Serdengeçti: Yeni TL fiyatları artırabilir

Merkez Bankası BaÅŸkanı Süreyya Serdengeçti, paradan sıfır atma uygulamasının ilk aylarında, fiyatlarda yuvarlama nedeniyle az da olsa artış olabileceÄŸini belirtti. Serdengeçti, sıfır atmanın yuvarlama etkisinin, enflasyon ortamında yaÅŸamaktan dolayı daha az hissedileceÄŸini ve sürekli olmayacağını söyledi.Serdengeçti, paradan 6 sıfır atılarak 2005 yılı başından itibaren Yeni Türk Lirası'na geçilmesi konusunda bir basın toplantısı düzenledi. Türk Lirası'ndan 6 sıfır atılması sürecini anlatan Serdengeçti, 2003'de yüzde 20'lik enflasyon hedefinin tutturulabileceÄŸi kanısı oluÅŸunca dikkatlerini 2004 enflasyonuna verdiklerini, istikrar programının aksamadan sürdürülmesi ve herhangi bir dışsal ÅŸokla karşılaşılmaması halinde bu yılda yüzde 12'lik hedefin tutturulabileceÄŸini gördüklerini ifade etti. Merkez Bankası BaÅŸkanı, bunun üzerine paradan 6 sıfır atılmasının yaklaşık 1 yıllık bir çaba gerektireceÄŸini de bildikleri için 2005 başında enflasyon yüzde 12'ye vardığında bu operasyonu gerçekleÅŸtirme düşüncelerini Devlet Bakanı Ali Babacan ve Maliye Bakanı Kemal Unakıtan'a, ardından da BaÅŸbakan Recep Tayyip ErdoÄŸan'a açtıklarını kaydetti. Sadece Merkez Bankası'nı deÄŸil, birçok kurumu ilgilendiren ve yasal düzenleme gerektiren bu projenin siyasi irade olmadan gerçekleÅŸmesinin mümkün olmadığına dikkat çeken Serdengeçti, siyasi iradenin Eylül ayında Maliye Bakanı'nın açıklamasıyla kendini gösterdiÄŸini vurguladı. Bunun üzerine resmi süreci 19 Eylül tarihinde baÅŸlattıklarını belirten Serdengeçti, yasal sürecin de 31 Ocak'ta ilgili yasanın Resmi Gazete'de yayımlanmasıyla son bulduÄŸunu hatırlattı.       NEDEN SIFIR ATILIYOR? Merkez Bankası BaÅŸkanı Serdengeçti, daha sonra Türk Lirası'ndan 6 sıfır atılmasının gerekçeleri üzerinde durdu. 1970'lerde baÅŸlayan enflasyon sürecinin etkisiyle emisyon hacminin 1980 yılı sonuna göre 38 bin kat artarak 31 Aralık 2003 itibarıyla yaklaşık 10.7 katrilyon liraya ulaÅŸtığına iÅŸaret eden Serdengeçti, şöyle devam etti: ''1981'den itibaren çıkarttığımız 20 milyon liraya kadar ki kupürlerde ne yapmışız? Enflasyon ortamında ortalama 2 yılda bir yeni bir kupür çıkartmışız. O iki yıllık dönemde, enflasyon ortalama yüzde 209 seviyesinde gerçekleÅŸmiÅŸ. Her defasında çıkardığımız yeni kupürün dolar karşılığı 1982'de 55 dolar iken son yıllara bakıyoruz, 46 dolar, 20 dolar, 12 dolar. Aslında giderek düşen bir ÅŸey görüyoruz. Paranın satın alma gücü enflasyon nedeniyle düşmüş ve biz 23 yılda 11 yeni kupür çıkartmak zorunda kalmışız.''     