Kömürde altın çağ

Pahalı doğalgaza bağımlılığı azaltmak için kömüre yönelindi. Sanayide ve elektrik üretiminde kullanımı yetmedi, bedava dağıtımların önderliğinde konutlarda kömür tüketimi son 10 yılda yüzde 200 arttı.

TÜRKİYE’de bir dönem hava kirliliği ve kamuya maliyeti nedeniyle vazgeçilen kömür son 10 yılda altın çağını yaşıyor. Konutlarda ve sanayide enerji tüketimi için doğalgazın ön plana çıktığı yıllar geride kaldı. 2001 yılında konutlarda kullanımı dip yapan kömür Ak Parti hükümetiyle birlikte yükselişe geçti. Son 10 yılda kömür kullanımı yüzde 200 arttı. Bunun pek çok nedeni var.

1) RÖDOVANS

Nedenlerin başında ise Türkiye Kömür İşletmeleri’nin (TKİ) o tarihe kadar yönetmelikle sıkıntılı olarak sürdürdüğü ‘rödövans’ (kiralama) sözleşmelerinin yasal zemine kavuşması geliyor. TKİ’nin yüksek maliyetle çıkardığı kömürü facianın yaşandığı Soma madeninde olduğu gibi özel sektör 5’te 1’i maliyetine çıkarmaya başladı. Böylece TKİ hem sahada çalışma yapmadığı için hem de özel sektör maliyeti düşürdüğü için kazandı. Dikkatten kaçırılmaması gereken nokta TKİ’nin de mali görünümünü düzeltmesi ve kâr etmeye başlaması. TKİ’nin faaliyet raporunda TKİ’nin karının 2011 yılında 513 milyon lira, 2012 yılında ise 860 milyon lira olduğu görülüyor. Bu arada TKİ’nin 2001 yılındaki karı sadece 4.5 milyon liraydı. TKİ’nin konut ve sanayiye kömür satışı da katlandı. 2001’de konut ve sanayi için 4.8 milyon tonluk kömür satışı yapan TKİ 2012’de 7.6 milyon ton satış yaptı. Bu yüzde 58’lik artışa işaret ediyor. TKİ’yi de düzlüğe çıkaran kömür bir anda daha tercih edilebilir enerji kaynağı haline geldi.

2) BEDAVA KÖMÜR

İkinci neden ise yine 2003 yılından beri uygulanan kömür yardımları. 2003 yılında Türkiye Kömür İşletmeleri (TKİ) ve Türkiye Taşkömürü Kurumu (TTK) tarafından temin edilen kömürler ailelere bedelsiz dağıtılmaya başlandı. 650 bin tonla başlayan kömür yardımı yıllara göre artış gösterdi ve zirvesine 2011 yılında 2.3 milyon ton ile çıktı. 2014 yılında da hükümetin programına göre 2 milyon ton kömür bedelsiz dağıtılacak. Kömürün kalitesine göre kullanım yeri değişim gösteriyor. Daha kaliteli kömürler elektrik üretiminde kullanılırken daha düşük kalitede enerji sağlayan kömürler konutlarda değerlendiriliyor. Zonguldak’taki taşkömürünün değeri 5000 kilokaloriyken Soma’dan çıkarılan kömür 2000 kilokalori. Uzmanlar Soma’dan çıkan kömürlerin daha çok konutlara satıldığını ve bedava dağıtılan kömürlerin de Soma’dan geldiğini belirtiyorlar.

3)PAHALI DOĞALGAZ

Üçüncü önemli neden ise doğalgaz fiyatları. Türkiye’nin soruşturmalara bile konu olan doğalgaz anlaşmaları yıllara göre doğalgaz fiyatlarının artışını beraberinde getirdi. Enerjide dışa bağımlılığın nedeni doğalgaz anlaşmalarının bir kısmının süresi bitince yenilenmedi. Bu doğalgazda kapanan kapıların kömürle çalışan termik santrallara açılmasına neden oldu. Termik santralların ihtiyacı için kömür ithalatının yanı sıra Türkiye’deki üretim de arttırıldı. Enerji üretiminin yanı sıra kömür konutlarda da daha uygun fiyatlı enerji teminin adresi oldu.

