Sepet tartışması

SON yıllarda enflasyonun yükselmesinden veya fazla dalgalanma-sından dolayı hep gıda ürünleri sorumlu tutuldu. Aslında yanlış değil. Türkiye İstatistik Kurumu’nun tüketici enflasyonu (TÜFE) hesaplarken kullandığı ürünler arasında en fazla ağırlık yüzde 24 ile gıdada. Ürünlerde mevsim etkileri, rekolte veya aracıların koydukları fiyatlar, gıda grubunda fiyatların oynak olmasına ve enflasyonun da artmasına neden oluyor. Bu konuyu gündemine alan Ekonomi Bakanı Nihat Zeybekci tüketici enflasyonu (TÜFE) hesaplanmasında halen yüzde 24 civarında olan gıdanın ağırlığının yüzde 20’nin altına ineceğini açıkladı. Ancak bu açıklama, “Ağırlıklar nasıl belirleniyor” sorusunu gündeme getirdi. Yetkililer, Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) ağırlıkları bilimsel olarak 3 anket sonucunda belirlediğine dikkat çekerek, “Bu anket sonuçları dikkate alınmadan yapılacak revizyon EUROSTAT’la (Avrupa Birliği İstatistik Ofisi) ciddi sorun yaşanmasına neden olur” uyarısında bulunuyor. 

SAMYELİ TARTIŞMASI

Halen geçerli kurallara göre, TÜFE hesaplanırken dikkate alınacak ağırlıklar için tüm yıl süren bir çalışma yapılıyor. 12 ay boyunca tüm sosyo ekonomik gruplardan yaklaşık 13 bin 248 hanehalkı ile “hanehalkı bütçe anketi” yapılıyor. Yıllardır yapılan bu anket, Defne Samyeli’nin ankete katılmamak istemesi üzerine başlayan tartışmayla, geçtiğimiz yıllarda bir anda Türkiye gündemine de oturmuştu. Ankette hanehalklarına o ay yaptıkları gıda, giyim, sağlık, ulaştırma, konut, ev eşyası ve benzeri konulardaki tüketim harcamalarına ilişkin sorular soruluyor ve 15 yaşından büyük hane halkının yaptığı tüm harcamalar günlük olarak “ferdi harcama kayıt defterine” kaydediliyor. TÜFE sepetindeki ürün harcama gruplarının ağırlığının belirlenmesinde sadece, hanehalkı bütçe anketi de yeterli görülmüyor. Bunun yanı sıra, okul, yurt, otel, çocuk yuvası, huzurevi, hastane, hapishane, kışla ve orduevinde yaşayanların bireysel tüketim harcamaları da, “kurumsal nüfus tüketim anketi” ile belirleniyor. Turistlerin yaptığı harcamalar da ayrı bir ankette toplanıyor. Bu üç verinin ortalaması da sepetteki harcama grubu ağırlıklarını belirliyor.

YIL SONU BELLİ OLUYOR

Sepetteki ağırlıkların güncellemesi, bu veriler ışığında her yılın sonunda yapılıyor ve ocak ayında açıklanıyor. Bunun son örneği de 2016 yılı başında görüldü. TÜİK, 3 anketten gelen veriler ışığında gıda ve alkolsüz içeceklerin yüzde 24.25 olan ağırlığını yüzde 23.68’e düşürürken, içki ve sigaranın ağırlığını da yüzde 4.82’den yüzde 4.98’e çıkardı. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) yetkilileri, Hürriyet’in sorusu üzerine, Zeybekci tarafından açıklanan çalışmayla ilgili olarak şu anda bir açıklama yapmayacağını belirtmekle yetindiler. Uzmanlar ise enflasyon sepetinde yapılacak bir değişikliğin yıl sonu görülmeden netleşemeyeceğine dikkat çekiyorlar. EUROSTAT’la uyumlu olan yöntem kapsamında, tüm yıl verileri alındıktan bir güncelleme yapılabileceğini belirten yetkililer, “Bunun aksi sıkıntı doğurur. Yöntem şüphesi oluşursa, EUROSTAT verilerin güvenilirliğini sorgular. Bir süre sonra ilişkilerin askıya alınması bile gündeme gelebilir” bilgisini veriyor.