Şirketleri evcilleştiren adam!

NOBEL Ekonomi Ödülü bu yıl ‘Kartel ve tekelleri devletlerin nasıl düzenlemesi gerekir’ sorusuna 1980’den beri yanıt arayan Fransız ekonomist Jean Tirole’e verildi. Tirole İsveç Kraliyet Bilim Akademisi’nin tanımıyla ‘Güçlü firmaları evcilleştirme bilimi’nin en önemli kuramcısı.

İSVEÇ Kraliyet Bilim Akademisi bu yıl Fransız ekonomist Jean Tirole’i ‘Nobel Ekonomi Ödülü’ne layık gördü. Dünyanın en çok atıf yapılan 11’inci ekonomisti olan Jean Tirole’i Akademi “Birkaç güçlü şirketin hakim olduğu endüstrileri nasıl anlamamız ve yönetmemiz gerektiğine açıklık getirdi” diye tanıttı. ‘Güçlü firmaları evcilleştirme bilimi’nin en önemli teorisyeni olarak bilinen Tirole’ün ödülü Akademi tarafından “siyasi değil” diye açıklansa da özelleştirmelerin bu kadar yoğun olduğu ve Avrupa Birliği’nin kriz sonrası bazı sektörleri ehlilleştirmeye çalıştığı dönemde gelmesi oldukça manidar. Tirole’e 8 milyon İsveç Kronu yaklaşık 1.1 milyon dolar para ödülü de verilecek.

SICAK GÜNDEME DÜŞTÜ

Akademi, Alfred Nobel anısına verilen Sveriges Riksbanks (Merkez Bankası) Ödülü’nün ‘pazar gücü ve sistem analizi için’ Tirole’e verildiğini açıkladı. 1994 yılından beri Amerikalı ekonomistlerin ağırlıklı olarak kazandığı ödül Tirole ile beraber Avrupalılara geri döndü. Akademi yaptığı açıklamada Tirole’ün birkaç güçlü şirketle sanayi alanlarının nasıl anlaşılacağı ve düzenleneceği konusunu açıklığa kavuşturduğu belirtildi. ABD’deki MIT’de (Massachusetts Institute of Technology) 1981’de doktorasını tamamlayan 61 yaşındaki Tirole, Toulouse Ekonomik Bilimler Fakültesi Sanayi Ekonomisi Enstitüsü bilimsel başkanlığını üstlenmişti. Tirole’ün çalıştığı ‘kartel ve tekelleri nasıl düzenleneceğine’ ilişkin alan özellikle 1980’lerden beri görülen özelleştirmeler ve özerkleştirmelerden beri çok daha önemli alan haline geldi. Bugün ise Avrupa Birliği Google gibi web devlerini ve bankacılık sektörünü kontrol etmeye çalışıyor. Yani oldukça sıcak gündeme yaraşan da bir ödül oldu.

KARTELLERE ‘DUR’ DE

Akademi’den yapılan açıklamada birçok sanayi alanının birkaç büyük şirket ya da tek bir tekelin egemenliği altında olduğuna dikkat çekiliyor. Özellikle su ile elektrik dağıtımı, telekomünikasyon alanlarda özelleştirme sonrası tekelleşme oldukça sık görülen bir deneyim. Bu hizmetler tekel şirketlerin elinde olunca ise yüksek fiyatlar ve kötü servis vatandaşın payına düşüyor. Akademi de işte tam bu noktaya işaret ederek açıklamasına şöyle devam ediyor: “Düzenleme yapılmadığında bu tür pazarlar, fahiş fiyatlar, randımansız şirketlerin yeni ve daha üretken şirketlerin pazara girişini engelleyerek ayakta kalması gibi sonuçlar doğurur. Tirole, 1980’lerin ortalarından günümüze bu tür pazar başarısızlıklarıyla ilgili araştırmalara yeni bir soluk getirdi. Tirol’ün, pazar gücüne sahip şirketlerle ilgili analizi, önemli siyasi sorular üzerinde de etkili olan birleşik bir kuram ortaya koydu: Hükümet, şirket evlilikleri ya da kartellerle nasıl başa çıkmalı ve tekelleri nasıl düzenlemeli?” Tirole öncesinde araştırmacıların ve siyasetçilerin tüm sanayi kolları için geçerli genel ilkeler ortaya koymaya çalıştığına işaret edilen açıklamada, “Tirole, kuramsal olarak bu tür kuralların belirli durumlarda işlediğini ancak diğer durumlarda yarardan çok zarara yol açtığını gösterdi. Tirole, yazdığı makaleler ve kitaplarla telekomünikasyondan bankacılığa birçok sanayi alanına uygulanabilen politikaların geliştirilmesi için genel bir çerçeve çizmiştir” denildi.

John Nash’in izinden gidiyor

NOBEL ödüllü Jean Tirole ‘oyun teorisi’nin yaratıcısı John Nash’in izinden gidenlerden. Nash’in teorisiyle şirketlerin regüle edilmesi üzerine çalışan Tirole’den önce de bu kuramı uluslararası ticarete uygulayan Paul Krugman da 2008 yılında Nobel Ekonomi Ödülü’nü kazanmıştı. Elbette teorinin sahibi John Nash de Nobel Ekonomi Ödülü’nü 1994 yılında almıştı.

Google sorusunu yanıtladı

Törende gazetecilerin sorularını da yanıtlayan Tirole’e ‘Google nasıl düzenlenir?’ diye soruldu. Tirole, bu sektörün tekelleşmeye olanak sağladığını belirterek şöyle konuştu: “Bu alandaki en büyük tehlike daha vahşi olmaları. Eğer birçok dinamik şirket bu tarz şirketlerin yerini hemen alabilecek durumda olursa o zaman bu kötü birşey değil. Düzenleyici otoritelerin bunun böyle olmasını sağlayacak adımlar atması önemli.”

1.1 milyon dolar
Jean Tirole’e verilecek ödül miktarı

45
Nobel Ekonomi Ödülü 1969 yılından beri veriliyor.

22
Nobel Ekonomi Ödülü’nün tek bir kişiye verilme sayısı.

1
44 yıl boyunca sadece Elinor Ostrom Nobel Ekonomi ödülünü kazanan kadın oldu.

51
1972 yılında 51 yaşında Nobeli kazanan Kenneth J. Arrow bu dalda ödüllendirilen en genç isim.

90
Nobel Ekonomi Ödülü’nü kazanan en yaşlı Leonid Hurwizc’in yaşı.

67
Nobel Ekonomi Ödülü’nü kazananların yaş ortalaması.