Otomatik Bireysel Emeklilik nasıl olacak?

Uğur Gürses’in son yazısı şöyle:

“Hazine'nin üzerinde çalıştığı sisteme göre bireysel emeklilikte şirketten şirkete değişmeyen 5 merkezi fon kurulacak, bu fonlar kamu-özel işbirliğinde ihale yöntemi ile portföy yönetim şirketlerine yönettirilecek. Sektör temsilcileri yasada otomatik katılım 45 yaş altı olarak belirlenirse 15 milyona yakın kişinin bu havuza gireceğini, ayda asgari ücretin yüzde 5'i kadar katkıyla; yılda 15 milyar TL'lik fon girişi tahmin ediyorlar.

BİREYSEL Emeklilik Sistemi’nde (BES) bir süredir üzerinde çalışılan değişikliklerin belirginleşmeye başladığını, yeni çerçevenin ‘merkezi fonlar’ etrafında kurulacağını öğrendim. Hazine’de yapılan çalışmalarda; hem mevcut BES tasarruflarının, hem de otomatik katılımın başlatılması ile birlikte oluşacak yeni fonların ‘merkezi fonlar’ mimarisi üzerine oturtulması tasarlanıyor.

ŞİMŞEK ANLATTI

BES’te ‘merkezi fon’ kurulacağına dair bir süredir aldığım duyumları, Başbakan Yardımcısı Mehmet Şimşek’e sordum.

Geçmişteki gibi, tasarrufların zorunlu bir potaya aktarılması ve buradan mega yatırımlara kaynak aktarılmasına dair bir çalışma söz konusu muydu? ‘Merkezi fonlar’ olacak ise fonların kurucuları emeklilik şirketleri mi, devlet mi olacaktı? Fonların yönetimi kimler tarafından yapılacaktı? Bugünkü BES’e göre daha iyi yönetim olacağı beklentisinin dayanağı neydi?

ÇALIŞMA YAPILIYOR

Hazine bürokratlarınca hazırlanan bilgi notunda; mevcut BES ve hazırlığı yapılan otomatik katılım sisteminde, katılımcıların birikimlerinin merkezi fonlara aktarılması yönünde bir çalışma olmadığı belirtiliyor.

Ancak ‘fonların ölçek ekonomilerinden faydalanılarak daha düşük maliyetle yönetilebilmesi, katılımcılara sunulan fon ya da yatırım seçeneklerinin sadeleştirilebilmesi ekseninde, mevcut fon sisteminin iyileştirilmesine’ ilişkin çalışma yapıldığı doğrulanıyor. 

BUGÜN İTİBARİYLE 6 MİLYON KATILIMCI

BES’te bugün 6 milyon katılımcının 53 milyar TL tasarrufu bulunuyor. 19 emeklilik şirketinin kurduğu yaklaşık 250 adet fon var. Bunlar da, portföy yönetim şirketlerince yönetiliyor.

Hazine kaynaklı bilgi notunda, bu portreye atıfta bulunularak; “mevcut fon kompozisyonu fon çeşitliliğine değil dağınık bir yapıya işaret etmektedir. Bu durum, emeklilik şirketlerinin birleşerek ölçeği geniş fonlara erişmek yerine, finansal gruba bağlılık başta olmak üzere çeşitli saiklerle, her birinin aynı içeriğe sahip ayrı ayrı fonlar kurmasının bir sonucudur. Mevcut durum, daha geniş ölçekli ve dolayısıyla daha çok maliyet avantajına sahip fonların oluşmasına engel olduğu gibi katılımcıya daha sade ve basit fon seçeneklerinin sunumunu da zorlaştırmaktadır” deniliyor.

12-13 FON VAR

Hazine’nin emeklilik, portföy yönetim şirketleri ve SPK ile çalıştığı, bu çerçevede Britanya örneğinin incelendiği; buradan “katılımcıya getiri hedefine göre tasarlanmış en fazla 5 kategorik yatırım seçeneğinden kendi risk profiline uyanın önerilmesi” değerlendirildiği anlatılıyor.

Hazine, bu yapıda getiri hedeflerine göre belirlenmiş 5 kategoride yatırım seçeneği sunulmasıyla, fon konsolidasyonunun sağlanacağını düşünüyor.

