Dünya egolu ve maço liderleri öne çıkarıyor

TÜRKİYE’nin önde gelen global iş insanlarından biri Cem Kozlu. Türk Hava Yolları’nın (THY) gerçekleştirdiği dönüşümün mimarı, Coca-Cola’nın 51 ülkeden sorumlu Grup Başkanı olarak tanıdığımız Cem Kozlu, uzun zamandır farklı şirketlerde yönetim kurulu üyeliği yaparken bir yandan da yazıyor, araştırıyor, sorguluyor ve deneyimlerini paylaşıyor. ‘Liderin Takım Çantası’ adlı kitabının 18’inci basım yaptığı şu günlerde Kozlu liderlik kitaplarına bir yenisini ekledi, 10’uncu kitabı Remzi Kitapevi’nden ‘Liderin Kitaplığı’nı da çıkardı. Cem Kozlu, bu kitabında güçlü bir lider ve etkin bir yönetici olmak için neler yapılması gerektiğini, mutlaka okunması gereken kaynakları sıralıyor, bunları kendi deneyimleriyle aktarıyor.

Türkiye’de en çok kitap yazan yöneticilerden biri olabilir misiniz?

- Olabilir. 10’uncu kitabım çıktı. Denizcilikten esinlenmiş bir rutinim var. Denizcilikte de bir adet vardır, tekne kızaktan denize inerken tören olur, geminin omurgası kızağa yerleştirilirken de tören olur. Benim de ritmim öyle. Bir kitap rafa çıkarken diğer kitabın ilk satırlarını yazıyorum.

Ne sizi yazmaya motive etti?

- İlk kitabım Uluslararası Pazarlama bir ihtiyaçtan doğmuştu. NCR ve P&G’de çalıştıktan sonra Komili’ye girmiştim. Uluslararası pazarlama ve ticaretten heyecan duymuştum. Türkiye’ye dönüp geldiğimde Boğaziçi Üniversitesi’nde Uluslararası Pazarlama dersi yoktu. Kitap da yoktu. Yabancı kitaplardaki örnekler de Türkiye’deki öğrenciler için yol gösterici değildi. Ben o dönemlerde yerel örnekler bulmaya yöneldim. Okutmak istiyorsan da yalnızca teoride kalmayacaksın, pratik örnekler vereceksin ve kendi hayatını da anlatacaksın.

DUYGUSAL ZEKA ÖNEMLİ

Patronlar ya da şirketin kurucuları bir yöneticinin liderlik yapmasına ne kadar açık? En çok bu konuda sorun yaşandığına rastlıyoruz Türkiye’de...

- Haklısınız, patron ve yönetici arasında çatışma olabiliyor. Bu yüzden insan faktörü ve kendini iyi tanımak çok önemli.

Lider demek ego demek mi aynı zamanda?

- Amerikan literatürü lideri ego ve karizmadan vurguluyor. Birçok şirkette egosunu sınırlayan altı ve üstüyle iyi çalışan liderler var. Bariton sesli, üstün zekalı, yakışılı demek değildir lider. Liderlik tanımı içinde bilgelik, zamanında hareket etme, yetkinlik vardır. Yalnızca kriz anlarında değil, fırsatlar ortaya çıktığında da liderlik gerekir. Beni alıp CEO yaptınız, ben kendimi lider görürsem yönetim kurulu ve patronla nasıl geçineceğim? Liderlikte duygusal zeka önemli, duygusal zeka ne zaman takipçi ne zaman liderlik reflekslerinizi kullanacağınızı gösterir. 

Liderlik öğretilir mi?  

- Okulların işletme programları var ama liderlik öğretilmiyor. Ben kitapta liderlik yolunda olması gerekenleri sıraladım. İnsan, zaman, strateji, inovasyon, karar, aksiyon, icraat, azim ve anlam şart.

Kitapta Sokrates’ten alıntılar var. Bir lider adayı Sokrates okuyup yutmalı mı?

- Sokrates’in dediği gibi kendimizi tanıyalım, kendimizin insanla ilgili varsayımlarını bilelim. Kendini tanırsan başkalarını tanırsın. Ben “önyargılarınız nedir?” onlara bakın derim. Yakınınızdaki kişileri değerlendirirken kendi önyargılarınızın kurbanı olmamak gerekir. Serinkanlı ve kendini sınayarak ben böyle düşündüm ama sebebi bu muydu diye bakmak lazım. Lider olacaksanız insanı ne motive eder bunu bilin.

Lider adayının izleyeceği yolda neler olmalı?

