Milyon dolarlar havalarda uçuyor ama kafalar karışık... Neymiş bu NFT?

Dile kolay, 69,4 milyon dolar! Bu fiyat Christie's Müzayede Evi'nde hafta içinde gerçekleşen bir satışta tek bir eser için ödendi. "Everydays — The First 5000 Days" adlı bu çalışma, yaşayan bir sanatçıya ait en pahalı üçüncü eser oldu. Beeple adıyla da bilinen Mike Winkelmann'ın imzasını taşıyan "Everydays — The First 5000 Days"i özel yapan şey ise fiyatından çok daha öte: O bir JPG dosyası. JPEG olarak da bilinen JPG bir tür küçük boyutlu görsel dosya formatı. Telefonumuzda, internette ve daha birçok yerde her gün gördüğümüz binlerce görselin çok büyük bir kısmı JPG formatında karşımıza geliyor, bu haberin içindeki görseller de dahil... Peki bir JPG nasıl 70 milyon dolar edebiliyor?

Çünkü bu herhangi bir JPG değil. Son dönemde adını çok fazla duymaya başladığımız "nonfungible token" (kısaca NFT ya da Türkçe karşılığıyla değiştirilemez/benzersiz/eşsiz simge/sembol) olarak bilinen dijital ürünlerin en nadir örneklerinden biri. Eserin sahibi Beeple ise NFT kavramını bundan sadece 5 ay önce duymuş ama bugün bu ürünler üzerinden en fazla parayı kazanan kişi haline gelmiş durumda.

Biz de "Everydays — The First 5000 Days"den hareketle kapsamlı bir NFT dosyası hazırladık. Çok kısa süre önce az sayıda meraklısının ilgilendiği bir şeyken dünyanın en büyük müzayede evlerinin gündemine yerleşen NFT hakkında tüm merak edilenlere yanıt vermeye çalıştık. İşte yeni başlayanlar ve öğrenmek isteyenler için NFT’yi anlama kılavuzu...

NFT NEDİR?

NFT, blockchain (ya da blok zinciri) teknolojisini kullanarak doğrulanmış bir tür varlık. Blockchain teknolojisi, bir ağ oluşturan bilgisayarların çeşitli alışverişlerin kaydını tutması ve alıcılara hakikilik ve sahiplik kanıtları sunması anlamına geliyor. NFT'yi Bitcoin ya da Ether gibi kısaca kripto para olarak adlandırılan diğer blockchain temelli varlıklardan en önemli özellik, NFT’lerin eşit değer karşılığında başka NFT’lerle değiş tokuş edilmesinin ya da daha küçük değerlere ayrılmasının yani bozdurulmasının mümkün olmaması.

Özel bir şifreleme yöntemiyle harfler ve rakamlardan oluşan 40 karakterlik koda dönüştürülen NFT'lerin hiçbiri diğerinin aynısı değil. Benzersiz özellikleri ve hakikilikleriyle birbirlerinden ayrışıyorlar. Bu nedenle koleksiyon objesi vazifesi görüyor ve çoğaltılamıyorlar.

NEREDEN ÇIKTI BU NFT?

Aslına bakılırsa NFT yeni çıkmadı, teknolojik altyapısı 2010'ların ortalarından beri varlığını sürdürüyor. Ancak ana akımın NFT ile tanışması 2017 yılı sonlarında oldu. Bu tarihte CryptoKitties isimli bir site, kullanıcılarına "sınırlı üretim dijital kedileri satın alma ve besleme" hizmeti sunmaya başladı. Sitenin kullanıcıları ödemelerini de kripto paralar ile yapıyordu.

Günümüzde kripto paraların değeri rekorlar kırarken, bu paralar üzerinden işlem yapıp büyük kâr eden yatırımcılar gözlerini NFT'lere dikti. "Everydays — The First 5000 Days" kadar olmasa da birçok illüstratör, video ve grafik sanatçısının eserleri de akıllara durgunluk verecek fiyatlara alıcı buluyor.

NFT İLE SANATIN NE İLGİSİ VAR?

Son dönemde yaşanan NFT alım satım patlaması büyük oranda sabit görseller, GIF'ler, şarkılar, videolar gibi dijital sanat varlıklarını kapsıyor. En önemlisi de NFT'ler sayesinde dijital sanat eserlerinin benzersizliği kanıtlandığından, bu ürünler satılabilir hale geliyor.

Sanatçılar, müzisyenler ve influencer'lar, NFT'leri kullanarak geçmişte ucuza ya da parasız dağıtılan dijital varlıkları paraya dönüştürme yetisine sahip hale geldiler. Dahası dijital dünyada bir çalışmanın hakikiliğini ve kaynağını ispatlamanın gittikçe daha zor hale gelirken, NFT'ler sayesinde bir dijital dosya ile yaratıcısı arasında kalıcı bir bağ kurulmuş oluyor.

NFT'Yİ SATIN ALINCA SANAT ESERİNİ DE ALMIŞ OLUYOR MUYUM?

