Elon Musk fabrika kursun diye yasaları bile değiştirmişlerdi... Tesla'yı Çin'de ne bekliyor?

ABD ve Çin arasındaki ekonomik ilişkiler bağlamında 2018 önemli bir yıldı. ABD, Çin'e yönelik teknoloji ihracatında kısıtlamalara giderken, Çin Devlet Başkanı Xi Jinping de ülkeyi dünyanın gelecekteki inovasyon ve endüstri merkezi haline getirmek için ant içiyordu. Xi'nin planının en önemli aktörü ise Elon Musk'tı.

Xi için Güney Afrika doğumlu Musk, hiçbir ülkeye siyasi bağlılığı olmayan teknoloji ütopyalarından fırlamış bir karakterdi. Çin'in politikalarına yakın isimlerin aktardığına göre Xi, Tesla'yı da Çin'i yeni tür enerjilerle çalışan otomobiller alanında bir güç haline getirme çabasının en başına koyuyordu.

O kadar ki Musk Şanghay'da bir elektrikli araç fabrikası açabilsin diye, Çin'in yasaları değişti ve yabancı şirketlerin otomotiv girişimlerinde yanlarına yerli ortak alma zorunlulukları kaldırıldı.

Üstelik Musk'a bol bol ucuz arazi, düşük faizli krediler ve vergi indirimleri sunuldu. Pekin hükümetiyle şirket arasındaki görüşmelere yakın kaynakların dediğine göre, bu desteklerin karşılığında Tesla'nın yerel tedarikçilerle birlikte çalışması ve Çin'in tökezleyen elektrikli otomobil üreticilerini güçlendirmesi hedefleniyordu.

ÇİN'DE ÜRETİM DE SATIŞ DA SON HIZ GİDİYOR AMA…

Şirketin üçüncü çeyrek üretim ve dağıtım raporları ile Çin Yolcu Araçları Birliği'nin verilerine bakılırsa, Tesla otomobillerinin yarısından fazlasını şu an Çin'de üretiyor. Çin'deki satışlar sayesinde Tesla ilk kez 2020'de tüm yıla yayılan bir kâr elde edebildi. 2021'in ilk 9 ayında da Tesla'nın gelirlerinin dörtte biri yine Çin'deki satışlardan geldi. Bu arada Musk da dünyanın en zengin insanı koltuğundaki yerini iyice sağlamlaştırdı.

Ancak Tesla şu an Çin'de oldukça büyük zorluklarla karşı karşıya. Yerel rakipler Tesla'ya iltimas geçildiğinden şikayetçi, sürücüler ve Çinli yetkililer ise sık sık otomobillerin kalitesini eleştiriyor. Diğer yandan Pekin hükümetinin büyük teknoloji şirketleri üzerindeki artan baskıları Tesla'yı da etkiliyor.

Çin yabancı şirketlerin veri güvenliği konusunda çok ama çok sıkı kurallara uymasını talep ediyor. Bu bağlamda Tesla'nın Çin'deki müşterilerinden topladığı tüm dijital kayıtları ülkede tutması ve Çin'deki otomobiller için belli yazılım güncellemelerini hayata geçirmeden önce yetkililerden onay alması gerekiyor.

ABD'DE ÖYLE, ÇİN'DE BÖYLE

Musk, geçmişte ABD'deki kurumların baskılarına oldukça sert yanıtlar verdi. Menkul Kıymetler ve Borsa Komisyonu ile çatışmalar yaşadı. ABD Başkanı Joe Biden'la Twitter üzerinden dalga geçti hatta bir seferinde Biden'ı "sendika kuklası" olarak nitelendirdi.

Çin'den gelen baskılara ise Komünist Partisi'ni överek yanıt veren Musk, 1 Temmuz'daki 100'üncü yıl kutlamaları kapsamında, "Çin'in ekonomik refah anlamındaki başarısı gerçekten büyüleyici, özellikle de altyapı alanında" tweet'ini paylaştı.

Musk, Çin'in sertleşen veri yasalarını da överken Tesla da Nisan ayında bir özür yayımladı. Bir otomobil fuarında bir sürücünün yaşanan bir kazanın suçunu açıkça Tesla'nın frenlerine atmasının ardından, ülkenin hukuk işlerden sorumlu en üst düzey kurumu devreye girdi ve Tesla'ya "kendini beğenmiş" yakıştırmasını yaptı. Kısa bir süre sonra Tesla, Çin'in Twitter'ı olarak bilinen Weibo üzerinden bir açıklama yaparak, "Araç sahibinin sorununu zamanında çözemediğimiz için özür diliyoruz. Bu tecrübeden en iyi dersleri çıkarmak için elimizden geleni yapacağız" ifadelerini kullandı.