- Yolun ucunda net bir hedef olmalı. Olmak istediğiniz insan ve Benjamin Franklin’in dediği gibi “sağlamak istediğiniz fayda” olmalı. Ara duraklarda öğrenmek istediğiniz donanımların, edinmek istediğiniz dostlukların işareti ve iyi bir yol haritası lazım. Engellere göre viraj alabilecek, plan değiştirebilecek bir esnekliğe sahip olmak da önemli. Bir liderin enerji kaynağı ise aile, arkadaş, hobiler, kitap, sanat ve spor olmalı…

Son dönemde dünyada lider sıkıntısı var. Siz buna katılıyor musunuz? Sizce bunun nedenleri neler?

- Literatür ve özellikle Anglosakson medyası karizmatik, maço, büyük egolu liderleri, belki de magazin değerler daha yüksek olduğu için mütevazı ama etkin takım kaptanlarının önüne çıkıyor. Bu da gençlerin önündeki çıtayı gereksiz yükseltiyor. Ayrıca liderliğin boyutu da yanlış algılanıyor. Liderler sadece futbol takımı başkanları, politikacılar değildir. Küçük birimleri yönetenlerin de liderliği önemlidir. Örneğin Kaptan Sully’nin (Hudson nehrine iniş yapan pilot) emrinde bir pilot, üç hostes vardı, Kaptan Schettino’nun (Gemi batıran İtalyan kaptan) ise birkaç bin mürettebatı. İlki lider, ikincisi çok kötü bir yöneticiydi. Örneğin Ender Eruç (Dağcı, denizci, gezgin) yapayalnız okyanuslarda kürek sallıyor ama geçişlerin arkasındaki organizasyonun ve ekosistemin fevkalade başarılı lideri ve gençlerin rol modeli.

İYİ BİR EĞİTİM VE DONANIM ŞART

Siz hem Türkiye’de hem de yurtdışında farklı görevlerde bulundunuz. Türkiye zor bir dönemden geçiyor. Türkiye’nin kalkınma hamlesi gerçekleştirmesi için ne yapması lazım?

- Türkiye’nin hızlı kalkınması, büyümesi, istihdam yaratması bizim tutkumuz. Ama bu nasıl olacak? Makro ekonomik kavramlarla bunu anlatabilir miyiz? Bunlar bana çok soruluyor. Türkiye’nin kalkınması ve güçlenmesi için kurumların kalkınması, güçlenmesi lazım. Bunun içinde her türlü ticari işletme, polis teşkilatı, mahkemeler de içinde her kurum kalkınmalı. Bunu sağlamak için de kişilerin kendi işlerini iyi yapması şart. Peki bunu nasıl yapacaklar? Bunu da donanımla yapabilirler, iyi bir eğitimle yapabilirler. Ben makro örnekleri anlatarak, hedefi daha dar turarak kişilerin kendi hedeflerini tutturmalarına yönelik olarak odaklanmaları gerektiğine inanıyorum. Bu yüzden de bu kitapları hazırlamaya başladım.

Çok üst düzey yönetici var ama liderlik başka bir şey. Nedir bunun ayrımı?

- Liderlik veya yöneticilik sade bir statü ve pozisyon değil, içimizde olan potansiyel. İnsan ne sadece lider ne de yönetici. İyi yönetici kendisine verilen hedeflere elindeki kaynaklarla zamanında ulaşır. Başarılı lider ise elindeki insan kaynaklarının düşünce yapısını, motivasyonunu etkiler, rekabetin kurallarını yerinden oynatır. Yenilikler düşünür ve bunların hayata geçmesi için ortam hazırlar. İyi lider aynı zamanda iyi yöneticidir.

 GARİH HAYATIMIN DERSİNİ VERDİ

 CEM Kozlu, “Yöneticilik yaptığım dönemde bir kokteyle katıldım. O dönemde Üzeyir Garih de her zaman sohbet etmek istediğim biri. Kokteylde o da var. Kokteyl sonrası masada oturma düzenine geçilecek, yanına gidip hangi masada oturacağını sordum. Bana ‘Böyle davetlerde katiyen yemek kısmına kalmayacaksın. Bizim için vakit önemli. Yemekler uzar. Ben buradan çıkıp bir yere daha uğrayıp uygun saatte evime gidip uyuyacağım, sabah da erkenden işte olacağım. Ayrıca o masada yanına kimin oturacağını biliyor musun?’ dedi. O sözleri beni çok etkiledi. Kendisine hep rahmet okurum. Hayatımda bana yüzlerce saat kazandırdı” dedi. 