Fosil yakıtla büyüyoruz

ENERJİ Uzmanı Önder Algedik konutlarda kömür tüketiminin artmasının nedenlerinin başında doğalgaz fiyatlarının yüksek olmasının ve kullanıcıların kombi yerine soba yakmaya zorladığını ayrıca bedava dağıtılan kömürü unutmamak gerektiğini söylüyor. Algedik kat mülkiyeti kanununda 2007 yılında yapılan değişiklik ile merkezi ısıtma sistemlerinden bireysel ısıtmaya geçişin de ciddi bir kırılma noktası olduğuna dikkat çekiyor. Kömür madenciliği şirketlerinin de rödövansla aldıkları sahalarda güvenliği, çevre standartlarına uygunluğu bir yana bırakarak daha ucuz üretim yaparak hem TKİ’yi hem de kendilerini kara geçirdiklerini belirten Algedik Türkiye’nin en sıcak üçüncü yılı olan 2012’de kömür tüketiminin zirve yapmasının ise verimsizlikle de alakalı olduğunu vurguluyor. Algedik durumu şöyle özetliyor: “Türkiye fosil yakıt üzerinden büyüme yaratıyor. Bakınız Soma faciası, bakınız iklim değişikliği.”

14.1 milyar ton
Türkiye’nin kömür rezervi

860 milyon TL
TKİ’nin 2011 yılı karı

73.8 milyon TL
TKİ’nin 2012 rödövans geliri

%58
TKİ’nin konut ve sanayiyi kömür satışında 11 yıllık artış

4.8 milyon ton
2001’deki TKİ’nin konut ve sanayiye kömür satışı

7.6 milyon ton
2012’te TKİ’nin konut ve sanayiye kömür satışı

42.3 bin tetra joule
2001’de kömürden konutlarda sağlanan enerji miktarı

410.7 bin tetra joule
2012’de kömürden konutlarda sağlanan enerji miktarı

* Tetra Joule: Kömürün yanması sonucu ortaya çıkan enerjinin birimi

10 yılda bedava dağıtılan kömür (milyon ton)

2003 0.6
2004 1.0
2005 1.3
2006 1.3
2007 1.4
2008 1.8
2009 1.9
2010 1.9
2011 2.3
2012 2.0
2013 2.0

Devler de vazgeçmiyor

DÜNYADA 2012’de üretilen kömür miktarı 7.8 milyar tonu aşarken, tüketim 7.7 milyar ton oldu. Ekonomik ilerlemesiyle rakiplerine fark atan Çin, 3,8 milyar tonla dünyadaki toplam kömür tüketiminin yaklaşık yarısını gerçekleştirdi. Kömür üretimi sıralamasında dünyada 12. sırada yer alan Türkiye, 2012’de yaklaşık 70 milyon tonluk üretim gerçekleştirirken, tüketim miktarı 108 milyon ton oldu. Dünyanın en gelişmiş ekonomisi ABD ise kömürde Çin’in ardından ikinci sırada yer aldı. ABD’yi, Hindistan ve enerji arz devi Rusya takip etti.

7.8 milyar ton
2012 dünya kömür üretimi.

3.6 milyar ton
Çin’in kömür üretim miktarı.

12
Dünya kömür üretiminde Türkiye’nin konumu.

1.2 milyar ton
Kömür rezervi yetersiz kalan ülkelerin 2012’de yaptığı kömür ithalatı.

%24
Dünya kömür ithalatında Çin’in payı.

2
Dünya kömür ithalatında Japonya’nın konumu.

382 milyon ton
Endonezya’nın yıllık kömür ihracatı.

14 milyar ton
Türkiye linyit rezervleri toplamı.


2012’de en fazla kömür üreten ülkeler

Ülke Üretim (ton) Oran (%)
Çin 3.651.741.081 46,30
ABD 922.110.748 11,69
Hindistan 589.343.947 7,47
Endonezya 442.805.706 5,61
Avustralya 420.734.820 5,33
Rusya 353.938.166 4,49
Güney Afrika 259.300.657 3,29
Almanya 196.988.979 2,50
Polonya 143.513.256 1,82
Kazakistan 126.023.347 1,60
Kolombiya 89.450.537 1,13
Türkiye 69.509.640 0,88
Kanada 66.495.655 0,84
Ukrayna 64.631.665 0,82
Yunanistan 61.788.680 0,78
Çek Cumhuriyeti 54.972.715 0,70
Vietnam 42.095.782 0,53
Kuzey Kore 39.173.797 0,50
TOPLAM 7.887.706.620

Kaynak: ABD Enerji Bilgi Kurumu.