Merkez Bankası Yasa Tasarısı kabul edildi

TBMM Genel Kurulu’nda Merkez Bankası Yasası’nda değişiklik yapılmasını öngören tasarı kabul edilerek yasalaştı. Böylece 15 yasadan 7'si Meclis'ten geçmiş oldu

Merkez Bankası, Hazine ile kamu kurum ve kuruluşlarına avans veremeyecek ve kredi açmayacak.

Yeni düzenlemede, Merkez Bankası’nın temel amacı olan fiyat istikrarını sağlamaya yönelik kullanacağı para politikası araçları içinde reeskont ve avans işlemleri de yer alıyor. Banka, günün koşullarına göre reeskont ve avans işlemlerine ilişkin gerekli tüm düzenlemeleri yapabilecek.

Merkez Bankası, geçerli saydığı en az üç imzayı taşımak ve en çok 120 gün kalmış olması koşuluyla, belirlenecek esaslar çerçevesinde bankalar tarafından verilecek ticari senet ve vesikaları reeskonta kabul edebilecek.

Açık piyasa işlemlerinin de düzenlendiği yasa, para arzı ve likit idesinin düzenlenmesinde en etkin araç olarak kullanılan açık piyasa işlemlerinin Türkiye’de de aynı etkinlikle kullanılması amaçlanıyor.

Merkez Bankası, TL karşılığında menkul kıymet alımı satımı, geri satma anlaşması imzalayarak, satın alma ve geri alma anlaşması imzalayarak, satabilme işlemleri yapabilecek.

GÖREV VE YETKİLERİ

Yasada Merkez Bankası’nın temel görev ve yetkileri yeni bir sistematik içinde yeniden düzenleniyor.

Banka, Hükümetle birlikte enflasyon hedefini ve buna uyumlu olarak para politikalarını belirleyecek, para politikasının uygulamasında tek yetkili ve sorumlu olacak.

Türkiye’de banknot ihracı imtiyazı tek elden Merkez Bankası’na ait olacak. Banka, fiyat istikrarını sağlamak amacıyla kanunda belirtilen para politikası araçlarını kullanmaya, uygun bulacağı diğer para politikası araçlarını da doğrudan belirlemeye ve uygulamaya yetkili olacak.

Merkez Bankası, olağanüstü hallerde ve Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu’nun (TMSF) kaynaklarının ihtiyacı karşılamaması durumunda, belirleyeceği usul ve esaslara göre Fon’a avans verebilecek.

Merkez Bankası, bankaların ödünç para verme işlemlerinde ve mevduat kabulünde uygulayacakları faiz oranlarını, belirleyeceği usul ve esaslara göre bankalardan isteyebilecek.

Merkez Bankası, mali piyasaları izlemek amacıyla bankalar ve diğer mali kurumlardan ve bunları düzenlemek ve denetlemekle görevli kurum ve kuruluşlardan gerekli bilgileri istemeye ve istatistiki bilgi toplamaya yetkili olacak.

HÜKÜMETİN MALİ VE EKONOMİK MÜŞAVİRİ

Merkez Bankası’nın "Hükümetin mali ve ekonomik müşaviri, mali ajanı ve haznedarı" olduğunu hükmünü getiren yasa, bankanın hükümetle ilişkisinin Başbakan aracılığı ile sağlanmasını öngörüyor.

Finansal sistemle ilgili olarak istenilecek konularda hükümete görüş verecek olan Merkez Bankası, bu görüşlerini ilgili kuruluşlara da bildirebilecek.

Banka bu düzenleme ile kendisine verilen görev ve yetkileri, kendi sorumluluğu altında bağımsız olarak yerine getirecek.

PARA POLİTİKASI KURULU

Banka Meclisi’nin görev ve yetkileri anonim şirket yapısına uygun biçimde, Türk Ticaret Kanunu’nun yönetim kuruluna ilişkin hükümlerine paralel olarak yeniden düzenlendi.

Bu çerçevede Merkez Bankası bünyesinde Para Politikası Kurulu oluşturulacak. Para Politikası Kurulu’nda başkan, başkan yardımcıları, Banka Meclisi üyeleri arasından seçilecek bir üye, Başkan’ın önerisi üzerine ortak kararla atanacak bir üye görev yapacak. Başkan’ın daveti üzerine Hazine Müsteşarı veya bir müsteşar yardımcısı toplantılara oy hakkı olmaksızın katılabilecek.

Para Politikası Kurulu’nun görev ve yetkileri ise şöyle:

-"Fiyat istikrarını sağlamak amacıyla para politikası ilke ve stratejilerinin belirlenmesi,

-Para politikası stratejisi çerçevesinde hükümetle birlikte enflasyon hedefinin belirlenmesi,

-Para politikası hedefleri ve uygulamaları konusunda belirli dönemler itibarıyla raporlar hazırlayarak hükümetin ve belirleyeceği esaslar doğrultusunda kamuoyunun bilgilendirilmesi."

RİSKLERİN YAYILMASINA ÖNLEM

TMSF’ye olağanüstü durumlarda avans verilmesi, bankacılık sistemindeki belirsizlik ve güvensizlik oluşması ve fon çekilişlerinin hızlanması halinde bankalara verilebilecek krediler konusunda da düzenlemeler yapıldı.

Bankalar, özel finans kurumları ve bankaca uygun görülecek diğer mali kurumların karşılaşabilecekleri riskleri önlemek amacıyla, bankada açılacak bir hesapta nakden zorunlu karşılık bulunduracak. Bu karşılığın oranı ile yükümlülüklerin kapsamı Merkez Bankası’nca belirlenecek.

Zorunlu karşılık ve umumi disponibiliteye ilişkin olarak belirlenecek usul ve esaslara aykırı davrananlara cezai faiz uygulanacak.