DAHA ÖNCE BİRÇOK TEKNOLOJİ ŞİRKETİ YAPTI

Pekin'in ülkenin sanayi potansiyelini artırmak için erişim sağladığı Batılı şirketler söz konusu olduğunda Tesla bir ilk değil. Aksine bu uzun süredir devam eden bir çalışma modeli.

Yıllar evvel Apple iPhone'ların tedarik zincirini Çin'e taşıdığında, Apple'ın eğittiği birçok Çinli şirket, bugün satışlarda dünya lideri haline gelmiş birçok Çinli akıllı telefon üreticisi için de parça imal eder hale geldi.

Apple Çin'de halen yüzde 11'lik tatmin edici bir piyasa payına sahip. Ancak bir başka Batılı teknoloji devi zor günler yaşıyor. Çin'deki ilk ofisini 1992'de açan Microsoft'tan bahsediyoruz. Özellikle bulut server'lar gibi alanlarda Çin'in getirdiği kısıtlamalar Microsoft'u oldukça zorluyor. Hatta şirket geçtiğimiz günlerde operasyon koşullarının zorlaşması nedeniyle LinkedIn'in Çin'e özel versiyonunu kapatacağını duyurdu.

ÇİN NE İSTEDİĞİNİ İLK GÜNDEN BİLDİRMİŞ

Şanghay merkezli bir danışmanlık şirketi olan Automobility'nin kurucusu Bill Russo, Wall Street Journal'a yaptığı açıklamada, "Çin'in amacı Tesla'nın kazanmasını sağlamak değil, yerli endüstrinin rekabet edebilmesini sağlamak" diye konuştu.

Çin Devlet Konseyi Enformasyon Ofisi, gazetenin sorularına yanıt vermezken Musk ve Tesla yorum taleplerini cevapsız bıraktı. Microsoft Çin'de güçlü bir biçimde varlığını sürdüreceği açıklamasını yaparken, Apple'dan yorum taleplerine yanıt gelmedi.

Ancak tarafların 2018'deki müzakerelerine yakın kaynaklara göre, Çinli yetkililer ülkenin kapılarını Tesla'ya sonuna kadar açarken bir karşılık beklediklerini en başından ifade etti.

O dönemde yetkililer, yerel elektrikli otomobil üreticilerinin performanslarından memnun olmadıklarını dile getiriyor ve Tesla'yı ülkenin otomobil endüstrisini "fabrika ayarlarına getirmek" için bir fırsat olarak görüyordu. Tesla'dan beklenen tedarik zincirini yerlileştirmesi, Çinli üreticilerle birlikte çalışmasıydı. Bu adımların sonucunda yerel sektörün de hızlanması umuluyordu.

YERLİ ÜRETİCİLER İÇİN DE BİR HAREKETLENME SEBEBİ

Musk'la olan görüşmeleri yürüten dönemin Sanayi ve Enformasyon Teknolojileri Bakanı Miao Wei, Tesla'nın bekleneni veremeyen yerel elektrikli araç startup'larını nasıl ileriye taşıyabileceğini açık bir dille anlatmıştı. Miao'ya göre Tesla, uyuşuk balıklarla dolu göle atılacak bir avcı balık etkisi yapacaktı. (Sanayi ve Enformasyon Teknolojileri Bakanlığı yetkilileri Wall Street Journal'ın sorularını yanıtlamadı.)

Musk, dünyanın en büyük otomobil piyasası olan Çin'de Tesla'nın daha ucuza satış yapabilmesini sağlayacak bir fabrika açma fikriyle uzun zamandır ilgileniyordu. Ancak diğer otomotiv üreticilerinin yaptığı üzere Çinli bir ortak almaya sıcak bakmıyordu.

Temmuz 2018'de Tesla'nın Şanghay'daki fabrikasının temelini oluşturan imzalar atıldı. Çinli yetkililer, anlaşma sonrası yaratılacak istihdam fırsatlarını ve Tesla'nın 2023 sonundan itibaren ödemeye başlayacağı yıllık yaklaşık 345 milyon dolarlık vergiyi övdü. Hatta Pekin Musk'ı öylesine bağrına bastı ki, Devlet Başkanı Li Keqiang, 2019'daki bir görüşmede, iş adamına "Çin'in yeşil kartı" verilmesini gündeme getirdi. Ardndan Musk da Li'yi Tesla'ya bindirip başkanlık konutunun bahçesinde bir tur attırdı.

