Ekonomide kullanılan hayvan sembolleri ne anlama geliyor?

Ekonomi dilinde kullanılan birçok terimin yanında piyasa diliyle de özdeşleşmiş bazı hayvan terimleri bulunuyor.

Bunlar arasında en çok duyduğumuz kuşkusuz ayı ve boğa terimleri olurken; özellikle ABD Merkez Bankası’nın (Fed) para politikası için kullanılan şahin ve güvercin terimlerine de kulağımız oldukça aşina.

Yaklaşık 2 senedir Covid-19 pandemisi ile aşağı ve yukarı yönlü oldukça hareketli bir seyir izlediğimiz piyasalar için kullanılacak terim ise tam anlamıyla bir siyah kuğu.

Bu hayvan terimlerinin dışında da piyasaların kullandığı kelebek etkisi, siyah kanarya, kedi, at ve tavşan gibi terimler bulunuyor. Peki bu terimler hangi durumlarda kullanılıyor, yatırımcıya ne tür mesajları veriyor?

Tuncay Turşucu Araştırma ve Danışmanlık Kurucusu Tuncay Turşucu ve İntegral Yatırım Araştırma Müdürü Seda Yalçınkaya Özer hurriyet.com.tr’ye değerlendirdi..

Tuncay Turşucu Araştırma ve Danışmanlık Kurucusu Tuncay Turşucu şöyle açıkladı:

Şahin: Bu terim Merkez Bankalarının para politikalarının sıkı olduğu veya sıkılaşma yönünde bir eğilime girileceği zamanlarda kullanılır. Yani faizlerin yükseltildiği veya yükselme süreçlerinde kullanılmaktadır. Özellikle ABD Merkez Bankası (Fed) için kullanılmaktadır.

Güvercin: Bu terim Merkez Bankalarının para politikalarının gevşek olduğu veya gevşetme yönünde bir sürecin başlayacağı zamanlarda kullanılır. Şahin teriminin tersidir. Faizlerin düşüreleceği bir sürecin başladığını ifade eder. Yine bu terimde genelde Fed için kullanılmaktadır.

Karga: Bu terim de yine Merkez bankaları için kullanılır. Ne Şahin ne de Güvercin bir eğilim olmadığında ikisinin arasında kalmış bir para politikası duruşunu ifade eder. Örnek olarak Fed’in şu anki duruşunun Karga olabileceğini düşünüyorum. Hem Şahin bir hazırlık sinyali veriyor hem de bunun piyasalarda çalkantı yaratmasını önlemek için Güvercin mesajlar vermeye devam ediyor. Bu dönemde Merkez Bankalarının piyasalardaki beklenti yönetimi konusunda usta ve dikkatli olmaları gerekiyor.

Kelebek Etkisi: Bir sistemin başlangıç verilerindeki küçük değişikliklerin büyük ve öngörülemez sonuçlar doğurabilmesine verilen addır. Edward N.Lorenz’ın çalışmalarından birisi olan Kaos Teorisi ile ilgilidir. Daha sonra hava durumu ile ilgili verdiği , Amazon ormanlarındaki kelebeklerin kanat çırpmasından oluşan rüzgarın Newyork’da hortuma neden olacağı şeklindeki yorumu ile ün kazanmıştır.

90’lı yıllarda Peter Drucker’ın kitaplarında bu örneği kullanması ve ekonomik makalelerde yer vermesi ile geniş kesimlere ulaşmıştır. Yaptığınız küçük değişimler; bu hayatınızda olabilir, Borsadaki portföyünüzde olabilir, düşünce yapınızda olabilir, ilerleyen süreçte büyük değişimlere yol açacağı teorisi üzerine kurulmuştur. Mesela porftöyünüzde yaptığınız küçük bir değişiklik yıllar sonra çok büyük farklar yaratabilir.

Siyah Kanarya: Günümüzde çok kullanılmaktadır. Gerçek şekli kömür madenine giren kanarya şeklindedir. Piyasadaki hareketler konusunda temkinli olunması gerektiğini anlatır. Çok ani düşüş tehlikesi için dikkatli ol sinyali verir. Piyasalardaki tedirginliği ifade eder.

Tavşan: Yatay piyasaları ifade eder. Piyasada ne Boğalar ne Ayılar hakimdir. Belirli bir yön yoktur ve piyasalarda belirsizlik vardır. Tavşan piyasası genelde Türk yatırımcılar tarafından testere piyasası olarak adlandırılır. Yatay bandın hem üst ham alt bandı testere şeklinde grafik oluşturur.

Bu dönemde zamanlama hatası yapan alım-satımcılar ciddi zararlar edebilirler. En iyi çözüm belirsizlik bitene kadar sakince beklemek, veya piyasada çıkmaktır. Buna ek olarak beklemek isteyen yatırımlar Vadeli piyasalarda kendilerini koruma altına alarak piyasayı güvenli bir şekilde izlemeyi tercih edebilirler.