NFT'yi satın alan kişi, şu anki yasal düzenlemelerle eserin telif hakkını satın alamıyor, o esere erişebilecek tek kişi olma hakkına da sahip olmuyor. Telif hakkı sahibi kişi isterse ürettiği içerik ya da ürünün kopyalarını da üretebilir, bunları da ayrı ayrı NFT'ler haline getirip orijinal eserler olarak satabilir ya da ücretsiz olarak internette paylaşabilir. Son dönemde satılan ürünlerin birçoğunu da bugün hala internette kolayca ve ücretsiz olarak bulabilmek mümkün.

Geleneksel bir örnek verirsek, Mona Lisa sadece bir tane ve Paris'teki Louvre Müzesi'nde sergileniyor. Ama Mona Lisa'nın reprodüksiyonlarını ya da kopyalarını, neredeyse her yerde bulmak mümkün. "Everydays — The First 5000 Days" de aynı şekilde herkesin internetten bilgisayarına ya da telefonuna indirebileceği bir görsel dosyası. Ancak internetten indirilen bu dosyaların içeriğinin aynı olması, indiren kişilerin sanat eserine sahip olması anlamına gelmiyor çünkü internetten indirilen görsellerin blockchain doğrulaması yok.

Bir başka deyişle milyonlarca dolar para karşılığında "gerçekliği kanıtlanabilir şey"e sahip olma iddiası satın alınıyor. Aslına bakılırsa bu tür satışlar sanat dünyası için çok yeni şeyler değil. Örneğin birkaç yıl önce Maurizio Cattelan'ın "Comedian" adlı eseri büyük ses getirmişti. Duvara bantlanmış bir adet muzdan ibaret olan eser 120 bin dolara satılmıştı. O dönemde birçok kişi "Ne var ki? Bunu ben de yaparım..." diye düşünse de hiçbiri Cattelan olmadığı için duvara muz bantlamaları da 120 bin dolar etmiyordu.

NFT PİYASASI NE BOYUTLARDA?

L'Atelier BNP Paribas ve Nonfungible.com'un hazırladığı NFT Report 2020'ye göre, NFT piyasası 2020 yılında yüzde 299 büyüyerek 250 milyon doları aşmıştı. Ancak 2021'nin ilk birkaç ayında yaşanan satışların yılın geri kalanı için de bir gösterge olduğunu düşünürsek, 2021'de piyasa çok daha büyüyecek gibi görünüyor. CryptoSlam'e göre, sadece şubat ayında büyük NFT platformları tarafından neredeyse 500 milyon dolarlık satış yapıldı. Kripto paralarının popülerliğinin artması da NFT piyasasının büyümesine katkıda bulunuyor.

NFT'LER NEDEN BU KADAR PAHALI?

NFT'nin değer kazanmasıyla kripto paraların değer kazanması aynı prensiplere dayanıyor. NFT sayısı çok az ve çoğaltılması da mümkün değil. Ayrıca NFT'lerin orijinalliği ve hakikiliği kesin. Üstelik bir NFT'nin ortadan kaldırılması, silinmesi ya da çoğaltılması söz konusu değil. NFT sadece kendi plaftormunda var olabiliyor ve bu şekilde blockchain üzerinde saklanıyor.

NFT SADECE SANAT ESERLERİ İÇİN Mİ VAR?

Beeple'ın ürettiği JPG bir sanat eseri muamelesi gördü ve bir müzayede evi tarafından satıldı. Ancak NFT aslında bir içeriğin hakikiliğini doğrulamak için kullanılan bir teknoloji olduğundan sadece sanat eserleri için kullanılmıyor. Birçok farklı objenin hakikiliği NFT teknolojisi kullanılarak garantilenebilir. Bunlar arasında dijital moda ürünleri, koleksiyoncular için spor kartları, sanal emlak ve sanal karakterler de var.

Örneğin, Nike, Louis Vuitton gibi küresel markalar şimdiden NFT temelli tüketici ürünlerini ve hizmetleri sunmaya başladı. En çok alınıp satılan NFT markaları arasında NBA Top Shot, Crypto Punks ve Street Fighter öne çıkıyor.

DAHA ÖNCE HANGİ NFT'LER SATILDI?

"Everydays — The First 5000 Days" Christie's Müzayede Evi'nin sattığı ilk tamamen dijital NFT olarak tarihe geçti. Onun öncesinde Christie's, ressam Robert Alice'in "Portraits of a Mind" serisinden "Block 21" adlı fiziksel tablonun gerçekliğini tescil eden bir NFT'nin satışına da aracılık etmişti.

Kings of Leon'un 5 Mart’ta yayınlanan yeni albümü "When You See Yourself" de piyasaya NFT olarak çıkan ilk albüm oldu. Albüm 3 farklı NFT halinde sunuldu. Bunlardan bir tanesi özel albüm paketi, ikincisi ömür boyu konserlerde en ön sıradaki koltuklara oturma hakkı, üçüncüsü ise başka hiçbir yerde yayınlanmayan görsel ve işitsel ekler içeriyor. Kings of Leon NFT'leri 50 dolara alıcı buluyor.

