En zor yılda 18 Anadolu şirketi devler ligine çıktı

İstanbul Sanayi Odası'nın (İSO) hafta içinde açıklanan ‘‘500 Büyük Kuruluş’’ araştırması, ‘‘32 yılın en kötü yılı’’ olarak nitelenen 1999'da Anadolu'dan 18 şirketin devler ligine girmeyi başardığını ortaya koydu. Bunda, İSO'nun sıralamayı yaparken vergi ve fonları hesap dışına çıkarması da etkili oldu.

İSTANBUL Sanayi Odası'nın (İSO) hazırladığı ‘‘Türkiye'nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu’’ araştırması, Anadolu'dan 18 şirketin ‘‘devler ligine ilk kez girdiğini’’ gösterdi. Araştırma sonuçlarını değerlendiren İSO Başkanı Hüsamettin Kavi'nin ‘‘1999, son 32 yılın en kötüsü’’ demesine karşın, Anadolu'dan 18 şirketin devler arasına girmesi, sevindirici gelişme olarak nitelendirildi.

Ancak, her ne kadar Anadolu'daki şirketler giderek büyüse de, sıralamaya girmelerinde bir başka etken de İSO'nun hesap yöntemini değiştirmesi oldu. İSO, ‘‘500 Büyük Kuruluş’’ sıralamasında dikkate aldığı ‘‘üretimden satışlar’’ı bu yıl ‘‘net’’e çevirdi. Yani, şirketlerin üretimden satış rakamlarından vergi ve fonlar düşürüldü. Bu yüzden de özellikle Tekel, Philsa gibi sigara üzerinden büyük vergi ve fon ödeyen kurumlar sıralamada daha altlara düştü. Sonuçta, ‘‘500 Büyük Kuruluş’’ liginin yapısı da önemli ölçüde değişti.

NEREDEYSE DÖRTTE BİRİ

İstanbul, Ankara ve İzmir olmak üzere büyük şehirleri ve kamu kuruluşları dışında kalan yani ‘‘Anadolu sermayesi’’ olarak nitelenen kuruluşlar, Türkiye'nin 500 büyük kuruşu arasında neredeyse dörtte bir ağırlığa sahip bulunuyor.

Üretimden satışlara bakılınca Anadolu sermayesinin hálá küçük ve orta boy yapısını koruduğu görülüyor. Anadolu'nun çeşitli şehirlerinde faaliyet gösteren bu 113 kuruluşun, üretimden satışlarının toplamı 20.6 katrilyon civarında. Oysa 500 büyük sıralamasında başlarda yer alan, sadece 8 şirketin üretimden satışları bile 23 katrilyon lirayı aşıyor.

Anadolu şirketleri sıralamada çoğunlukla ilk 200'den sonra yoğunlaşıyor. Ama ilk 200 arasında da 25 Anadolu merkezli şirket yer alıyor. Üstelik Sanko, Korteks ve Konya Şeker ilk 50 arasına da girmiş durumda. Üretimden satışları ele alındığında küçük ve orta boy gibi görünen Anadolu şirketleri, çalışan sayısı ele alınınca bu yapıdan çıkıyor. Bu şirketler arasında yer alan Boytaş ve Mensa'da 1400'er kişi, Küçüker Tekstil'de 1265 kişi, Berdan Tekstil'de 1185 kişi, Mudurnu Tavukçuluk'ta ise 1565 kişi çalışıyor. 500 büyük arasında bin kişiden fazla çalışanı olan firma sayısının toplam 110 olduğu dikkat alınırsa, bunların arasında Anadolu şirketlerinin de yer alıyor olması önem taşıyor.

BÜYÜKLER DE ANADOLU'DA

Bu arada sıralamada bağlı olduğu oda itibariyle, merkezi Anadolu gibi görünen bazı şirketler de mevcut.

Sabancı Holding'in Adana merkezli Sasa, Marsa, Bossa, Toyotasa, Pilsa şirketlerinin yanı sıra, Kocaeli'ndeki Hyundai Assan Otomotiv, Anadolu Honda, Bursa'daki Bosch Sanayi gibi.

Ancak bu yapıdaki şirketler Anadolu sermayesi değerlendirmesine alınmadı. Gerçi bu şirketlerin, vergilerini faaliyet gösterdikleri şehirde ödeyerek, oralı olduklarını gösterdikleri söylenebilir.

Ancak yaptığımız değerlendirmede daha çok yerel girişimci bazındaki başarılara dikkat çekmek istedik.

Anadolu'dan devler ligine yeni yükselenler

ANADOLU sermayesi olarak değerlendirdiğimiz şirketlerin 94 tanesi geçtiğimiz yıl da sıralamada yer alırken, 18'i bu yıl devler arasında yer almayı başardı. Ancak bunlardan merkezi Karaman olan bir şirket adını açıklamadı. Sıralamaya bu yıl giren şirketler ve şehirleri şöyle:

Sanko Tekstil (Gaziantep)

Merinos Halı (Gaziantep)

Sarar Giyim (Eskişehir)

Tam Gıda (Eskişehir)

Güneş Tekstil (Denizli)

Çimko Çimento (Adıyaman)

Van Et (Van)

İşbir Sentetik (Balıkesir)

* Eren Tekstil (Çorlu)

Özkoyuncu Demir (Kayseri)

Hekimoğlu Un (Konya)

Owens Corning Yapı (Akyazı)

Buzcular Un (Uzunköprü)

Bursa Beton (Bursa)

Politrade Kimya (Kocaeli)

Kürüm Demir (Kocaeli)

Bizimgaz (Kocaeli)

Anadolu'nun

‘500 Büyük’teki yeri

Firma Adı Şehir Sıra Ü. Satışlar

(Net/trilyon TL.)

