylığının bağlanmasına ilişkin 29. maddenin, “Yaşlılık aylığına hak kazanan sigortalıların aylığı, belirlenecek ortalama aylık kazancı ile aylık bağlama oranının çarpımı sonucunda bulunan tutardır” şeklindeki 1. fıkrası, yine kamu görevlileri yönünden iptal edildi.
Maddenin, ortalama aylık kazancın hesaplanmasına ilişkin 2 ve aylık bağlama oranının hesaplanmasına ilişkin 3. fıkraları da kamu görevlileri yönünden iptal edildi, diğer sigortalılar yönünden ise iptal istemi reddedildi.
KAMU GÖREVLİLERİNE AYRI DÜZENLEME
Anayasa Mahkemesi Başkanvekili Haşim Kılıç, Yüksek Mahkemenin kararlarını açıklarken, emeklilik yaşının yükseltilmesine yönelik hükmün, “kamu görevlileri yönünden iptalini istediklerini” belirterek, şunları söyledi:
“Kuruldaki çoğunlukta bulunan arkadaşlarımız, kamu görevlilerinin emeklilik sürecinin ve emeklilikle ilgili işlemlerinin ayrı bir yasa konusu olduğu ve bunun diğer sigortalılardan farklı bir şekilde ayrı düzenlenmesi gerekiğini ifade ettiler. Ama 4/a (SSK işçileri) ve 4/b kapsamında olan sigortalılar yönünden ise anayasal değerlendirmeler yapılmış ve ilgili yerlerin kimi bölümü iptal edildi, kimi bölümü ise reddedildi.”
Kılıç, yasa hükümlerinin 1 Ocak 2007 tarihinde uygulamaya başlanacağını belirterek, yürürlüğün durdurulmasına ilişkin hükümlerin de bu tarihten geçerli olacağını anımsattı
KAMU YÖNÜNDEN İPTAL
Anayasa Mahkemesi, 1 Ocak 2007 tarihinde yürürlüğe girecek Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu'nun emekli maaşları için 6'şar aylık artış, ayakta tedavide hekim ve diş hekimi muayenesi için 2 YTL katkı payı alınmasına ilişkin düzenlemesi “kamu görevlileri yönünden” iptal edildi.
Kanunun, 30. maddesinin 4. fıkrasındaki, yaşlılık aylığı almakta iken sigortalı olarak yeniden çalışmaya başlayanlardan “sosyal güvenlik destek primi alınacağına” ilişkin hükmü, 4/b (serbest çalışanlar) kapsamına girenler yönünden oy birliğiyle iptal edildi, kalan bölüm ise oy çokluğuyla reddedildi.
Yaşlılık toptan ödemesi ve ihyayı düzenleyen 31. maddenin 1. fıkrası oy çokluğuyla iptal edildi. Emniyet, MİT, TRT, zirai mücadele ve karantina, Devlet Tiyatrosu ve Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası çalışanlarına, fiili hizmet süresi zammı eklenmesine ilişkin 40. maddenin 8, 12, 13 ve 14. sıraları oy çokluğuyla iptal edildi.
Kanunun, 46. maddesinin, kamu görevlilerinin kısa ve uzun vadeli sigorta kollarının uygulaması bakımından prime esas kazançlarının tespitinde üst sınırın aranmayacağına ilişkin 4. fıkrası ile memurlara geçici iş göremezlik ödeneği verildiği sürece, bunların uzun vadeli sigorta kolları primleri ile genel sağlık sigortası primlerinin işverence ödenmeye devam edileceğine ilişkin 5. fıkrası oy çokluğuyla iptal edildi.
EMEKLİ AYLIĞI ARTIŞLARI
Kanunun, 55. maddesinin, “Bu Kanuna göre bağlanan gelir ve aylıklar, her yılın Ocak ve Temmuz ödeme tarihlerinden geçerli olmak üzere, bir önceki altı aylık döneme göre Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından açıklanan en son temel yıllı tüketici fiyatları genel indeksindeki değişim oranı kadar artırılarak belirlenir” hükmünü içeren 2. fıkrası memurlar yönünden iptal edildi.
Diğer sigortalılar yönünden ise, bu hükmün, “Bu kanuna göre bağlanan gelir aylıkları...” ibaresi oy çokluğuyla iptal edildi, maddenin diğer bölümlerinin iptali istemi oy birliğiyle reddedildi.
KATKI PAYI
Anayasa Mahkemesi, kanunun, 63. maddesinin 1. fıkrasının (d) bendindeki, ağız diş tedavisinin, 18 yaşını doldurmamış veya 45 yaşından gün almış kişilerin diş protezlerinin belirlenen tutarının yüzde 50'sinin kurumca finansmanının sağlanacağına ilişkin hükmü, yine “kamu görevlileri yönünden” iptal etti. Diğer sigortalılar yönünden iptal istemi ise reddedildi.
