İşsizlik arttı enflasyon şaştı

ENFLASYON HIZ KESMEDİ

2000 yılında uygulanmaya başlayan stand-by enflasyonun düşürülmesini hedefliyordu. Özellikle 2001 yılı olmak üzere kendini iyice hissettiren enflasyondaki düşüş art arda yaşanan krizlerde darbe yedi.

2001 yılının enflasyonu 3 Ocak'ta açıklandığında daha krizin yansımaları ortaya çıkmamıştı. DİE 2000 yılı enflasyonunu TEFE'de yüzde 32.7, TÜFE'de ise yüzde 39 olarak açıklamıştı.

Şubat ayında yaşanan devalüasyon sonucunda yüksek oranlı zamlar ilk etkisini Nisan enflasyonunda gösterdi. Nisan ayı enflasyon rakamları TEFE yüzde 14.4, TÜFE yüzde 10.3 oldu.

Devalüasyonun etkisiyle zamların devam etmesi üzerine enflasyon diğer aylarda da yüksek seviyelerini korudu. Bu gelişme hükümetin hedeflerinin de suya düşmesine neden oldu.

Yıl sonuna doğru enflasyonda düşüş görülmeye başlandı. Kasım ayında TEFE yüzde 4.2, TÜFE yüzde 4.2 oldu. Yıllık enflasyon ise TEFE'de yüzde 84.5, TÜFE'de yüzde 67.3 çıktı.

ZAM ÜSTÜNE ZAM

Dövizdeki yükseliş nedeniyle ithal edilen mallarda görülen artış yüksek oranlarda oldu. Özellikle benzindeki fiyat artışı trafik sorununa çözüm getirdi.

22 Şubat'ta döviz fiyatlarının piyasa tarafından serbestçe belirlenmesiyle birlikte zamlar da yağmur gibi geldi. Yılın çarpıcı zamlarından birkaç örnek;

1 Mart'ta elektrik fiyatları yüzde 10.1 ile yüzde 10.9 arasında değişen oranlarda arttı.

 2 Mart'ta Telekom, telefon konuşma ücretlerine yüzde 19.8 oranında zam yaptı.

 14 Mart'ta tüpgaz, LPG, motorin, kalorifer yakıtına yüzde 14'e varan zam geldi.

 4 Nisan'da benzine yüzde 19.74 ile 20.97 arasında, motorine yüzde 17.61 ile 17.74, gazyağına yüzde 17.87 ile 18.09 oranlarında zam yapıldı. Tüpgaz fiyatları ise ortalama yüzde 16.3 ile yüzde 19.5 arasında artırıldı. Otogaz'a da zam yüzde 23.1 oldu.

 15 Nisan'da elektriğe yüzde 10 zam geldi.

 24 Mayıs'da Marlboro ve Parliament sigaralarına yüzde 20 zam yapıldı.

 25 Haziran, THY ücret çeşitlendirmesine giderken yeni sisteme göre iç hat bilet ücretlerinde 3 aylık uçuşlarda yüzde 15 ve yıllık uçuşlarda ise yüzde 25'lik artış yapıldığını bildirdi.

 10 Haziran'da Tekel ürünlerine yüzde 10 ile yüzde 22 arasında değişen oranlarda zam yapıldı.

 14 Haziran'da ilaç fiyatlarına yüzde 20 oranında zam yapıldı. Aspirinin fiyatı 741.600. lira oldu

 22 Haziran'da köprülere yüzde 40, paralı otoyollara ise yüzde 200 oranında zam yapıldı.

KÜÇÜLDÜKÇE KÜÇÜLDÜK

Kriz ile Türkiye'nin 1 yılda sağladığı Gayri Safi Milli Hasıla toplamı yaklaşık 76 milyar dolar azaldı. Yıllık kişi başına GSMH 2 bin 948 dolardan 1.865 dolara düştü. Böylece her Türk dolar bazında yüzde 36.73 fakirleşti ve her Türk'ün cebinden 1.083 dolar eksildi.

