Sınır ticaretinde yeni düzenleme

Böylece orta vadede her ilde ortalama bin esnaf ve tüccarın uygulamadan yararlanır hale geleceği belirtilirken, bunun ihracata da önemli katkı sağlayacağı kaydediliyor.

Yeni kararname ile ayrıca, sanayi ürünlerinde olduğu gibi sınır ticareti kapsamında tarım ürünleri ithalatında da gümrük vergilerinin kaldırılması, ithalatta formalitelerin azaltılması öngörülüyor.

İthalatta miktar limiti yanında alternatif olarak 100 milyon dolar ülke limiti getirilirken, ihracatta sınır bulunmuyor.

Yaşam standartlarının düşük ve işsizliğin ciddi boyutlarda olduğu Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde ekonomik, sınai ve ticari faaliyetlere ivme kazandırılması, bölgedeki esnaf ve tacirler için komşu ülkelere ticaret merkezleri vasıtasıyla ticaret yapılarak ihracatın arttırılması ve vergi kolaylıkları sağlanarak il ihtiyaçları dahiline ithalat yapılması amacıyla, 2003 yılında çıkarılan kararname ile sınır ticaret merkezleri (STM) uygulaması düzenlendi. Kararname ile Artvin, Ardahan, Kars, Iğdır, Ağrı, Van, Hakkari, Şırnak, Mardin, Şanlıurfa, Kilis, Gaziantep ve Hatay illerinde STM kurulması öngörülürken, daha sonra çıkarılan değişiklik ile bu illere komşu olan Erzurum, Muş, Bitlis, Siirt, Batman, Diyarbakır ve Adıyaman'ın da STM'lerden yapılacak ticaretten belli şartlar dahilinde yararlanması sağlandı. Halen, uygulama, Kars hariç diğer illerde mevcut mevzuat kapsamında yapılıyor.

Mevcut mevzuat uyarınca, STM'yi işletmek üzere, il özel idaresi, esnaf ve sanatkarlar odaları birliği, il ve ilçe ticaret odaları veya il ve ilçe ticaret ve sanayi odaları ile en az iki ihracatçı birliği tarafından bir anonim şirket kuruluyor. STM'de ticaret yapabilmek için ayrıca izin alıp mağaza açmak gerekiyor.

STM'lerden ticareti teşvik amacıyla, sanayi ürünleri ithalatında, normal ithalatlarda alınması gereken vergi fonlar alınmazken sadece KDV ve ÖTV;nin tamamı, tarım ürünlerinde ise söz ithalatta alınması gereken vergi ve fonların yüzde 60'ı ile KDV'nin tamamı alınıyor.

Cumhurbaşkanı Gül'ün onayına sunulan yeni kararname değişikliği uyarınca, STM'lerde ithalatta gümrük vergilerinin, sanayi ürünlerine ek olarak tarım ürünleri için de sıfırlanması öngörülüyor. Tacir ve ayrıca esnafa da komşu ülkeyle doğrudan ihracat ve ithalat yapma yetkisi verilecek. Orta vadede, her ilde en az bin tacir ve esnafın uygulamadan yararlanır hale gelmesi öngörülüyor.

STM;lerin idaresi, İşletici AŞ;den il özel idarelerine devredilecek. İthalat uygunluk belgesindeki imza sayısı 7'den 2;ye düşürülerek bürokratik süreç kısaltılacak.
İthalatta, miktar kotasına alternatif olarak, “değer limiti” uygulaması getirilerek, bir komşu ülkeden yılda azami 100 milyon dolara kadar ithalat yapma imkanı sağlanacak. Gözetime tabi ürünlerin de ithal edilebilmesi suretiyle ithalatta ürün çeşitliliğine gidilmesi öngörülüyor. Tacire güven esası bağlamında, standart ve güvenlik kontrolünün ilgili mevzuat kapsamında iç piyasada yapılması sağlanacak.