Sağlık hizmetlerinden yararlanma şartlarını içeren 67. maddenin, genel sağlık sigortalısının, prim borcu bulunmaması şartıyla sağlık hizmetlerinden yararlanabileceğine ilişkin (b) bendinin iptal istemi oy çokluğuyla reddedildi.
Katılım payı alınmasına ilişkin 68. maddenin, ayakta tedavide hekim ve diş hekimi muayenesi için 2 YTL alınmasına ilişkin 2. fıkrası, “kamu görevlileri yönünden” oy çokluğuyla iptal edildi, diğer sigortalılar yönünden ise oy birliğiyle reddedildi.
Yüksek Mahkeme, sağlık hizmetlerinin sağlanma yöntemine ilişkin 73. maddenin, otelcilik ve öğretim üyesi tarafından sağlanan hizmet dışında fark ödemesi talep edilemeyeceğine ilişkin 4. fıkrasını oy birliğiyle reddetti.
Anayasa Mahkemesi, 1 Ocak 2007 tarihinde yürürlüğe girecek Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu'nun, prime esas kazançların hesabında, değişik adlar altında, o ay için yapılan ödemelerin brüt toplamının esas alınmasını öngören hükmünü kamu görevlileri yönünden iptal etti.
Prime esas kazançların hesaplanmasına ilişkin, kanunun 80. maddesinin, 1. ve 2. fıkraları “kamu görevlileri yönünden” oy çokluğuyla iptal edildi. Bu hüküm, prime esas kazançlarının hesabında, hak edilen ücretler ile prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkaktan o ay için yapılan ödemelerin brüt toplamı esas alınmasını öngörüyor.
Ayrıca, ölüm, doğum ve evlenme yardımları, görev yollukları, kıdem tazminatı, iş sonu tazminatı, emekli ikramiyesi, yemek, çocuk ve aile zamları gibi yardımların ücretin yüzde 30'unu geçmeyen kısmının, prime esas kazanca tabi tutulamayacağına hükmediyor.
Prim oranları ve devlet katkısına ilişkin 81. maddenin 1. fıkrasının, kısa vadeli sigorta kolları prim oranının, mesleğin gösterdiği tehlikeye göre yüzde 1 - yüzde 6.5 oranları arasında olmak üzere kurumca belirleneceğine ilişkin (c) bendi de “kamu görevlileri yönünden” oy çokluğuyla iptal edildi. Diğer sigortalılar yönünden iptali istemi ise oy birliğiyle reddedildi.
Yaşlılık aylığı almakta iken bu kanuna tabi çalışanlara uygulanacak sosyal güvenlik destek primini belirleyen (e) bendinin, serbest çalışanlar yönünden oy birliğiyle iptaline, işçiler yönünden oy çokluğuyla reddine karar verildi.
Kanunun, yürürlükten kaldırılan hükümlerin yer aldığı, 106. maddesinin 2. fıkrasındaki, “1479 sayılı Esnaf ve Sanatkarlar ve Diğer Bağımsız Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kurumu Kanununun, 1, 23, geçici 10 ve geçici 11. maddeleri hariç, diğer maddelerinin yürürlükten kaldırılacağı” hükmündeki, “...diğer maddeleri...” sözcükleri, 1479 sayılı Esnaf ve Sanatkarlar yasanın 35. maddesinin 1. fıkrası yönünden oy birliğiyle iptal edildi.
Kanunun geçici 1. maddesinin, bağlanmış aylık ve gelirlerin artırılmasına ilişkin 5. fıkrası, memurlar ve diğer kamu görevlileri yönünden iptal edildi, diğer sigortalılar yönünden iptali istemi ise reddedildi.
Geçici 2. maddenin, sigortalının veya iştirakçinin bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihe kadar geçen sürelerdeki prim ödeme gün sayılarına veya fiili hizmet süresine ait aylıklarının belirlenmesi ve aylıkların artırılmasına ilişkin bentleri de memurlar yönünden oy çokluğuyla iptal edildi.
EMEKLİLİK İKRAMİYELERİNİN ÖDENMESİ
Geçici 4. maddenin, kamu görevlilerinin emeklilik ikramiyelerinin 5434 sayılı Kanun hükümlerince hesaplanarak, bu Kanunun yürürlük tarihinden itibaren bir yıl süreyle personel kanunlarına göre Kurumca, bir yıllık sürenin dolmasından itibaren emekli ikramiyelerinin kamu görevlisinin son defa çalıştığı kurumunca, çalıştığı son kurumun özelleştirilmesi halinde ise Hazinece ödenmesine ilişkin 2. fıkrası da iptal edildi.
