Rakının ansiklopedisi 1880’e uzandı, 200 marka kayda girdi

İÇKİ yönetmeliğiyle başlayan, Başbakan Tayyip Erdoğan’ın da ‘tıksırıncaya kadar içiyorlar’ sözüyle dahil olduğu içki tartışmalarının gündemdeki sıcaklığını koruduğu bu günlerde, Türkiye’nin ilk “Rakı Ansiklopedisi” yayımlandı.
500 yıllık bir kültür
Mey İçki’nin desteğiyle Overteam Yayınları’ndan çıkan Rakı Ansiklopedisi, rakı, meyhane, çilingir sofrası olgularını 500 yılı aşan bir tarihsel oluşum sürecinde ele alınıyor. Erdir Zat’ın yayın yönetmenliğini üstlendiği ve 55 yazarın katkıda bulunduğu ansiklopedide, dil, tarih, coğrafya, edebiyat, mizah, felsefe, bilim, sanat, mitoloji, müzik, sinema, folklor, popüler kültür, kent kültürü, içki kültürü, gastronomi, botanik gibi alanlardan derlenen tam 1755 madde ile rakı anlatılıyor.
1880’den bu yana 200 marka
Ansiklopedinin bir özelliği de, Osmanlı’da endüstriyel rakı üretimin başladığı 1880’den günümüze kadar uzanan zaman diliminde piyasaya çıkan 200’e yakın rakı markasının kayıtlara geçmiş olması. Osmanlı döneminde üretilen Douzico, Dusiko markaları, Tekel öncesi dönemde üretilen Filurya, Hususi Ala Rakı, Ahali, Ahenk, Vatan, Alaz, Elif, Ağa, Gamsız, Bilecik, Rekor, Yeşilköy, Edremit, Ayyıldız, Nazilli ve Gaziayıptap Rakısı bunlardan bazıları.
Her dönemde sahtekarlık var
Ansiklopedide “içki sahtekarlığı” maddesinde kaçak ve kayıtdışı ürün, marka ve ürün taklidi, bandrol suçlamaları gibi konular ele alınırken “Gizli rakı fabrikası keşfedildi” başlıklı gazete kupürü, bundan 50-60 yıl önce de illegal faaliyet gösteren girişimcilerin varlığına dikkat çekiyor.
Bu arada pek çoğu ilk kez yayımlanan 1200’ü aşkın görsel belgenin de yer aldığı ansiklopedide, Ahmet Rasim’den Cemal Süreya’ya Denizkızı Eftalya’dan Bülent Ersoy’a, Afife Jale’den Cüce Simon’a gelmiş geçmiş meşhur rakıcıların portlerine yer veriliyor.

‘Tıksırıncaya kadar’ yok ‘ziftlenmek’ sözü var

ADABINDAN muhabettine, mezesinden meşhur isimlerine kadar alfabetik bir şekilde rakıyla ilgili hemen her şeyin yer aldığı ansiklopedide, jargona da yer veriliyor. Başbakan Tayyip Erdoğan’ın kullandığı “tıksırıncaya kadar içmek” deyimini bulamadığımız ansiklopedide, “ziftlenmek” deyimi yer alıyor. Ziftlenmek de, “aşağılayıcı bir anlamda yiyip içmek” anlamına geliyor.

Fıdda Nine rakıyı 109’unda bıraktı

RAKI Ansiklopedisi, ilginç karakterleri de tanıtıyor. Bunlardan biri de 1900 ile 2010 yılları arasında yaşamış olan Fıdda Burgaç. Uzun yaşamanın sırrını rakıda ve doğal beslenmede buluyor. Antakyalı Fıdda Nine, 90 yıl boyunca hergün boğma rakı içti. Her akşam tarla dönüşü birlikte rakı içme adedini kocasının ölümünden sonra da devam ettiren Fıdda Nine, 109 yaşında sağ gözünde katarak çıktığı için, doktor tavsiyesiyle rakıyı bıraktı. Bir yıl sonra vefat etti.