BEKLENEN OLDU, ÇİNLİLER TESLA'YI SEVDİ

Konuya yakın bir kaynağa göre, Tesla içinden bazı isimler Çin açılımına tepki gösteriyordu. Özellikle de fikri mülkiyet hırsızlığı sorunu Tesla'da kaygı yaratıyordu.

Ancak tıpkı Batı ülkelerinde olduğu gibi, Çin'de de Tesla'nın piyasaya girişi, insanların elektrikli araçlara olan iştahını kabarttı. Çin'de üretilen Tesla Model 3'nin 2019'daki lansmanı, tüketicilerin bu araçların akaryakıtla çalışan otomobiller karşısında güvenilir bir alternatif olduğuna ikna olmasını sağladı.

Miao'nun öngördüğü göldeki balıklar senaryosu da gerçek oldu. Çin'de üretilen tesla'lar, Çinli yatırımcıların elektrikli otomobil piyasasına olan güvenini tazelerken, uzun zamandır sorunlarla boğuşan yerel startup'lara da can suyu oldu.

Örneğin NIO, iflasın eşiğindeyken Nisan 2020'de yatırım aldı. Ardından hisse fiyatlarında gözlemlenen yükseliş, yeni yatırımları da beraberinde getirdi. NIO'nun yanı sıra Li Auto ve XPeng isimli iki Çinli elektrikli otomobil üreticisi de Tesla'nın rüzgarıyla yelkenlerini şişirmeyi başardı.

TESLA MÜHENDİSLERİ YEREL ÜRETİCİLERİ DE EĞİTTİ

Danışmanlık şirketi ZoZo Go'nun tahminlerine göre, bu üç şirketin 2018 yılında 12 bin civarında olan toplam araç satışı, bu yıl 270 binin üzerine çıkacak.

ZoZo Go'nun CEO'su ve eski bir General Motors yöneticisi olan Michael Dunne, "Tesla öncesi dönemde, hiç kimse bir Çinli markanın bu kadar dikkat çekeceğine inanmıyordu" dedi. ZoZo Go Çin'de elektrikli ve hibrit otomobillerin bu yılki toplam satışının 3,1 milyon civarında olacağını öngörüyor.

NIO adına konuşan bir sözcü, Wall Street Journal'a, Tesla'nın elektrikli araç endüstrisinin gelişimini canlandırma çabalarını memnuniyetle karşıladıklarını söyledi.

Tesla etkisi tedarik zincirini de yukarı çekti ve böyle Çinli liderlerin temel hedefi de tutmuş oldu. Tesla batarya üreticilerinden pres döküm işlemcilerine birçok fabrikaya gönderdiği mühendislerle çalışanları eğitti, tasarım ve araştırma konusunda Çinli şirketlere yardımcı oldu ve bilgi aktarımı sağladı.

MALZEMELERİN YÜZDE 90'I ÇİNLİ ŞİRKETLERDEN

2021 başlarında Tesla'dan yapılan açıklamada, Şanghay'daki fabrikada kullanılan kaynakların yüzde 90'ının Çinli tedarikçilerden geldiği bildirildi. Tesla'nın Çin'deki en yetkili ismi olan Tom Zhu, Tesla'nın bu yılın sonunda tüm parçaları yerel kaynaklardan edinme yolunda olduğunu söyledi.

Musk da Temmuz 2020'de yaptığı bir açıklamada, "Önceden tonlarca parça dünyanın başka yerlerinde üretilip Şanghay'a gönderiliyordu. Bu unsurları yerel kaynaklardan edinmek, aracın maliyetinde dev bir fark yaratıyor" dedi.

Tesla mühendisleri, kısaca CATL olarak tanınan Çinli batarya üreticisi Contemporary Amperex Technology şirketiyle iş birliği yaparak, Tesla'nın ihtiyaçlarına özel ürün imal ettirmeye başladı. 2020'de Tesla'yla yaptığı tedarik anlaşması sayesinde CATL, üst düzey batarya üreticisi konumunu sağlamlaştırmış oldu.