Yüksek Mahkeme, geçici 6. maddenin aylık bağlanma şartlarını içeren 7. fıkrasının (a) bendinin yanı sıra emeklilik yaşına ilişkin bazı geçiş hükümlerini içeren geçici 9. maddenin bazı fıkralarının iptali istemini reddetti.
YÜRÜRLÜĞÜ DURDURULANLAR.
Yasanın güncelleme katsayısı tanımını içeren 3. maddesinin 29 no'lu bendinin, “sürekli iş göremezlik gelirine hak kazanma, hesaplanması, başlangıcı ve birden çok iş kazası ve meslek hastalığı” hali başlıklı 19. maddesinin 5. fıkrasının yürürlükleri durduruldu.
Kanunun, 30. maddesinin, yaşlılık aylığı almakta iken bu Kanuna tabi sigortalı olarak yeniden çalışmaya başlayanlardan, sosyal güvenlik destek primi alınmasına ilişkin hükmünün de serbest çalışanlar yönünden yürürlüğü durduruldu.
Ağız diş tedavisi masrafının yarısının ödeneceğine ilişkin 63. maddenini d bendinin de kamu görevlileri yönünden yürürlüğünün durdurulmasına karar verildi. Kanunun 80. maddesindeki, “Hak edilen ücretler ile prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkaktan o ay için yapılan ödemelerin brüt toplamı esas alınır” hükmünün, “...ile prim ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkaktan o ay için yapılan ödemelerin brüt toplamı... “ bölümünün yürürlüğü, kamu görevlileri yönünden durduruldu.
Kanunun 81. maddesinin (c) bendindeki kısa vadeli sigorta kolları prim oranının hesaplanmasına ilişkin hükmün de kamu görevlileri yönünden yürürlüğünün durdurulması kararı verildi. Anayasa Mahkemesi'nin verdiği yürürlüğü durdurma kararları, yasanın uygulamaya konulacağı 1 Ocak 2007 tarihinden itibaren geçerli olacak.
Anayasa Mahkemesi, 1 Ocak 2007 tarihinde yürürlüğe girecek Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu'nunda iptal ettiği maddeleri daha çok kamu görevlilerine ilişkin düzenlemeler getiriyordu.
Mahkeme heyetinin kararında, “kamu görevlilerinin emeklilik sürecinin ve emeklilikle ilgili işlemlerinin ayrı bir yasa konusu olması, bunun diğer sigortalılardan farklı bir şekilde düzenleme gerektirdiği” görüşü öne çıktı. Heyet, yasanın, işçiler (SSK'lılar) ve serbest çalışanlara (BAĞ-KUR'lular) ilişkin düzenlemeler getiren bazı maddelerini de Anayasa çerçevesinde ele aldı.
Yasanın 1 Ocak 2007 tarihinde yürürlüğe girecek olması nedeniyle, Anayasa Mahkemesi'nin verdiği iptal ve yürürlüğün durdurulmasına ilişkin kararları da bu tarihten itibaren geçerli olacak.
BUNDAN SONRAKİ DURUM
Uzmanlar, Sosyal Güvenlik Reformu'nun önemli bir ayağını oluşturan yasanın, Anayasa Mahkemesi'nin kararından sonra “yeniden ele alınmasının gerekli olduğu” görüşünü dile getirdiler.
Sosyal güvenlik sisteminde “tek çatı” öngören yasanın bazı hükümlerinin kamu çalışanları yönünden iptal edilmesinin, “bu hedefin ertelenmesi anlamına geleceğini” öne süren uzmanlar, “İptal kararından sonra yasanın yürürlüğünün ertelenebileceğini” söylediler.
Bunun, yasanın yürürlük tarihini yeniden düzenleyen tek maddelik bir yasayla mümkün olabileceği kaydedildi.
Sosyal Güvenlik Reformu konusundaki yasal düzenlemeler yaklaşık 4 yıl önce başlanmıştı. Bu kapsamda, SSK ve bazı kurumlara ait hastanelerin Sağlık Bakanlığı'na devri sağlanmış, SSK'lıların serbest eczanelerden ilaç alımının önü açılmıştı. Bir başka düzenlemeyle de SSK, BAĞ-KUR ve Emekli Sandığı birleştirilerek “Sosyal Güvenlik Kurumu” çatısı altında toplanmıştı.
Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu 16 Haziran 2006 tarihinde Resmi Gazete'de yayınlanmıştı. Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer'in yanı sıra CHP de kanunun toplam 23 maddesinin iptali ve yürürlüklerinin durdurulması istemiyle Anayasa Mahkemesi'ne başvurmuştu.