Bankaların, ödünç para verme işlemleri ve mevduat kabulünde uygulayacakları faiz oranlarını Merkez Bankası’na bildirmeleri zorunlu olacak. Bankalardaki mevduatın vade ve türleri ile özel finans kurumlarındaki katılma hesaplarının vadelerinin belirlenmesinde Merkez Bankası yetkili olacak.

KREDİ SINIRLAMASI

Merkez Bankası, ekonomi ve para piyasasındaki gelişmelere göre uygulamaya ilişkin usul ve esasları düzenleyebilecek ve bu işlemlere esneklik kazandıracak.

Açık piyasa işlemleri, Hazine de dahil olmak üzere, hiçbir kamu kurum ve kuruluşu ile diğer kurum ve kuruluşlara kredi sağlamak amacıyla yapılmayacak.

Merkez Bankası, TL karşılığında menkul kıymet kesin alım satımı, geri alım vaadi ile satım, geri satım vaadi ile alım işlemleri, menkul kıymetlerin ödünç alınıp verilmesi, TL’nin depo alınması ve verilmesi gibi açık piyasa işlemlerini yapabilecek ve bu işlemlere aracılık edecek.

Vadesi 91 günü geçen menkul kıymetler açık piyasa işlemlerine dahil edilemeyecek ve böylece Bankanın açık piyasa işlemleri portföyünün likit bir halde olması sağlanacak.

Merkez Bankası, uygulayacağı para politikası ile TL’nin yabancı paralar karşısındaki değerini belirlemek amacıyla döviz ve efektiflerinin vadesiz veya vadeli alım-satımı ile şartları önceden belirleyecek ve böylece dövizlerin TL karşılığında değişimi ve swap, forward gibi işlemlerini yapabilecek.

Banka, Türkiye’nin altın ve döviz rezervleri ile ilgili işlemlerde etkinliğini artırmak amacıyla, yurt içi ve yurt dışı piyasalarda vadeli veya vadesiz altın, döviz, menkul kıymet, türev ürün alım satımı gibi tüm bankacılık faaliyetlerinde bulunabilecek.

Merkez Bankası, yasanın yürürlüğe girdiği tarihten başlayarak 6 ay süreyle Hazine’nin ihraç ettiği borçlanma araçlarını birincil piyasadan da satabilecek.

DENETİM

Başbakan, Bankanın işlem ve hesaplarını denetlettirebilecek. Başbakanlık bu konuda her türlü bilgiye Bankadan isteyebilecek.

Banka bilanço, kar ve zarar hesaplarını bağımsız denetim kuruluşlarına denetlettirebilecek.

Merkez Bankası Başkanı tarafından Banka faaliyetleri ile uygulanmış ve uygulanacak olan para politikası hakkında nisan ve ekim aylarında Bakanlar Kurulu’na rapor sunulacak. Bankanın faaliyetlerine ilişkin olarak yılda iki kez TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu’nu bilgilendirecek.

Banka, para politikası hedefleri ve uygulamalara ilişkin dönemsel raporlar hazırlayacak, kamuoyuna duyuracak.

BANKANIN YAPAMAYACAKLARI

Merkez Bankası, Hazine ile kamu kurum ve kuruluşlarına avans veremeyecek ve kredi açamayacak. Hazine ile kamu kurum ve kuruluşlarının ihraç ettiği borçlanma araçlarını birincil piyasada satın alamayacak.

Bankanın, vereceği avans ve açacağı krediler teminatsız veya karşılıksız olamayacak. Her ne şekilde olursa olsun kefillik yapamayacak ve kendisi ile ilgili işlemler dışında teminat veremeyecek.

TL’nin değerinin değişmesi nedeniyle Merkez Bankası’nın aktif ve pasiflerindeki altın ve dövizlerin yeniden değerlendirilmesi sonucu oluşan gerçekleşmemiş gelir veya giderler geçici bir hesapta izlenecek. Bu gelir ve giderlerin gerçekleşmesi halinde, gerçekleşen tutarlar kar ve zarar hesabına aktarılarak, bu hesaptan dağıtıma tabi tutulacak.

CEZALAR

TCMB tarafından yapılan düzenlemelere uymayanlara, zorunlu karşılık ve disponibilite için belirlenen oranları süresi içinde tesis etmeyen veya eksik tesis eden bankaların, özel finans kurumları ile diğer mali kurumlarının görevli ve ilgilileri hakkında 1 milyar liradan 2 milyar liraya kadar ağır para cezası verilecek.

Bilgi ve belgeleri verme koşullarını yerine getirmeyen bankalar, özel finans kurumları veya diğer mali kurumların görevli ve ilgilileri hakkında bir yıldan üç yıla kadar hapis, 2 milyar liradan 4 milyar liraya kadar ağır para cezası uygulanacak.

Sırları, kendileri veya başkaları için yarar sağlamak amacıyla açıklayan banka mensupları hakkında, 3 yıldan 5 yıla kadar ağır hapis, 5 milyar liradan az olmamak üzere ağır para cezası verilecek.

Görevleri dolayısıyla denetim ve sorumlulukları altında bulunan bankaya ait para veya sair varlıkları zimmetine geçiren banka mensupları 6 yıldan 12 yıla kadar ağır hapis cezasına çarptırılacak.

Değişikliğin yürürlüğe girdiği tarihte görevde bulunan Başkan Yardımcılarının görev süreleri önceki düzenleme çerçevesinde üç yıl olarak uygulanacak.

Genel Kurul’daki görüşmelerin bir bölümüne katılan Devlet Bakanı Kemal Derviş, daha sonra yerini Orman Bakanı Nami Çağan’a bıraktı. Yasa üzerindeki görüşmeler yaklaşık sekiz saatte tamamlandı.