Dünyaya baktıklarında da karşılarına Türkiye açısından vahim bir durumun çıktığını söyleyen Serdengeçti, Endenozya'dan Vietnam'a kadar burada 100 bin liralık deÄŸerli kupürler varken, Romanya'da 1 milyon, Türkiye'de ise 20 milyonluk kupür bulunduÄŸunu belirtti. Merkez Bankası BaÅŸkanı, ''Dünyadaki en büyük kupürlü banknotunun ülkemize ait olması paramızın itibarını ortadan kaldırmış ve psikolojik olarak vatandaÅŸlarımızı da olumsuz yönde etkilemiÅŸtir'' dedi.      DÃœNYADA DA Ä°ÅžLEM MÃœMKÃœN DEĞİL Bol sıfırlı rakamların parasal deÄŸerlerin ifade edilmesinde ve yazılmasında, vezne iÅŸlemlerinde, muhasebe ve istatistik kayıtlarında, bilgi iÅŸlem programlarında, fiyat etiketlemede, piyasa iÅŸlemlerinde, benzin pompalarından, taksimetrelere kadar günlük hayatta da çeÅŸitli sorunlar yarattığını kaydeden Serdengeçti, şöyle konuÅŸtu:     ''Bazı ekonomik deÄŸerlerin katrilyonluk deÄŸerlerle ifade edilmeye baÅŸlanması, TL'nin deÄŸiÅŸim ve kıymet saklama aracı olarak kullanılması gibi parasal fonksiyonları da olumsuz etkilemiÅŸtir.  Dünyada en çok 14 haneye kadar deÄŸerlerin ifadesi mümkün olduÄŸu için 99 trilyon liranın üzerinde iÅŸlem yapılması mümkün deÄŸildir." ENFLASYON PARAYI YIPRATTISerdengeçti, yüksek enflasyon sonucunda vatandaÅŸların ellerine geçen banknotları çabucak kullanıp, bir an önce elden çıkartma eÄŸilimine girdiÄŸini vurguladı. Bu ÅŸekilde banknotlarda yüksek devir sayısına ulaşıldığını kaydeden Serdengeçti, bunun ise daha çok vezne iÅŸlemi, daha yüksek üretim, dağıtım, Merkez Bankası için daha yüksek stoklama maliyeti demek olduÄŸunun altını çizdi. Bu durumun daha yüksek operasyon riski anlamını taşıdığını da belirten Serdengeçti, söz konusu geliÅŸme nedeniyle sürekli olarak üst deÄŸerden yeni banknotlara gereksinim duyulduÄŸunu anlattı.      EMÄ°SYON HACMİ Banknotlar yüksek devir hızına ulaşırken emisyon hacminin milli gelire oranına bakıldığında Türkiye'de baÅŸka bir vahim tablonun ortaya çıktığını ifade eden Merkez Bankası BaÅŸkanı, şöyle devam etti: "Emisyon hacminin herhangi bir ülkede milli gelire oranı, her ülkenin kendi ekonomik koÅŸullarına, nakit dışı ödeme araçlarının yaygınlığına, ülkelerin ulusal paralarının rezerv para konumunda olup olmadıklarına göre deÄŸiÅŸir. Emisyon hacimleri birbirinden farklı. Ama Türkiye'de bu oran yüzde 3 seviyesinde. KoÅŸulları birbirinden farklı birçok ülkenin de son derece altında.     Bu dahi Türkiye'nin 30 yıl kronik enflasyon ortamında yaÅŸayarak nasıl bir konuma düştüğünü göstermek açısından önemlidir diye düşünüyorum. Tabi bunun nedeni yüksek enflasyon nedeniyle banknot talebinin düşük olması.'' Ä°ÅŸlem hacminin emisyona oranlandığında Türkiye'de yüzde 12.6'lık bir rakamın ortaya çıktığını bildiren Serdengeçti, bu rakamın diÄŸer ülkelerde yüzde 10.5 ile yüzde 3.1 arasında seyrettiÄŸini kaydetti. Serdengeçti, bu verilerin ülkemizde emisyon hacminin milli gelire oranının düşük, ama banknot devir sayısının yüksek olduÄŸunu gösterdiÄŸini belirtti.  