Kaçağı engellemenin yolu sosyal tarife mi?
Güncelleme Tarihi:
MARDİN ve Şanlıurfa gibi Güneydoğu illerinde yoğunlaşan elektrik kesintilerine gösterilen tepkiler gündemdeki yerini korurken, elektrik sektörü temsilcileri soruna yönelik bir çözümün de “sosyal tarife” uygulaması olabileceğini kaydediyor. Sosyal tarife, dar gelirli kişilerin artan yakıt ve elektrik maliyetleriyle mücadele etmelerini destekleyen bir uygulama şeklinde tarif edilebilir.
Uygulama, 2014’ün ilk günlerinde gündeme gelmiş ve dar gelirlinin elektrik faturasının bir bölümünün kamu tarafından karşılanacağı haberlere yansımıştı. Buna göre, geliri belirlenen sınırın altında kalanlar ödediği faturanın bir bölümünü mahsuplaşabilecek; fakat yılda bir veya iki defa yapılacak mahsuplaşmanın gerçekleşebilmesi için elektrik faturasını düzenli olarak ödemesi gerekecek. Sadece Güneydoğu değil, ülkenin her bölgesinde sosyal tarifeye muhtaç insanlar olduğuna dikkat çeken sektör temsilcileri, bir örnek olarak Brezilya’yı gösteriyor. Brezilya’nın favelalarında bir süre boyunca belli bir limite kadar ücretsiz model uygulandığını anlatan sektör temsilcileri, “Sosyal tarife uygulayarak, konutlardaki elektrik tüketimini de düşürebilirsiniz. Abonelerin faturalarını düzenli olarak ödemeleri gerekeceği için elektrik israfı da azalacaktır” yorumunu yapıyor.
ORTALAMA 60 LİRA ELEKTRİK DAĞITIM
sektörü temsilcileri, sosyal tarifenin Türkiye’de nasıl uygulanabileceğine ilişkin şunları kaydediyor: “Herkese aynı elektrik fiyatı uygulanıyor, sadece kamu sosyal devlet anlayışı kapsamında faturanın bir kısmını sübvanse ediyor. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı bu konuda bir çalışma yürütüyor. Bakanlıkta çok zengin bir veri tabanı var. Bu veri tabanı içinden elektrik gideri fazla yük olan aileleri belirleyerek, dünyadaki örneklerine benzer bir uygulama yapılabilir. Türkiye’de asgari aylık elektrik tüketimi 100-150 kilovat saat (kWh), parasal karşılığı da 50-60 lira. Bunun tamamı ya da belli bir yüzdesi sübvanse edilebilir. Mesken sahibi, faturalarını ödemeye devam eder. Üç ya da altı ayda bir ödediği faturaları götürüp, belirlenen oranda iadesini alabilir. Tarımsal sulamada ise özellikle Güneydoğu bölgesinde tarım faaliyetlerini elektrikli sulama ile yürüten çiftçilerin, DSİ’den su alan çiftçilerle ciddi maliyet farkı var. Bu da malesef kaçak kullanmaya teşvik ediyor. Nasıl gübre yardımı, mazot yardımı veriliyorsa, tarımsal sulamada elektrik kullanan çiftçiler için dönüm başına elektrik faturasında belli oranda destek verilebilir. Ekilen ürün tipine göre farklı oranlarda destekler belirlenebilir.”
Şu noktaya da dikkat çekmekte fayda var: Güneydoğu’da elektrikle alakalı olaylar her gündeme geldiğinde, batıdaki bazı vatandaşlar “Neden onlar kaçırırken, biz fatura ödüyoruz” şeklinde tepki gösteriyor. Bu nedenle sosyal tarifenin 21 elektrik dağıtım bölgesinde de olması gerektiğine vurgu yapılıyor. Sosyal tarifenin eleştirildiği noktalardan biri de geliri daha yüksek olanlara, dolaylı da olsa daha çok maliyet çıkıyor olması. Sektör temsilcileri, bu sefer de destek almayan kesimlerin “Niye biz başkalarını destekliyoruz” diye tepki gösterebileceğine dikkat çekerek, “Ancak kaçak kullanımda oluşan yük çok daha ağır oluyor. Özellikle kayıp kaçağın yoğun olduğu yörelerde düzenli fatura ödeme alışkanlığının kazandırılması açısından önem taşıyor. Bu şekilde tüketim miktarlarını yarı yarıya düşürmek dahi mümkün” diyor. Bir dağıtım şirketi yetkilisi, “Dünyada böyle bir endeks var: Bir insanın enerji faturası aylık gelirinin yüzde 10’unu aşıyorsa bu kırmızı alarm kabul ediliyor” diyor.
En fazla indirim Venezuela’da
LATİN Amerika ülkelerinde sosyal tarifeye ilişkin uygulamalar farklılık gösteriyor. Sosyal tarife uygulanacak tüketici grubu için Kolombiya’da bölgenin sosyo ekonomik özelliği göz önünde bulundurulurken, Arjantin’de oturulan meskenin karakteristik özelliği(yapı özelliği, oda sayısı vs) baz alınıyor. Brezilya’da ise hane bireylerinin sosyo ekonomik durumu değerlendiriliyor. Genel olarak Latin ülkelerinde desteklenecek tüketim limiti Paraguay’da 75 kwh’den başlayıp Venezuela’da 500 kWh’e ulaşıyor. Uygulama iki şekilde yapılıyor. Bazılarında direkt desteklenirken, bazılarında ise kademeli sübvansiyon yapılıyor.
Ülkelerin desteklenen kwh limitleri ve tarifeden indirim oranları
ÜLKE Limit (kwh) İndirim oranı (100 kwh/%)
Arjantin 100-200 50
Kolombiya 200 50
Guatemala 300 45
Paraguay 75 55
Venezuela 500 85
Bakanlar Kurulu belirleyebilir
AVRUPA Birliği Komisyonu’nun 2009 yılında çıkardığı Elektrik Direktifinde “Üye devletler, elektrik piyasasında korunmaya muhtaç tüketiciler ile ilgili önlem almalı. Bu önlemler, devlete göre farklılık arz edebilir. Doğrudan elektrik faturalarında indirime gidilebileceği gibi, sosyal güvenlik sistemlerinde daha genel önlemler alınması da mümkün. Korunmaya muhtaç tüketicilerin, her halükarda ihtiyaç duyduğu enerjiye erişimi sağlanmalı” deniliyor. Elektrik Piyasası Kanunu’nda ise şu madde yer alıyor: “Belirli bölgelere veya belirli amaçlara yönelik olarak tüketicilerin desteklenmesi amacıyla sübvansiyon yapılması gerektiğinde, sübvansiyon fiyatlara müdahale edilmeksizin yapılır. Sübvansiyonun tutarı ile usul ve esasları ilgili bakanlığın teklifi üzerine Bakanlar Kurulu kararı ile belirlenir ve ilgili kurumun bütçesinden ödenir.”