Hidrolik sistemler üreticisi bir diğer tedarikçinin de işinin neredeyse yarısı Tesla'dan geliyor. Ningbo Xusheng Auto Technology isimli şirket, 2020 yılı bilançosunda Tesla ile olan iş birliği sayesinde "elektrikli araç parçalarının tasarımı, ar-ge'si ve üretimi ile alakalı teknolojiler edindiğini" bu sayede "elektrikli araç parça endüstrisinde üst konuma geldiğini" bildirdi. Ningbo'nun geliri 2020 yılında 2016'yı üçe katladı.

ULUSAL GÜVENLİK MESELESİ OLABİLİR Mİ?

Ancak şimdi Çin'deki bazı elektrikli araç şirketleri Tesla'ı hedef tahtasına oturtmuş durumda. Bu şirketlerin önemli bir kısmı yetkililerin, yabancı bir otomobil üreticisine iltimas geçtiğini düşünüyor. Özellikle de Pekin'in veri yönetimi önlemlerine dair vurgular dikkat çekiyor.

Bu şikayetçi şirketler arasında, iş hayatına sibergüvenlik şirketi olarak atılan 360 ile Çin devletinin sahip olduğu otomotiv devi SAIC Motor da var. Bu iki şirket geçtiğimiz Mart ayında Çin'in yasama organından, yabancı elektrikli araç üreticilerine ilişkin ulusal güvenlik kaygılarının incelenmesini istedi. Şirketlerle yetkililer arasındaki görüşmelere hâkim kaynaklara bakılırsa, kast ettikleri yabancı üretici Tesla'ydı.

Çin'in devlet gazetelerinde yer alan haberlere göre, 360'ın kurucusu Zhou Hongyi, elektrikli araçların kullanıcılarından gelen coğrafi verileri sınırlayacak kanun ve kurallar getirilmsini istedi. Gazetelerde ayrıca SAIC'nin Komünist Parti sekreteri ve başkanı olan Chen Hong'un da bu araçların verilerinin toplanma, saklanma ve ticari amaçlarla kullanılmasının Çin hükümeti tarafından idare edilmesi gerektiği yönündeki ifadeleri de yer aldı. (360 ve SAIC yetkilileri Wall Street Journal'ın sorularına yanıt vermedi.)

OTONOM ARAÇLARIN ÖNÜ KESİLMİŞ OLDU

Pekin şu ana kadar Tesla araçlarının askeri üslerde ve diğer hassas devlet kurumlarının yakınlarında kullanılmasını yasakladı. Yukarıda bahsettiğimiz kullanıcının fren şikayetiyle alevlenen toplumsal tepkinin de desteğiyle, hükümet Mayıs ayında otomotiv verilerinin toplanmasına katı sınırlamalar getirdi. Bu sınırlamalar sonucu elektrikli araç üreticilerinin toplayabileceği veriler kısıtlandı, Çin'in yollarındaki sürücülerden toplanan her türlü verinin ülke dışına aktarılması da yasaklandı.

Bu teklif Ağustos ayında Sanayi ve Enformasyon Teknolojileri Bakanlığı tarafından yürürlüğe alındı. 1 Kasım'da yürürlüğe giren bir başka kişisel veri koruma yasasıyla, Tesla'nın Çinli tüketicilere dair dijital veri toplama becerisi daha da sınırlandı.

Bu yeni yönergeler, Tesla'nın Çin'de otonom araçlar geliştirip piyasaya sürmesini zorlaştıracak. Çünkü analistler ve sektör temsilcileri, otonom araçların çok büyük miktarda veri toplayan bazı özel sensorlar olmadan çalışamayacağını belirtiyor. Tesla araçlarında şu an kullanılan sürücü desteği özellikleri, araçların otonom olması anlamına gelmiyor.

Çinli yetkililere de danışmanlık yapan New York merkezli Eurasia Group'un küresel teknoloji politikalarından sorumlu direktörü Paul Triolo, "Kapsamlı veri denetiminin amacı, en azından kısmen, Tesla hakkındaki tartışmaya bir yanıt vermekti" dedi.

TESLA ÇİN'DE FİYAT KIRIYOR

Tesla'nın yerel rakipleri için en önemli rahatsızlık noktalarından biri, otomotiv üreticilerinin daha fazla elektrikli araç imal etmesini hedefleyen hükümet politikası. Yeterince elektrikli araç üretmeyen şirketlerin de üretenlerden kredi satın alması gerekiyor. Bu kuralın en fazla yaradığı şirket de elbette Tesla.

Washington merkezli bir düşünce kuruluşu olan Stratejik ve Uluslararası Çalışmalar Merkezi'nin Çin uzmanlarından Scott Kennedy, "Birçok Çinli şirket bu sistem nedeniyle çok mutsuz" diye konuştu.