Merkez Bankası BaÅŸkanı, ''Sonuçta, bu ÅŸartlarda parasal deÄŸerlerde bir sadeleÅŸtirme yapılmasının teknik bir ihtiyaç olduÄŸu ortadadır'' diye konuÅŸtu.      SIKINTI ORTADAN KALKACAKTL'den sıfır atılmasına iliÅŸkin daha önce de çeÅŸitli giriÅŸimlerde bulunulduÄŸunu hatırlatan Serdengeçti, Türk Lirası'ndan 5 sıfır atılması konusunda hazırlanan yasa tasarısının 25 Aralık 1998'de BaÅŸbakanlık'a gönderildiÄŸine iÅŸaret etti. Serdengeçti, daha sonra 6 sıfır atılmasını öngören ikinci yasa tasarısının da 26 Mayıs 2002 tarihinde Ekonomiden Sorumlu Devlet Bakanlığı'na iletildiÄŸine dikkat çekti. ''Ancak, enflasyonla mücadelenin muhtelif nedenlerle sürdürülememesi, enflasyon oranının ve bekleyiÅŸlerinin uygun düzeye inmemesi gibi nedenlerle, sıfır atma operasyonu bugüne kadar gerçekleÅŸemedi'' diyen BaÅŸkan Serdengeçti, sıfır atmanın faydalarını da şöyle açıkladı: ''Bir defa gayet açık olarak fazla sayıdaki sıfırların yarattığı sıkıntı ortadan kalkacak.     Enflasyonun düşürülmesi konusundaki baÅŸarının ve enflasyonun kalıcı bir ÅŸekilde, tek haneli seviyelere düşürülmesi anlamında bir kararlılığın göstergesi olacak. Toplumun ulusal paraya olan güveni yenilenecek.  Bankaların ve bankamızın iÅŸlem hacmi rahatlatılacak ve bankamızın üretim maliyeti azalacak. Yeni Türk Lirası'na geçiÅŸte, 1 milyon Türk Lirası, 500 bin liralar, madeni paraya dönüştürülecek. Böylelikle randıman artacak ve pratik yararlar saÄŸlanacak. Enflasyonun tek haneli rakamlara düşmesiyle, paranın da itibarı artacak.''      ZAMANLAMA TAMAM MI? Serdengeçti, zamanlama konusunda da, 2005 yılı başının neden seçildiÄŸinin sorulabileceÄŸine dikkat çekerek, defter tutma zorunluluÄŸu olan gerçek ve tüzel kiÅŸileri, dönem ortasında ikili kayıt tutmaya zorlamama amacının ilk neden olduÄŸunu belirtti.     Bu nedenle, mali yılbaşının düşünüldüğünü anlatan Serdengeçti, ''GerçekleÅŸmesi beklenen tek haneli enflasyona geçiÅŸ süresi nedeniyle de 2005 yılı uygun görüldü'' dedi.Çıkarılan yasa ile Türkiye Cumhuriyeti'nin para priminin ''Yeni Türk Lirası'' olduÄŸunu, Yeni Türk Lirası'nın, alt biriminin de ''Yeni KuruÅŸ'' olarak belirlendiÄŸini kaydeden Serdengeçti, ''Bir yeni Türk Lirası da, Bir Yeni KuruÅŸa eÅŸittir. Bakanlar Kurulu, Yeni Türk Lirası'ndaki, Yeni kuruÅŸtaki, (Yeni) ibarelerini kaldırmaya yetkilidir'' açıklamasında bulundu. Türk Lirası, Yeni Türk Lirası'na dönüştürülürken, 1 milyon Türk Lirası karşılığında 1 Yeni Türk Lirası esasının dikkate alınacağına iÅŸaret eden Serdengeçti, geçiÅŸten itibaren yapılacak tüm iÅŸlemlerde Yeni Türk Lirasının kullanılacağını söyledi. "YUVARLAMA ETKÄ°SÄ° AZ HÄ°SSEDÄ°LECEK"Serdengeçti, euroya geçiÅŸ sürecinde 12 farlı kurun kullanılmasının mal ve hizmet fiyatlarında artış olmasına yani ''yuvarlama'' etkisini ön plana çıkarttığına