İntegral Yatırım Araştırma Müdürü Seda Yalçınkaya Özer’in değerlendirmeleri şöyle:

Boğa piyasası, yani bullish market, basit bir ifadeyle piyasanın yükseliş eğiliminde olacağı anlamına gelir. Piyasanın gelecekte iyimser seyredeceği durumlarda satıcıların yerine alıcıların ağırlık kazandığı ortamdır.

Hacimle birlikte alış potansiyeli artar. Bu piyasa eğilimine boğa denmesinin temel nedeni boğaların doğaları gereği saldırı sırasında boynuzlarını aşağıdan yukarıya doğru kaldırmaları inancından gelir. Boğa piyasasında dip seviyeden gelen alımların hakimiyeti sürer.

Boğa piyasasının başlaması için, en düşük seviyesinden %20 yükselmiş olması beklenir. Ancak bu yükseliş bugünden yarına olmaz. Süreç alır. Başka bir deyişle, boğa piyasası birkaç günlük eğilimde kendini göstermez. Grafiksel olarak haftalık, aylık hatta yıllık olarak zaman dilimine göre şekillenir. Alımların artması toplama süreci ile başlar. Daha sonra yerini güçlü bir alım dalgasına bırakır. Biz bunu yakın zamanda sanal paralarda yaşadık.

Ayı piyasası ise boğa piyasasının (bearish market) tam tersidir. Piyasada inancın yitirilmesiyle alımların ağırlık kazandığı bir ortam oluşur. Genellikle piyasaların ve yatırımcıların karamsar olduğu durumlarda satış ağırlıklı bir ortamın oluştuğu piyasa durumudur. Alıcıların piyasadan çekilerek satıcıların ağırlık kazandığı bir süreç gelişir.

Bu da bugünden yarına olmaz. Süreç gerektirir. Boğanın tam tersine ayılar saldırı sırasında pençelerini yukarıdan aşağıya doğru savurduklarından düşüş eğilimini ifade etmek için ayı piyasası adı verilmiştir. Teknik açıdan en yüksek seviyeden %20 aşağıda olan piyasanın ayı piyasasına girildiği anlamına gelir.

Her iki piyasa için yatırımcıların psikolojisi ve davranış durumu oldukça önemlidir. Piyasa derinliği, arz – talep dengesi, ekonomik faaliyetlerdeki değişim, ihtiyaçların şekillenmesi gibi durumlarda talepte değişiklik oluşur. Bu da yatırımcının karar verme sürecini etkiler. Yakın zaman için buna en iyi örnek Covid 19’un ortaya çıkmasıyla oluştu diyebiliriz.

Aslında Covid 19, piyasa literatürüne giren siyah kuğuya şahane bir örnektir. Olasılığı olmayan, rasyonel analizle açıklanamayan, piyasa tarafından tahmin edilemeyen ya da herhangi bir durumla karşılığı olmayan durumlar siyah kuğu olarak ifade edilir. Başka bir ifadeyse siyah kuğu, finansal piyasalarda sürpriz etkisi yaratır.

Herhalde kimse Covid 19’un geleceğini ve sosyal yaşam başta olmak üzere tüm dünyadaki bütün faaliyetleri etkileyeceğini tahmin etmemiştir. İşte bu tam olarak bir siyah kuğu. Piyasalar siyah kuğunun etkisiyle hareket eder ve ani fiyatlar gelişir. Siyah kuğu ortamını oluşturan gelişme geçene kadar da fiyatlama devam edebilir.

Finansal piyasaların kelime dağarcığına giren hayvan isimlerinden bir diğeri ise kedidir. Bunu söylemekten pek hoşlanmasam da piyasada daha çok ölü kedi sıçrayışı (dead cat bounce) olarak bilinir. Bir enstrüman fiyatının yüksek seviyeden ani düşmesi sonrası yukarıya doğru birkaç kez tepki vermesi durumudur.

Genelde bu tarz yukarı tepkiler ayı piyasasındaki hızlı düşüşler sonrası görülür. Ancak ölü kedi sıçrayışı kısa vadeli yukarı tepki olarak kalabilir. Eğer güçlü bir direnç seviyesi üzerinde kalmakta ısrarcı olunamıyorsa düşüş eğilimi tekrar devam edebilir. Düşüş eğiliminde olan bir piyasada bu gibi yukarı tepkiler satış fırsatı olarak değerlendirilebilir.

Güncel olarak çok kullanılmasa da at terimi de finansal piyasalar lügatına girmiştir. Basit bir ifadeyle varlık fiyatı yerinde sayıyor ve artık yükselemeyeceği düşünülüyorsa bu gibi araçlar için ölü at benzetmesi yapılır.

Eğer Çin gibi çok güçlü bir pazardan bahsediyorsak ve bu ülkenin batması ya da oldukça olumsuz etkilenmesinden söz ediyorsak işte bu da finansal piyasalar için marketteki fildir.

Nasıl bir fili markete koyduğunuzda etrafındaki her şeyi devirme potansiyeli varsa, Pazar payı güçlü bir şirket ya da lider bir ülkenin olumsuz etkilenmesi de marketteki fili andırabilir.