Yılın ikinci çeyreğinde büyüme hızının yüzde -11.8, ilk yarıda da yüzde -8.5 olarak gerçekleştiği açıklandı. Türkiye ekonomisi, tahminlerin çok üzerinde bir küçülmeyle karşı karşıya kaldı. Büyüme hızı, ikinci üç ayda ise yüzde -11.8 oldu.

ALIM GÜCÜ AZALDI

İşsizlik ve ücret gerilemesi vatandaşın alım gücünü çökertti. Birçok sektörde bir önceki yılla aylık bazda yapılan karşılaştırmalara göre üretim neredeyse her ay düştü, sanayici ürettiğini satamadı, satamadğı için üretimini kıstı.

İnşaat sektörünün ve dayanıklı tüketim mallarının 2001 yılındaki durumunu ortaya koyan üretim verilerine göre, 2001'de büyük bir gerileme yaşandı. Tüketim azaldığı için, çimento, TV, Buzdolabı, Çamaşır Makinası ve otomobil üretiminde büyük azalmalar oldu. Bu sektörler iç pazardaki büyük daralma yüzünden ihracata yöneldi. Ancak ihracat sadece işlerin devamını sağlayabildi. Cirolar ve karlar azaldı.

2001'in ilk 9 ayında sektörlerin gelişme hızı kar amacı olmayan kuruluşlar, konut sahipliği ve devlet hizmetleri dışında hep eksi yazdı.

BOL SIFIRLI BONKNOT

5 Kasım günü Türkiye 20 milyon liralık banknotlarla tanıştı. Cumhuriyet tarihinin en çok sıfırlı parası olmasının yanı sıra dünyanın en çok rakamını barındıran paralarından biri olma özelliğini de gösterdi.

İŞSİZ KALDIK

İç pazardaki talep yetersizliği, ekonomide yaşanan durgunluğu körüklerken birçok firma kepenk indirmek zorunda kaldı. Özellikle orta ve küçük çaplı firmalar krizden olumsuz etkilenirken işsiz sayısı arttı.

125 bin işyeri kapanırken, kriz 1.5 milyon yeni işsiz yarattı.
Resmi rakamları çoğu kez pek birşey ifade etmeyen Türkiye'de krizin 1.5 milyon yeni işsiz yarattığını sektör temsilcileri, işverenler ve sendikalar tahmin ediyor.

İşini kaybedenlerin sayısı o kadar arttı ki, bu defa en gözde sektörlerin en çok kazanan elemanları da kendilerini sokakta buldu. Bilişimciler, bankacılar, gazeteciler, sanayi işçileri (teknisyenler) arasında meslek yaşamları boyunca ilk kez işsizliği tadanlar oldu.

Bankacılıktaki küçülme ile 40 bine yakın bankacı (beyaz yakalı) işsiz kaldı. Kamu bankalarındaki ve yönetimleri Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu'na devredilen bankalardaki küçülme ve tasfiyeler tamamlanınca bu sektördeki krizzede işgücünün sayısı 100 bini aşacak.

Sanayide ise ülkenin her ilinde büyük, orta ve küçük ölçekli kapanan fabrikalar onbinlerce işçiyi işten çıkarmak zorunda kaldı.

Devlet İstatistik Enstitüsü'nün (DİE) işgücü istatistiklerine göre 2001'in ilk 3 ayında istihdam yüzde 5.6, ikinci 3 ayında ise yüzde 1.8 azaldı. İlk 6 ay ortalama istihdam kaybı bu indekse göre yüzde 3.7 oldu.

DİE'nin ILO esaslarına uygun olarak yaptığı 2001 Yılı 3. Dönem İşgücü Anketi'ne göre ise toplam istihdam 21 milyon 875 bin olarak tahmin edildi. Bu rakamın kriz sürecindeki anketle bulunduğu ve yılın ilk 6 ayındaki yüzde 3.7'lik işgücü kaybı eğiliminin 3. çeyrekte de artarak sürdüğü düşünüldüğünde resmi rakamlara göre en az 1 milyon kişi ilk 9 ayda işsizlikle tanıştı.

DİE verilerinden çıkan bir başka ilginç sonuç ise şu anda işsiz olan vatandaşların yüzde 23.2'sinin ‘‘işten çıkarılma sonucu işsiz kaldığını’’ beyan etmesiydi.