Kapitalizm bitiyor

EKONOMİDEN sorumlu eski devlet bakanlarından Işın Çelebi, Hindistan ve Çin’den yeni döndü. Yeni bir kitap hazırlığı içinde, kitabın konusu da değişen dünya. Dünyanın önde gelen şirketlerinin de aralarında bulunduğu farklı sektörlerdeki şirketlere danışmanlık yapan Işın Çelebi ile değişen dünyayı, yeni dünya düzenini ve bu düzende Türkiye’nin pozisyonunu konuştuk. “Ekonomik düzen değişiyor, dünyada güç kayması yaşanıyor. Depremin ayak seslerini duyuyoruz. Kapitalizmin sonunun geldiğini düşünüyorum” diyen Işın Çelebi, Türkiye’nin dünyanın savrulduğu bir ortamda gücünü toplayarak bölge lideri ve AB ülkeleri arasında lokomotif bir ülke olacağı görüşünde.

ŞİDDETLİ BİR KRİZ VAR

Dünyanın her yerinde sorun var. İşsizlik, memnuniyetsizlik, ırkçılık vs. Tüm bunları uzun zamandan beri süren ekonomik krizlere bağlayanlar var. Sizce neden bunlar yaşanıyor?

Dünya değişiyor. Güç kayması yaşanıyor. Dünyanın iki büyük ülkesi, Amerika ve Çin. Ben değişimi daha iyi görmek için geçtiğimiz haftalarda uzun seyahatler yaptım. Çin ve Hindistan’da üniversitelere gittim, öğretim üyeleriyle, öğrencilerle konuştum, sivil toplum örgütleriyle, iş dünyasının temsilcileriyle bir araya geldim. Bu konuda bir de kitap hazırlıyorum. Oradaki insanların Türkiye ile ilgili sorularını, meraklarını da yanıtladım. Değişimin ayak seslerini Hindistan’da ve Çin’de çok daha iyi duyuyorsunuz. Ekonomik kriz ise yeni değil. Global şiddetli bir kriz var. Büyük depremin ayak sesleri duyuluyor.

ÇİN DÜNYAYI SALLIYOR

Dünyanın en büyük ülkeleri en borçlu ülkeleri. Küresel sistem sıklıkla kriz çıkarır durumda. Bunun nedenleri neler?

Çin’in 25 trilyon dolar civarında borcu var. ABD’yi zorluyor ve dünyayı sallıyor. Dünya çelik üretiminin yarısı Çin’de. 800 milyon ton çelik üretiyor Çin. Şu anda kapasite kullanım oranları yüzde 50’nin altında. Üreticilerin çoğu devlet şirketleri, beyaz fil dediğimiz yapılar Çin’de oluşmuş durumda. Çin biraz daha az büyüdüğünde bundan tüm dünya etkileniyor. Çin’deki kriz dünyayı çok etkiliyor. Çelik üretiminin 600 milyon tonunu kendi kullanırken bunun 200 milyon tonunu dünyaya dampingli (düşürümlü) satıyor Çin. Bu da dünya ticaretini alt üst ediyor.

Çinli şirketler de nerede kriz varsa oralarda şirket topluyor. Afrika’dan Avrupa’ya kadar. Bunun sonunda ne olacak?

Büyük bir kriz geliyor. Volvo gibi bir dünya devi de Çin’in oldu. Dünyanın önde gelen şirketleri de el değiştiriyor. Zaten değişime ayak uyduramayan, yeni teknolojiyi yakalayamayan şirketler hızla küçülüyor, bitiyor.

Amerika’ya bakarsak, orada da başkanlığa Trump’ın gelmesinin en önemli nedeni ekonomik kriz olarak gösteriliyor.

Amerika’da insanlar büyüme durunca farklı tercih yaptı. Dünyada şu anda içine kapanma dönemi yaşanıyor. Ülkeler yeterince üretmeyince, işsizlik olunca, farklı tercihler ortaya çıkıyor. O yüzden de depremin ayak sesleri diyorum. Yeni bir dünya düzenine mi geçiliyor? Bunu çok konuşuyoruz artık. Evet, kapitalizm sonrası bir topluma dönüşüyoruz. Dünya buna gidiyor. Bölgesel savaşların da tesadüfen çıkmadığını, çıkarıldığını düşünüyorum. Rakamlar, gidişat bunu gösteriyor.

Kapitalist modernite çözülüyor tezini siz de savunuyorsunuz. Bu yeni düzenin teorisyeni ve teorisyenleri kimler?

Evet. Bunu görüyorum. Kapitalizm çözülüyor. Çin’de çok konuşuluyor bu konu. Teorisyeni şudur diyemem ama çıkacaktır.

Artçı sallantıları mı yaşıyoruz? Sizce bu güç dengesinde yeni aktörlerin şansı var mı?

Amerika bilgi iletişim teknolojilerine müthiş yatırım yapıyor. Çin de öyle. Amerika son dönemde yepyeni endüstrilere de büyük yatırım yaptı. Dünyada alın teri yerine akıl teri geliyor. Akıl terinin alın terini geçtiği ülkeler Amerika ve Çin. Onları da Hindistan izliyor. 