Bu 5 kategorideki yeni yapıda “kişilerin birikimlerinin zorla merkezi fonlara yönlendirilmesini içermemekte, katılımcının risk profiline uyan yatırım seçeneğini tercih etmesine olanak tanınmaktadır” deniliyor. 

Bunun “katılımcının zorla bir fona yönlendirilmesi yönünde bir düşünce olmadığı gibi, zaten bu şekilde bir yaklaşım kişinin gönüllü katılımına dayalı BES mantığına da aykırı olacaktır” deniliyor.

Ayrıca, “BES ve otomatik katılıma ilişkin yürütülen tüm çalışmalarda fonların devlet tarafından değil profesyonel fon yöneticilerince yönetilmesi esastır” deniliyor.

Özetle, bugünkü mevcut sistemde emeklilik şirketi başına ortalama 12-13 fonun çeşidinin 5 kategoriye düşürülmesi, BES katılımcısı tasarrufçuların da risk tercihlerine göre bunlardan birini seçmesi planlanıyor. 

OTOMATİK KATILIMDA  ZORUNLU İSTİKAMET

Sorduğum sorulara gelen yanıtta; uygulamaya sokulması planlanan BES’e otomatik katılımda da ‘5 merkezi fon’ kurulmasının gündemde olduğu doğrulandı. Buna göre; şirketten şirkete değişmeyen 5 merkezi fon kurulacak, bu fonlar kamu-özel işbirliğinde ihale yöntemi ile portföy yönetim şirketlerine yönettirilecek. Sektör temsilcileri yasada otomatik katılım 45 yaş altı olarak belirlenirse 15 milyona yakın kişinin bu havuza gireceğini, kaba bir hesapla ayda asgari ücretin yüzde 5’i kadar, 65 TL’lik bir katkıyla; yılda 15 milyar TL’lik bir fon girişi olacağını tahmin ediyorlar. Bunun da, ‘5 merkezi fona’ akacağı hesaba katılırsa kabaca 3 yılda bugünkü mevcut stok yakalanacak ve devasa bir fon birikimi olacak. Açıklama yine tekrarlıyor; “Ancak, burada bile kişilerin birikimlerinin zorla merkezi fonlara yönlendirilmesi söz konusu değildir. Kişiye risk profiline uyan fonu tercih edebilme olanağı sağlanmaktadır.” Başbakan Yardımcısı Şimşek’ten “buradan mega yatırımlara kaynak aktarılmasına dair bir çalışma söz konusu mu?” sorusuna yanıt alamadım.

DEVLET ELİ BES’İ BESLEMEZ

Bir süredir, kredilerle mevduat arasındaki farkın açılması ve bunun büyümeye destek verememesi konusundan hareketle ‘kaynak arayışları’ dile getiriliyor; Bireysel Emeklilik Sistemine (BES) gönderme yapılarak ‘rahatlama sağlanacağı’ ima ediliyordu. İkisinin bir arada telaffuzu BES’i tahrip eder.

BES’te tasarlanan iki eksen görülüyor; biri ‘5 merkezi fon’ mimarisi ortaya konularak, mevcutlar bu mimariye sığdırılıp sözüm ona verimlilik artışı ve getiri artışı sağlanacağı varsayımı var. İkincisi ise zorunlu olarak BES’e katılanların fonlarının 5 kategoride bir havuz gibi tutulup, ihale ile seçilecek portföy yönetim şirketlerine yönettirilmesi. Bilgi notu ‘ne parayı alıyoruz, ne seçimine karışıyoruz, ne de yönetimine’ dese de, her tabakasında seçme hakkının kısıtlanması söz konusu; fon çeşidi, nerede duracağı, kimin yöneteceği tek başına katılımcının tercihi olamıyor.

Tasarrufun, katılımın düşük kalmasında sorun seçenek fazlası olması değildi. Asıl getirileri örseleyen en önemli faktörlerden biri enflasyon ve faiz oynaklığı, sermaye piyasasındaki ciddiyetsiz politikalar.

Devlet getiri başarısı gösterdi de, sıra özel tasarruflara mı geldi? En güzel örneği de, parasının yüzde 75’ini işçi ve işverenlerin koyduğu ama devletin yönettiği 95 milyar TL’lin İşsizlik Sigortası Fonu’nu enflasyonun 1 puan altında kalan getirisi.