İçkili mekanın vazgeçilmezi: Dansözler

ANSİKLOPEDİDE bir zamanlar fırtınalar estiren bir çok isim de anılıyor. Anıları ve fotoğraflarıyla ansiklopediye renk veren bu isimlerden bazıları da döneminin ünlü dansözleri. “Meyhane, gazino, bar, pavyon gibi içkili mekanların vazgeçilmez kadın gösteri sanatçısı” olarak tanımlanan dansözlük mesleğinin unutulmazları arasında Ayşe Nana, Aysel Tanju, Nesrin Topkapı, Babuş gibi isimler yer alıyor. Kadınsı oryantal danslarıyla ünlenen Kudret Şandra da bu isimler arasında tek erkek dansçı olarak anılıyor. Bir zamanların ünlü mekanlarına da yer verilen ansiklopedide, Beşiktaş’ın efsanevi futbolcusu, başkanı Baba Hakkı’nın (Yeten) bugün için bile, fazlasıyla cesur denilebilecek dansöz Aysel Tanju’nun şovunu ‘mahcup bir ilgiyle’ izlediği fotoğraf da bulunuyor.

Döneminin en pahalısı Bilecik Rakısı oldu

RAKI Ansiklopedisi’nde birbirinden ilginç anılar, olaylar, unutulmuş markalar yer alıyor. Bu markalardan biri Tekel öncesi dönemde apayrı bir yeri olan Bilecik Rakısı. Bilecikli İstepan Berberyan tarafından üretilen bu rakı, rakiplerine göre pahalı satılıyor (1928’de 50 cl’lik şişesi 140 kuruş). Atatürk’ün de en sevdiği rakılardan biri olan Bilecik Rakısı’na ilişkin şu ifadelerde, bu rakının farkını ortaya koyuyor: “Türkiye’nin en güzel insanı olarak bilinen üstat Ahmet Rasim, Kadıköy’deki Şifa Gazinosu’na ayak bastığında, bilezikli kuyuya üç şey sarkılırdı; Çengelköy’ün körpe hıyarları, seçme bir karpuz ve bir şişe Bilecik Rakısı.”

İçki yerine meyve tavsiyesi ilk 1930’larda yapılmış

RAKI ilgili hemen hür türlü bilginin yer aldığı ansiklopedide, içki ile mücadele konusu da atlanmıyor. Hilal-i Ahdar, Yeşil Hilal ve son olarak Yeşilay adını alan cemiyete bir dönem başkanlık yapan Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi Başhekimi Mazhar Osman ve Ruh ve Sinir Hastalıkları Uzmanı  Ord. Prof. Dr. Fahrettin Kerim Gökay’ın çalışmalarına da değiniliyor.
‘İçki Düşmanı Gazete’
Mazhar Osman ve arkadaşları tarafından 1920’de kurulan cemiyetin 1933’te çıkan “İçki Düşmanı Gazete”nin sahibi ve başyazarı olarak ise Fahrettin Kerim görünüyor. Bu gazetede alkolizm ve sağlık sorunlarıyla ilgili tıbbi makalelerin yanı sıra gençlerin içkisiz de eğlenebileceğini ispat etmek amacıyla düzenlenen çay partilerinden izlenimler aktarılıyor. Başbakan Erdoğan’ın alkol yerine meyve önerisinin ilk olarak bu yıllarda dile getirildiği de ansiklopedinin ortaya çıkardığı bir ayrıntı. İçki Düşmanı Gazete içki yerine meyvenin tavsiye edildiği şiirlere de yer veriyor.
Bu arada logonun yanında Chaucer’in “İçkinin bağırdığı yerden ahlak ve utanç kaçar”, Lincoln’ün “İçkiyi müdafaa edenler olabilir, lakin içki onları müdafaa etmez” gibi alkol karşıtı epigramlara da yer veriliyor. Bu arada Gökay’ın 1949-57 yılları arasındaki İstanbul Valiliği sırasında, sokaklardan sarhoşları toplayarak içkiye karşı amansız mücadelesini sürdürdüğü de ansiklopedi de yer alan bilgilerden biri.