İHRACAT, İTHALATTAN FAZLA

Sınır illerinin yanı sıra bölgenin ekonomik kalkınmasına katkı sağlamak amacıyla geliştirilen STM projesi kapsamında, şimdiye kadar sadece İran;a sınırı olan Ağrı, Van ve Hakkari gümrük hatlarında STM'ler faaliyete geçebildi.

Bunların faaliyet geçmesinde, İran;ın ve söz konusu sınır illerindeki meslek kuruluşlarının konuya daha fazla sahip çıkması ve bu gümrük kapılarında yapılan açık pazar yeri uygulaması bulunması etkili oldu.

Gürcistan ve Suriye ile yapılan müzakerelerde ise iki ülke arasındaki gümrük hatlarında STM kurulması konusunda bir mutabakat sağlanamazken, bu ülkeler serbest ticaret anlaşmalarına öncelik vermişti.

Bu ülkelere sınırı olan illerdeki meslek kuruluşlarının STM kurulması konusunda özellikle finansman açısından aktif destek göstermemeleri ile Suriye sınırındaki arazinin mevcut hukuki ve fiziki durumu da STM'lerin kurulma sürecini olumsuz etkiledi.

Mevcut uygulamada, STM'den ithalat, “il ihtiyacı ölçütü” kapsamında tahsis edilen yıllık kotalar dahilinde yapılıyor. Valiliklerin talep ettiği ürünler, Dış Ticaret Müsteşarlığı;nın (DTM) koordinasyonunda Sanayi ve Ticaret Bakanlığı ile Tarım ve Köyişleri Bakanlığı'nca ortak değerlendirilerek, nihai kotalar belirleniyor. İthalat kotalarının tespitinde; yerli üretimin zarar görmemesi, bu bakanlıkların ürün politikaları ve destekleme alımları, DTM'nin ithalatta korunma ve gözetim uygulamaları ile ithalatta haksız rekabetin önlenmesi gibi kriterler esas alınıyor. İthal edilecek ürünün komşu ülke menşeli olması gerekiyor.

Kota tahsisinde bölge halkının günlük temel ihtiyacının karşılanmasını sağlayacak ürün ve miktarların belirlenmesine gayret gösterilirken, şimdiye kadar ki uygulamada, valiliklerce talep edilen ürünlerin yaklaşık 2/3;ünün kota kapsamında ithaline onay verildiği belirlendi.

Sınır ticareti kapsamında ihracatta herhangi bir kota bulunmuyor. Bu nedenle, Batı bölgelerindeki imalatçı firmalardan bazıları, sınır illerinde mukim tacirler kanalıyla sınır ticareti kapsamında İran ve Irak;a mal ihraç edebiliyor.

İran ve Irak'ın dış ticarete yönelik bankacılık sistemlerinin (akreditif vs) kısıtlı olması nedeniyle, ihracat bedelleri, Türkiye'ye gümrükte beyan edilerek, çantada nakit olarak getiriliyor.

Sınır ticareti kapsamında, geçen yıl İran;a 165 milyon dolar, Irak;a ise yaklaşık 9 milyon dolar seviyesinde ihracat yapılırken, sadece İran'dan ithalat gerçekleştirildi. İran'dan geçen yıl sınır ticareti kapsamında çoğunluğu tarım ürünü olmak üzere yaklaşık 600 bin dolarlık ithalat yapılırken, mal alımı karpuz ve kivi üzerinde yoğunlaşıyor.

Sınır ticareti kapsamında ihraç edilen ürünler arasında, inşaat ve yapı malzemeleri (demir, çimento, kiremit, boya, kapı kolu, pvc, boru bağlantı parçaları vs.), oto yedek parçası, ev tekstili (döşemelik kumaş, perde), ev eşyaları (beyaz eşya, televizyon, soba, yemek takımı, ütü, mobilya, yatak) bulunuyor.
Yetkililer, sınır illerindeki ticareti geliştirmek ekonomik kalkınmayı artırmak amacını taşıyan sınır ticaretinin genelde Türkiye lehine geliştiğine dikkat çekiyor.