BABAMDAN ÖĞRENDİKLERİM

- Babam “Zor ve teknik işleri sabah erkenden yap, sabahın şerri akşamın hayrından iyidir” derdi. Kendinizi tanımalısınız. Sabah insanıysanız bunun geçerli olduğuna inanırım.

- Kardeşimi akşamüstü berbere  götürmüştüm. Berber kardeşimin kulağını kesti kazayla. Babam o gün de bana kızdı. “Doktora, dişçiye ve berbere ilk randevuyu alacaksın. Zaman ve enerji önemlidir” derdi.

- Babalarını erken kaybedenler daha hızlı sorumluluk alır…Babam buna çok inanırdı. Bizim için de öyle oldu. İnsanın babasını kaybetmesi başka zorluklar da getiriyorsa büyük mücadele içine girer.  Şunu da görüyorum, günümüzde aileler çocuklarını sürekli koruyor. Oysa çocuk başarısızlığı da tatmalı. Ve çocuklarımız her iyi bir şey yaptıklarında ödüllendirilmemeliler. Başarısız olacakları ortamlar da olmalı, çünkü başarısızlık da öğreticidir. 

Lider adayları hangi kitapları okumalı?

Cem Kozlu bu kitapları kavramlara göre ayırarak öneriyor.

İnsan: Drucker’ın Kendinizi Yönetmek, Yuval Noah Harari’nin Hayvanlardan Tanrılara Sapiens

Zaman: Stephen Covey’in Önemli İşlere Öncelik

Strateji: Carl von Clausewitz’in Savaş Üzerine ve Michael Porter’ın “Rekabet Üzerine”

Karar: Daniel Kahnemann’ın “Hızlı ve Yavaş Düşünmek”

İcraat: Atul Gawende’in “Checklist Manifesto”

Azim: Clayton M. Christensen “Olmak İstediğim İnsan”

CEM KOZLU KİMDİR

1946 doğumlu olan Cem Kozlu, bankacı bir babanın oğlu.  Orta ve lise öğrenimini Robert Kolej’de yaptıktan sonra Denison Üniversitesi’nde lisans eğitimini, Stanford Üniversitesi’nde de masterını yaptı. Doktorasını da Boğaziçi Üniversitesi’nde tamamladı. ABD’de National Cash Register şirketinde iş yaşamına başlayan Kozlu, daha sonra Cenevre’de Procter&Gamble Pazarlama Müdürlüğü, Komili Pazarlama ve Dış Ticaret Genel Müdürlüğü ve Komili Holding İcra Direktörlüğü yaptı.

1988-1991 yılları arasında Türk Hava Yolları Genel Müdürlüğü ve Yönetim Kurulu Başkanlığı’nda büyük bir değişime imza attı. Bir dönem milletvekilliği de yapan Kozlu, 1997-2003 yılları arasında da THY Yönetim Kurulu Başkanı olarak görev yaptı. Coca-Cola şirketinde farklı görevlerde bulunan Kozlu, en son Viyana merkezli Orta Avrupa, Avrasya ve Orta Doğu Grubu’na Başkanlık yaparak, Coca-Cola’nin tepe yöneticilerinden biri oldu.

Kozlu’nun “Uluslararası Pazarlama”, “Türkiye Mucizesi için Vizyon Arayışları ve Asya Modelleri”, “Kurumsal Kültür”, “Sogo-Şoşa” (Dışa Açılmada Bir Japon Dersi), “Öfke’den Çözüm’e”, “Bulutların Üstüne Tırmanırken”, Liderin Takım Çantası”, “Avrupa’ya Hayır Diyebilen Türkiye” adlı eserleri bulunmaktadır.

Noktacom Medya İnternet Hizmetleri A.Ş. Yönetim Kurulu Başkanı, CCBCSA (Coca-Cola Bottling Company of Saudi Arabia)şirketinde yönetim kurulu üyesi olan Kozlu,  TAV Havalimanları Holding, Coca-Cola İçecek,  Evyap Sabun, Yağ ve Gliserin Sanayii ve Ticaret,  Anadolu Endüstri Holding, Efes Biracılık, Kamil Yazıcı Yönetim ve Danışmanlık, The Marmara Hotels & Residences’ın da yönetim kurulu üyesi. Kozlu, Anadolu-Johns Hopkins Sağlık Merkezi, Sabancı Üniversitesi ve İstanbul Modern Sanatlar Vakfı’nda da mütevelli heyeti üyeliğini yapıyor.