Tesla, yerel tedarikçiler kullanarak düşürdüğü maliyetler sayesinde, fiyatları aşağı çekip tüketicilerin Çin hükümetinin sağladığı destek imkanlarından faydalanmasının kapısını açıyor. Örneğin Temmuz ayında piyasaya çıkan ve kompakt bir spor yardımcı araç olan Model Y'ın fiyatı 300 bin yuan (yaklaşık 47 bin dolar) olarak belirlendi. Bu fiyat tüketicilerin otomobil almasını kolaylaştıracak kredilere uygun bir aralıkta yer alıyor. Model Y'ın ABD fiyatları ise özelliklerine göre 59 bin ila 64 bin dolar aralığında.

PİYASA PAYI YAVAŞ YAVAŞ AZALACAK

Tesla'nın finanstan sorumlu tepe yöneticisi (CFO) Zachary Kirkhorn, Ekim ayında yatırımcılara yaptığı sunumda, Şanghay'daki fabrikanın Tesla'nın ana ihracat merkezi haline geldiğini ve Model Y'ın Avrupa piyasalarına da sunulmasına yardımcı olduğunu belirtti. Musk da yine Ekim'de yaptığı açıklamada, Şanghay'da Tesla'nın California'daki fabrikasından fazla üretim yapıldığını, üçüncü çeyrekte kırılan küresel teslimat rekorunda da en büyük payın bu fabrikada olduğunu söyledi.

Sektör analistlerine göre, uzun vadede Tesla Çin'deki yerel rakipleri karşısındaki üstünlüğünü kaybedecek. Bu yıl başlarında Morgan Stanley'nin ortaya koyduğu bir değerlendirmede, Tesla'nın bu yıl Çin'deki tüm elektrikli araç piyasasının yüzde 15'ini oluşturacağı, ancak 2030 itibarıyla yerel şirketlerin güç kazanmasıyla bu oranın yüzde 7'nin altına ineceği belirtildi.

Analistler, "Tesla'nın Çin iç piyasasındaki konumu, rekabet ve yerel oyuncuları destekleyen politikalar sonucu büyük mevzi kaybedecek" yorumunu yaptı.

MUSK HÂLÂ ÇOK POPÜLER AMA…

Musk'ın Çin'deki popülerliği ise sürüyor. ABD'deki başına buyruk tavırları ilgi çekiyor. Çinli teknoloji girişimcileri "Silikon Vadisi'nin Demir Adamı" olarak gördükleri Musk'ın her hamlesinden ilham alıyor. Hatta adının Çince karşılığı olan Ma Si Ke'yi markalaştırıp kullanan şirketler bile var.

Bazı analistlere göre, Musk bir noktada fazla baskın olmayan ama büyük bir piyasa payıyla yetinmek zorunda kalabilir. Çin Yolcu Araçları Birliği'nin verilerine göre, Tesla, Temmuz-Ağustos-Eylül döneminde Çin'de 73 binden fazla araç sattı. İhraç edilen araçların dahil olmadığı bu sayı bir çeyrek rekoru.

Ama Berstein Research araştırma şirketinin 1600 kişiyle yaptığı bir çalışmada, Tesla, en uzak durulması gereken otomobil markaları listesinde en üst sıralarda yer aldı. Bu da şirketin piyasa payının bir noktadan sonra büyümesinin mümkün olmadığı şeklinde yorumlandı.

MUSK: TESLA OLARAK YENİ KURALLARDAN MEMNUNUZ

Musk ise Çin hükümeti karşısındaki itaatkâr tavrını sürdürüyor. Örneğin Eylül ayında Çin'de internetin alternatif versiyonları üzerine bir konferans düzenledi. Hükümetin teknoloji devleri üzerindeki kontrolünü artırdığı döneme denk gelen bu konferansın katılımcıları arasında Musk da vardı.

Video yoluyla konferansa katılan Musk, Tesla'nın Çin'deki üretim, satış, servis, şarj ve diğer faaliyetlerden toplanan dijital kayıt verilerini saklamak için özel bir veri merkezi kurduğunu söyledi ve ekledi:

"Tesla olarak bizler, veri yönetimini kuvvetlendirmek için yayımlanmış bu yeni kanun ve kuralları görmekten memnuniyet duyuyoruz."

The Wall Street Journal'da yayımlanan "Elon Musk Needs China. China Needs Him. The Relationship Is Complicated." başlıklı haberden derlenmiştir.