dikkat çekti. Euro Bölgesi'nde buna raÄŸmen 2002 yılı enflasyon oranının yüzde 2,2 ile 2001 yılı enflasyonunun altında kaldığını belirten Serdengeçti, euroya geçiÅŸin enflasyona etkisinin 0 ila 1,16 arasında, yani 0,2'yi geçmediÄŸini anlattı. Serdengeçti, şöyle devam etti: ''Enflasyon fiyat artışlarındaki devamlılığı ifade eden bir olgudur. Fiyat yuvarlamaları yüksek enflasyon ortamında tedavülden kaldırılan kupürlerin ve muadili para kullanma alışkanlığının yitirilmesinin etkisiyle süreklilik arzederken, sıfır atma operasyonu ile ortaya çıkabilecek fiyat artışlarının (yuvarlama) süreklilik arz etmesi beklenmemektedir.      Dolayısıyla Yeni TL'ye geçiÅŸ maliyetinin tüketicilere yansıtma  veya kurumsal yansımadan yararlanma amacıyla yukarıya doÄŸru fiyat yuvarlamalarına gidilmesi süreklilik arz etmeyecektir. Sonuç olarak sıfır atma operasyonunun yuvarlama etkisinin, enflasyon ortamında yaÅŸamaktan dolayı zaten var olduÄŸundan, daha az hissedilebileceÄŸi, operasyonun enflasyonist etkisinden ziyade tek haneli rakamlara indirilmesinde kararlılığın ön plana çıkacağı düşünülmektedir. Ayrıca paramızdan sıfır atılmasının döviz kurları veya faizlerin genel düzeyi üzerinde bekleyiÅŸleri olumlu yönde etkilemekten baÅŸka olumlu veya olumsuz bir etkisinin olması da beklenmemektedir. Zira kurların ve faizlerin genel düzeyini belirleyen temel unsurlar ekonominin temelleri ve uygulanan istikrar programıdır.''      YENÄ° BANKNOTLAR ESKÄ°LERE BENZEYECEKMerkez Bankası BaÅŸkanı Süreyya Serdengeçti, banknotların daha kolay tanınması ve karışıklığa neden olunmaması için aynı satınalma gücüne sahip kupürlerin benzer renk ve tasarımlarda üretileceÄŸini söyledi. Serdengeçti, 1, 5, 10 ve 20 Yeni Türk Lirası'nın halen dolaşımdaki 1, 5, 10 ve 20 milyon liralık banknotlara benzeyeceÄŸini bildirerek, 50 ve 100 Yeni Türk Lirası'nın farklı olacağını, ayrıca 1, 5, 10, 25, 50 ve 100 (bir lira) kuruÅŸluk madeni paraların da çıkartılacağını kaydetti. Daha yüksek kupürlerin kullanım dışı kalacağı için tercih edilmediÄŸini anlatan Serdengeçti, şöyle devam etti: ''En büyük kupür olarak 100 liranın belirlendiÄŸini söyledik. Yeterli kolaylığı saÄŸlayacak olması, 200 ve 500 perakende piyasasında nadiren kullanılacak olması, ''Merkez Bankası bir süre sonra piyasada ihtiyaç duyulacağını düşünüyor, enflasyonun düşeceÄŸine de inanmıyor'' ÅŸeklinde hatalı yorumların yapılması ve kamuoyunda bekleyiÅŸlerin yanlış yönlendirilmesinin önüne geçilmesi de önemli bir unsur. Çok büyük kupürlerin etkisiyle paramızdaki sahteciliÄŸin uluslararası boyut kazanmasının önüne geçilmesi de yine baÅŸka bir nokta. Kara para aklama faaliyetlerinde bulunanların iÅŸlerinin kolaylaÅŸtırılmaması, düşük gelir düzeyine sahip ekonomik birimler üzerinde olumsuz psikolojik etki yaratılmaması ve euro bölgesi standartlarındaki ekonomik istikrar ortamında 1 Yeni Türk Lirası alım gücünün ancak 2059 yılında bugünkü 20 milyon lira alım gücüne düşecek olması veya 2006 yılından sonra enflasyonun yüzde 5'in altında seyretmesi durumunda ise uzun süre 200 Yeni Türk Lirası'na ihtiyaç duyulmayacak olması da diÄŸer nedenler arasında sayılabilir.''     