Ancak dediğimiz gibi NFT çılgınlığı sadece sanat eserleriyle sınırlı değil. Örneğin mart başında piyasaya çıkan Street Fighter NFT'si şimdiden en çok alınıp satılan 10 dijital varlıktan biri oldu. Street Fighter'da koleksiyoncular, 1987 yılında piyasaya çıkan oyundaki, Ken, Ryu, Chun-Li, Dhalsim, Zangief gibi orijinal karakterleri satın alabiliyor.

Twitter'ın kurucusu ve CEO'su Jack Dorsey'nin Mart 2006'da paylaştığı ilk tweet'i de bu hafta başında hayır için müzayedeye çıkarıldı ve 2,5 milyon dolar civarıan satılacağı öngörüldü.

just setting up my twttr

— jack (@jack) March 21, 2006

Şubat ayında Miami'de yaşayan sanat koleksiyoncusu Pablo Rodriguez-Fraile, elinde bulunan 10 saniyelik bir videoyu 6,6 milyon dolara sattı. Rodriguez-Fraile, yine Beeple'ın imzasını taşıyan videoyu Ekim 2020'de 67 bin dolara satın almıştı.

"Elon Musk'ın sevgilisi" olarak da tanınan şarkıcı Grimes da "War Nymph" adını verdiği 10 parçadan oluşan dijital koleksiyonunu 5,8 milyon dolara sattı. Satış sadece 20 dakika sürdü.

Ondan kısa bir süre önce Nyan Cat olarak bilinen ve 10 yıldır internette yüz milyonlarca kez paylaşılan kedi GIF'inin orijinalini, yaratıcısı Chris Torres 580 bin dolara sattı.

Yine şubatta ABD'li oyuncu Lindsay Lohan, kendi fotoğrafını 17 bin dolara sattı. Lohan'in fotoğrafı kısa süre içinde 57 bin dolara bir kez daha alıcı buldu.

Ocak ayında LeBron James'in rakip oyuncuların atışlarını blokladığı anlardan oluşan yaklaşık 10 saniyelik bir video NBA Top Shot tarafından 100 bin dolara satıldı. Bu platformun minik NBA videoları ve oyuncu kartları üzerinden yaptığı satışın toplamı 270 milyon doları buluyor. Alıcılardan Michael Levy'nin 175 bin dolara aldığı basketbol kartlarının bugünkü değeri 20 milyon dolar civarında. Öte yandan CryptoSlam'e göre sadece 11 Mart'ı 12 Mart'a bağlayan gece NBA Top Shot'ta 10 milyon dolarlık satış gerçekleşti. 

Dallas Mavericks'in sahibi yatırımcı Mark Cuban'ın bir tweet'i de 952 dolara gitti.

NASIL NFT ALABİLİRİM?

Nonfungeable.com'a göre NFT almak isteyenlerin sayısı 2020'de bir önceki yıla göre yüzde 66 arttı. NFT almak için öncelikle Ether ya da World Asset eXchange gibi bir kripto para gerekiyor. En yaygın NFT paralarından biri Ether olmakla birlikte, her platform kendi dijital cüzdan hizmetini kendi seçiyor. Sanal karakter ve video oyunu satışlarında World Asset eXchange kullanımı daha yaygın.

OpenSea, Nifty Gateway, Yellowheart, NBA Top Shot en yaygın online NFT pazarları. Bu plaftormlardan alınan NFT'ler yine buradan satılabiliyor. Uzmanlar piyasaya yeni gireceklere bu birincil el piyasaları kullanma ve doğrudan satıcıdan alım yapma tavsiyesinde bulunuyor. Zira süreci bilmeyenler için ikinci el piyasalarda dolandırılma riski çok yüksek. Aslına bakılırsa bu risk en güvenilir piyasalarda bile bulunuyor. Dolayısıyla onaylanmış satıcılardan alım yapmak çok önemli. Uzmanlar burada geleneksel borsalardakine benzer şekilde hareket edilmesini ve getirisi güvenilir objelerin satın alınmasını tavsiye ediyor.

BU BİZİM İÇİN NE ANLAMA GELİYOR?

Aslına bakılırsa her şey NFT olabileceği için elinde hakiki bir içerik ya da ürün olan herkes de sahip olduğu o hakiki şeyi NFT'ye dönüştürüp değer yaratabilir. Yukarıda satışı gerçekleşmiş örneklerden gidersek, Türkiye'de milyonlarca kez izlenip paylaşılan "Artis ne arar la bazarda" videosunun orijinali bir NFT olabilir. Aynı şekilde Ekşi Sözlük kurucusu Sedat Kapanoğlu, 15 Şubat 1992'da "pena" başlığına yazdığı sözlük tarihinin ilk entry'sini NFT haline getirip satabilir.