İşletmeler Tarafından Yapılan Tahsil Harcamaları (1)

Firmalar  tarafından yapılan tahsil harcamalarını çeşitli açılardan ele alarak sınıflandırabiliriz. Ancak vergi uygulaması açısından en önemli ayrımlar bu harcamanın yapıldığı kişinin firmanın personeli olup olmadığı ve harcamanın bir karşılık sonucu yapılıp yapılmadığı yönünde olanlarıdır.

Karşılıksız Yapılan Tahsil Giderleri

Firmaların bir kısmı belirli şartları taşıyan genellikle başarılı öğrencilere karşılıksız burslar vermektedirler. Verilen bu karşılıksız bursların tutarları kanunen kabul edilmeyen gider niteliğindedir. Ayrıca bu burslar veraset ve intikal vergisinin konusuna girmektedir. Bu nedenle anılan ödemelerden herhangi bir gelir vergisi kesintisi yapılmayacağı gibi Gelir Vergisi Kanununda yer alan istisna uygulamaları ile de ilişkilendirilemez.

Ancak bu bursu alan kişiler veraset ve intikal vergisinin mükellefi olacaklardır. Yine bu konuda dikkat edilmesi gereken nokta ivazsız  bir intikal olarak değerlendirilecek bu ödemelerin belli kısmının Veraset ve İntikal Vergisi Kanunu'nun 17/b'nci maddesine göre vergiden istisna olduğudur.

Tahsil Giderlerinin Öğrenciye Bir Hizmet Vaadi veya Taahüdü Karşılığı Verilmiş Olması

1-Genel Açıklama

Uygulamada oldukça sık karşılaşılan tahsil harcamaları karşılıklı olarak verilen burslardır. Bu nitelikteki burslarda işletme ile tahsil giderleri karşılanan öğrenci arasında tahsilden sonra işletmede belirli bir yıl çalışma mecburiyeti getirilen sözleşme imzalanmaktadır.
Gelir Vergisi Kanunun'da ücretin tarifini yapan 61. maddenin 3'üncü fıkrasının 2.nci bendinde "evvelce yapılmış veya gelecekte yapılacak hizmetler karşılığında verilen para ve ayınlarla sağlanan diğer menfaatlerin ücret sayılacağı hüküm altına alınmıştır. Bu durumda karşılık olarak öğrencilere verilen burslar ücret niteliğindedir. Ancak Gelir Vergisi Kanunu'nun 28 maddesinde bu nitelikteki tahsil harcamalarına ilişkin istisna uygulaması getirilmiştir.

2-Gelir Vergisi İstisna Uygulaması

Yabancı Ülkelerde Tahsilde Veya Stajda Bulunanlara Yapılan Ödemeler
Yabancı ülkelerde tahsilde veya stajda bulunanlara yapılan ödemelerin istisna edilmesine ilişkin düzenlemelere Gelir Vergisi Kanunu'nun 28. maddesinin 1.bendinde yer verilmiştir. Buna göre resmi veya özel müesseseler ve şahıslar hesabına yabancı memleketlerde tahsilde veya stajda bulunan öğrenci ve memurlara gider karşılığı olarak verilen paralar gelir vergisinden istisnadır.

Yine aynı bendin parantez içi hükmüne göre, özel müesseseler tarafından yapılan ödemeler benzeri devlet öğrenci ve memurlarına verilen miktardan fazla olduğu takdirde, aradaki fark ücret olarak vergiye tabi tutulur. Ancak şahıslar hesabına tahsilde ve stajda olanlar  için böyle bir karşılaştırma yapılmasına gerek yoktur.

Bunun yanısıra yurtdışına staj için gönderilenler resmi ve özel müesseselerin hizmet erbabı niteliğinde personeli değilse, gider karşılığı olarak verilen paralar istisnadan yararlanamaz.
Ayrıca özel müesseseler veya resmi olarak yurtdışına tahsil ve staj için gönderilen öğrenci veya memurlara asli görev veya memuriyeti dolayısıyla verilen ücretler bu istisnadan yararlanamaz

Türkiye'de Tahsilde Bulunan Öğrenciye yapılan Ödemelerde İstisnalar
Gelir Vergisi Kanunu'nun 28. maddesinin 2. bendinde resmi ve özel müesseseler ve şahıslar hesabına Türkiye'de tahsilde bulunan öğrenciye iaşe, ibate ve tahsil gideri olarak ödenen paraların gelir vergisinden müstesna olduğu hüküm altına alınmıştır.

Türkiye'de tahsilde bulunan öğrenciye, iaşe, ibate ve tahsil gideri olarak ödenen paraların gelir vergisinden istisnasından bu öğrencilerin resmi ve özel müesseseler ve  şahıslar namına okuyup okumadıklarına bakılmayacaktır. İstisna hükmü mutlak olduğu için herhangi bir öğrenciye ister burs ücreti şeklinde olsun, ister yatılı bir okulda okuma masrafı karşılığı bulunsun bir öğrencinin tahsilini temine okuma masrafı karşılığı bulunsun bir öğrencinin tahsilini temine yarayacak surette yapılan bütün ödemeler vergiye tabi tutulmayacaktır.

3-Yapılan Tahsil Harcamasının Gider Niteliği

Daha önceki bölümlerde de belirttiğimiz üzere karşılıklı verilen bursların amacı bu öğrencilerin eğitimlerinden sonra işletmede belirle bir yıl çalışmalarını sağlamaktır. bu açıdan yapılan tahsil harcamaları ticari kazancın elde edilmesi veya idame ettirilmesi amacıyla yapılmış giderler olarak kabul etmek gerekir.

Nitekim İstanbul Defterdarlığı tarafından çeşitli tarihlerde verilen özelgelerde de bu görüş benimsenmiş, ancak bu harcamaların gider olarak dikkate alınması bazı şartlara bağlanmıştır. Anılan özelgelerin ilgili bölümü aşağıdaki gibidir.

"Eğitim masrafları karşılanacak kişilerin, okulu bitirdikten sonra burs veren işletmede hizmet yükümlülükleri nedeniyle, çalışacaklarını gösterir bir sözleşmenin düzenlenmesi ve bu durumun vergi incelemesi sırasında inceleme elemanına kanıtlanması,
Burs verilecek öğrencilerin, Türkiye'nin her tarafında eğitim gören öğrenciler arasında bir yarışma sınavı sonunda kazanan kişilerden olması;
Bursun süresinin ve karşılanacak eğitim giderleri miktarının işin önemi ve genişliği ile orantılı olması durumunda gider yazılması mümkün bulunmaktadır."

Özelgede adı geçen hizmet sözleşmesinin noterde yapılmasında fayda vardır. Bunun yanı sıra özelgede burs verilecek öğrencilerin Türkiye çapında yapılan bir sınavla seçilmesi gerektiği belirtilmektedir.
Vergi idaresinin bu nitelikte bir şart aramasının nedeni burs verilecek kişilerin tespitinde objektif kuralların konulmasını sağlayarak muvazaalı işlemleri önlemektir.

Bu açıdan incelendiğinde haklı olarak görünen bu şart bazen pratikte güçlükleri ortaya çıkarabilmektedir. Uyuşmazlık halinde yargı mercilerinde vergi idaresinin bu görüşünün aksine kararlar alınabileceği kanısındayız. Ayrıca özelgede bahsi geçen Türkiye çapındaki sınavlardan kastın ÖSYM tarafından yapılan sınavlar olduğu kanısındayız.

Bunun yanı sıra verilen burs tutarının ticari işin önemi ve genişliği ile orantılı olması gerekir. Herhangi bir ilişkisi yoktur.