Görme engellilerin banknotlarının daha kolay ayırt edebilmesi için bazı iyileÅŸtirmeler yapılacağını da açıklayan Serdengeçti, bunun kabartma baskı tekniÄŸinin güçlendirilmesi, bazı kupürlerde boy farklılığının yaratılması ÅŸeklinde olacağını söyledi.       BÄ°R KAÇ YIL SONRA ''YENÄ°'' Ä°BARESÄ° KALKACAKBir kaç yıl sonra ''yeni'' ibaresinin kaldırılarak tekrar Türk Lirası ibaresine dönüleceÄŸine iÅŸaret eden Serdengeçti, bununla birlikte yeni hususların da gündeme geleceÄŸini bildirdi. Bir Yeni Türk Lirası'nın hem madeni hem banknot olarak tedavüle çıkarılmasının banknot ve madeni para üretim programlarında esneklik saÄŸlayacağını vurgulayan Serdengeçti, düşük deÄŸerdeki banknotların bankadan geçiÅŸ sayısının düşük olmasının banknot kalitesini olumsuz etkilediÄŸini, bu durumun banknot izleme sistemlerinin randımanını düşürdüğünü anlattı. Daha sonraki dönemlerde 1 liralık banknotların tamamının madeni paraya dönüştürülesi düşünülmekle birlikte geçiÅŸ döneminde uyumu kolaylaÅŸtırmak amacıyla hem madeni hem banknot olarak dolaşıma çıkarılmasının planlandığını kaydeden Serdengeçti, banknot üretim maliyetinin madeni para üretim maliyetinden daha yüksek olduÄŸunu, uygulamayla maliyetlerin de azalacağını söyledi. "FÄ°YATLAR BÄ°R MÄ°KTAR ARTABÄ°LÄ°R"Serdengeçti bu arada, paradan sıfır atma uygulamasının ilk aylarında, fiyatlarda yuvarlama nedeniyle az da olsa artış olabileceÄŸini belirtti. 49 ÃœLKENÄ°N DENEYÄ°MLERÄ°NDEN YARARLANDIKParasından sıfır atan 49 ülkenin deneyimlerinin Merkez Bankası uzmanlarınca incelendiÄŸini anlatan Serdengeçti, bu ülkelerden Ä°srail'in, hiperenflasyonu engellemek için enflasyonun çok fazla düşmesini beklemeden sıfır attığını söyledi. Farklı enflasyon oranlarıyla Arjantin'in 4 kez, Brezilya'nın ise 6kere paradan sıfır attığını belirten Serdengeçti, paradan sıfır atmanın, genellikle istikrar programı ile baÅŸarıya ulaÅŸtığını vurguladı.  Serdengeçti, ''Programların baÅŸarısızlığa uÄŸradığı durumlarda ise (Arjantin ve Brezilya örneÄŸi) bir süre sonra paradan yeniden sıfır atma gerekliliÄŸi ortaya çıkıyor, bu da hiç hoÅŸ bir durum deÄŸil'' diye konuÅŸtu.      NELER YAPILACAK? Yeni Türk Lirası'na (Yeni TL) geçiÅŸe dönük yapılacak çalışmalara da deÄŸinen Merkez Bankası BaÅŸkanı'nın verdiÄŸi bilgiye göre, Åžubat ayında Yeni TL banknotları ve mürekkep sipariÅŸleri verilecek.  