Satranç tahtası yeniden kuruluyor diyebilir miyiz?

Ülkeler içe kapanarak yeni stratejiler oluşturuyor. Çin’in en büyük yatırımı İpekyolu projesi. Hızlı tren ağlarıyla İpekyolu’nu bağlayacaklar. Hindistan’ın da en büyük projesi Yeni Delhi ile Mumbai arasında tren hattı ve buyük bir alışveriş alanı planı.

Geçtiğimiz günlerde Enerji Bakanı Berat Albayrak da söyledi. İpekyolu Projesi Türkiye için de çok stratejik.

İpekyolu Türkiye’ye geliyor. İpekyolu dünyanın yeni değişiminin omurgası olacak. Türkiye hem Batı’ya entegre olacak bu projeyle hem de Uzak Doğu’ya. Türkiye şansını iyi kullanırsa büyük bir sinerji yaratabilir.

BAŞKANLIK OLUR AMA

Türkiye başkanlık sistemini konuşuyor. Sizce başkanlık sistemi olmalı mı?

 Kuvvetler ayrımına dayanması, denge mekanizmasının işletilmesi ve Siyasi Partiler Yasası ve Seçim Yasası’nda değişiklikler yapılması şartıyla başkanlık sistemi gelmeli Türkiye’ye. Bu 3 madde uygulanmazsa başkanlık olmaz. Tüm ekonomik gelişmelere ve dünyadaki yeni oluşan düzene baktığımda Türkiye’den çok umutluyum.

LOKOMOTİF ÜLKE OLABİLİRİZ

Türkiye çok zor bir yıl geçirdi. Rusya krizi, terör saldırıları, 15 Temmuz darbe kalkışması. Son dönemde ekonomide yaşanan büyük sıkıntılar. Türkiye bu sarmaldan nasıl çıkacak?

Öncelikle hepimiz çok üzgünüz tüm şehitlerimiz için. Hepsine buradan Allah’tan rahmet diliyorum. Yakınlarına sabır diliyorum. Türkiye bunları aşacak.

Çatışmaların artacağı korkusu var?

Benim Türkiye’nin geleceğine inancım tam. Türkiye bunları toprak bütünlüğünü koruyarak aşacak. Biz hem Batı’da hem de Doğu’da köprü ülke olarak güçleneceğiz. Biz hem AB’nin içinde olmalıyız, planlarımızı doğru yapar üretime ve ihracata ağırlık verir, demokrasi ve hukuk devleti ilkelerine sarılırsak kısa bir süre sonra AB’de lokomotif ülke olabiliriz. AB ülkelerinin ekonomik büyümesi durdu. Lokomotif ülke olma şansımızı kullanabiliriz. Burada önemli olan demokrasi ve hukuka bağlılık. 

Ekonomide daralmayı nasıl aşacağız?

Kendimize güveneceğiz. Üretim hamlesi yapmalıyız ve ihracatı artırmalıyız. Türkiye Gümrük Birliği’ni gözden geçirmeli ve Uzak Doğu ülkeleriyle serbest ticaret anlaşmalarını yenilemeli. Türkiye masaya oturup orta ve uzun vadeli bir gelişme planı yapmalı. Dünya kapitalizm sonrası yeni yönetim anlayışı içine girecek. Türkiye buna hazırlanmalı.

IŞIN ÇELEBİ KİMDİR?

Işın Çelebi 1950 Karaman doğumlu. 1982’ye kadar DPT’de grup başkanı olarak görev yapan Çelebi, Turgut Özal’la yakın çalıştı. Adnan Kahveci ve Turgut Özal’ın çağrısıyla siyasete girdi. 4 dönem İzmir milletvekilliği yapan Çelebi, hem Özal hem de Mesut Yılmaz dönemlerinde ekonomiden sorumlu Devlet Bakanlığı görevlerinde bulundu. 2002’de kurduğu Çelebi Stratejik Danışmanlık Şirketi’nde demir çelik, otomotiv ve finans dahil olmak üzere birçok sektörde dünyanın önde gelen şirketlerine,önemli uluslararası banka ve kuruluşlara yeniden yapılandırma ve strateji konularında danışmanlık hizmeti veren Çelebi, aynı zamanda Sabancı Holding Yönetim Kurulu’nda bağımsız yönetim kurulu üyesi. Bunların yanı sıra Birleşmiş Milletler’in eğitim, bilim ve mültür kurumu olan UNESCO Türkiye Milli Komisyonu Yönetim Kurulu Üyesi. Çelebi’nin, “Yeni Bir Düzen Anlayışı Özelleştirme”, “Dışa Açık Büyüme Ve Türkiye”, “Ne Olacak? Ne Yapmalıyız?” ve “Türkiye’nin Dönüşüm Yılları” adlı kitapları ve çok sayıda farklı yayınlarda çıkan makaleleri var.