Sanko Tekstil Gaziantep 40 86.4

Korteks Bursa 46 78.3

Konya Şeker Fab. Konya 50 71.1

Güney San. Adana 54 71.0

Kardemir Karabük 60 69.3

Soda San. Mersin 72 58.3

Merkez Çelik Kayseri 75 57.2

Banvit Balıkesir 91 50.1

Adana Çimento Adana 96 49.5

Kroman Çelik Kocaeli 104 44.7

Kayseri Şeker Fab. Kayseri 107 43.5

İsko Dokuma Gaziantep 109 43.1

Erbakır Denizli 127 37.2

Orta Anadolu Tic. Kayseri 135 35.5

Sütaş Karacabey 136 35.4

Teknik Malzeme Tic. Bursa 143 33.7

Bolu Çimento Bolu 144 33.6

Mensa Mensucat Adana 153 32.1

Başkan Gıda San. Giresun 157 31.7

Arsan Tekstil K.Maraş 163 30.6

Starwood Orman İnegöl 167 30.2

Oltan Gıda Trabzon 175 28.7

Kombassan Matbaa Konya 179 28.3

Boytaş Mobilya Kayseri 192 26.9

HES Hacılar Elekt. Kayseri 199 26.4

Berdan Tekstil Tarsus 211 24.9

Ataç İnşaat Antalya 212 24.9

Özlem Tarım Salihli 213 24.9

Politrade Kimya Kocaeli 217 24.8

Küçükçalık Tekstil İnegöl 218 24.7

Gülsan Sentetik Gaziantep 219 24.5

Eti Gıda Eskişehir 222 23.8

Bursa Çimento Bursa 232 22.7

Kipaş İplik K.Maraş 234 22.7

Beypi Tarım Bolu 237 22.4

Abalıoğlu Denizli 241 21.9

Poyraz Fındık Ordu 242 21.9

Mudurnu Tavukçuluk Bolu 245 21.8

Birlik Mensucat Kayseri 248 21.6

Çamşan Ağaç Ordu 250 21.5

Denizli Basma Denizli 253 21.2

Amylum Nişasta Adana 257 21.0

Yataş Kayseri 261 20.8

Çukurova San. Tarsus 262 20.8

Paksoy Tic. Adana 263 20.6

Aroma Bursa 265 20.6

Akteks İplik Gaziantep 268 20.4

Fatoğlu Gıda Bulancak 270 20.3

Küçüker Tekstil Denizli 275 20.0

Karsu Tekstil Kayseri 277 19.9

Sarar Giyim Eskişehir 279 19.7

Başer Tekstil Adana 282 19.1

Süntaş Sünger Kayseri 283 19.4

Matesa Tekstil K.Maraş 293 18.6

Süper Film San. Gaziantep 298 18.3

Ünye Çimento Ünye 304 18.0

Güneş Tekstil Denizli 306 18.0

HES Kimya Kayseri 307 17.9

Birko Mensucat Niğde 310 17.6

Göltaş Çimento Isparta 311 17.6

Özdilek Bursa 313 17.4

Abalıoğlu Tekstil Denizli 317 17.3

Federal-Moğul Gömlek Adapazarı 327 16.6

Erpiliç Bolu 330 16.5

Petlas Kırşehir 331 16.4

Kepez Elektrik Antalya 333 16.4

Yeşilyurt Demir Samsun 335 16.3

Şeker Piliç Balıkesir 341 16.0

Akbaşlar Tekstil Bursa 342 16.0

Penguen Gıda Bursa 347 15.8

Konya Çimento Konya 348 15.8

Gürsoy Tarım Ordu 358 15.3

Çağlar Plastik Antalya 361 15.1

Ete Mensucat Bursa 365 14.9

Mardin Çimento Mardin 366 14.8

Erbosan Boru Kayseri 369 14.7

Naksan Plastik Gaziantep 371 14.7

Edirne Yağ San. Edirne 372 14.6

Kümaş Magnezit Kütahya 373 14.6

Gökhan Tekstil Denizli 378 14.5

Atlas Halıcık Kayseri 388 14.2

Özbucak San. Adana 393 14.0

İşbir Elektrik Balıkesir 395 13.8

İstikbal Mobilya Kayseri 396 13.8

Şen Piliç Adapazarı 397 13.7

Tam Gıda Eskişehir 398 13.7

Ege Yağ Manisa 400 13.7

Beyyem Bolu 403 13.6

Çimko Çimento Adıyaman 405 13.5

Yörsan Gıda Balıkesir 408 13.4

Adı açıklanmayan Karaman 409 -

Van Et Van 412 13.2

Ozanteks Denizli 417 13.0

İnci Exside Manisa 419 13.0

Dardanel Çanakkale 420 13.0

İşbir Sentetik Balıkesir 422 13.0

Lear Teknik Oto. Bursa 423 12.9

Orma Orman Mah. Isparta 427 12.8

Bursa Beton Bursa 434 12.6

Bizimgaz Kocaeli 435 12.6

Ova Un Konya 437 12.5

Denizli Çimento Denizli 441 12.3

Çinkur Çinko Kayseri 444 12.1

Eren Tekstil Çorlu 451 11.9

Özkoyuncu Demir Kayseri 456 11.8

Çemtaş Çelik Bursa 459 11.7

Owens Corning Yapı Akyazı 483 10.7

Buzcular Un Uzunköprü 488 10.5

Hekimoğlu Un Konya 494 10.3

Kürüm Demir Kocaeli 495 10.3

Dentaş Ambalaj Denizli 496 10.3

Aunde Teknik Teks. Bursa 498 10.3

Merinos Halı Gaziantep 499 10.2