Haziran ayında ISO'dan Yeni TL'nin uluslararası ödeme sistemlerinde kullanılacak para birimi kodunun tescili ve tüm ülkelere duyurulması, Eylül'de bilgi-iÅŸlem programlarının EFT ve diÄŸer iÅŸlemlere uyumu için test çalışmaları, Ekim'de ÅŸubelerin tahsilat ve tediye iÅŸlemlerine iliÅŸkin düzenlemeler, Ekim'de kapsamlı bir tanıtım, Kasım'da yeni banknotların sistemlere uyumu, uygulamaya iliÅŸkin mevzuatta gerekli düzenlemelerin yapılması, muhasebe sistemleri, bilgisayar programları ve diÄŸer uyum konularına iliÅŸkin koordinasyon çalışmaları gibi iÅŸler yapılacak.    Yeni TL'ye geçiÅŸ için Maliye Bakanlığı, Hazine MüsteÅŸarlığı, SPK, kamu ve özel bankaları ile finans kuruluÅŸları, ÅŸirketler, BDDK, Ä°MKB, Bankalararası Kredi Merkezi, Altın Borsası ve diÄŸer kurumların da kendi faaliyet alanlarına giren konularda düzenlemeler yapmaları gerektiÄŸini anlatan Serdengeçti, ilgili kurumların, yapacakları düzenlemeleri yıl içinde ayrıntılı ÅŸekilde kamuya bildireceklerini söyledi.      TL VE YENÄ° TL'NÄ°N KULLANILMASI Merkez Bankası BaÅŸkanı Serdengeçti, 1 Ocak 2005 tarihinden itibaren TL'den 6 sıfır atılarak Yeni TL'ye geçilecek olmasının, enflasyonu tek haneli rakamlara indirilmesinde bu güne kadar gösterilen kararlılığın, bir diÄŸer ve çok önemli göstergesi olduÄŸunu söyledi. Serdengeçti, 2005 yılı boyunca TL ve Yeni TL banknotlarının birlikte tedavül edeceÄŸini, bu nedenle TL banknotlarının bir an önce Yeni TL'ye çevrilmesi gibi bir gereklilik bulunmadığının altını çizdi. Ancak tüm hesapların, 1 Ocak 2005 tarihinden itibaren Yeni TL üzerinden tutulması gerektiÄŸine iÅŸaret eden Serdengeçti, konuyla ilgili ÅŸu bilgileri verdi: ''Halen tedavülde olan banknotlar, 1 Ocak 2006 tarihinden itibaren 10 yıllık zaman aşımı boyunca sadece Merkez Bankası ÅŸubelerinde, Merkez Bankası ÅŸubesi olmayan yerlerde de Ziraat Bankası ÅŸubelerinde kabul edilecektir. Mikro düzeydeki teknik hazırlıkların tamamlanabilmesi için, önümüzde yaklaşık 11 aylık bir süre bulunmaktadır. Bu süre zarfında kamu ve özel kesimde gerekli hazırlık çalışmalarının zamanında tamamlaması gerekmektedir. Operasyonun baÅŸarılı bir ÅŸekilde gerçekleÅŸebilmesi için Merkez Bankası gerekli tedbirleri almakta, çalışmalar diÄŸer kurumlarla birlikte koordinasyon içinde yürütülmektedir.''      BANKNOT KULLANIMINDA HASSASÄ°YET ÇAÄžRISI  Bu arada Yeni TL banknotlarının teknik özelliklerinin, bu yılın sonuna doÄŸru açıklanacağını belirten Serdengeçti, enflasyon nedeniyle TL'nin sürekli deÄŸer kaybetmesi, banknot kullanıma gereken özenin gösterilmemesi ve kirlilik nedeniyle, her yıl üretilen banknotların yaklaşık yüzde 90'ı kadar banknotun imha edildiÄŸine dikkati çekti. Serdengeçti, vatandaÅŸların banknot kullanımına gerekli hassasiyeti göstermesinin, banknotların kalitesini artıracağını ve üretim maliyetlerini azaltacağını vurguladı. Â