Dünya borsalarında özelleÅŸtirme

2002'nin ilk yarısı itibariyle özelleşen 10 borsa ya da borsa hisselerinin sahibi şirketin hisseleri, borsaya kote olarak işlem görmeye başladı. 
       Â
Georgetown Ãœniversitesi Öğretim Ãœyelerinden Prof. Dr. Reena Aggarwal tarafından hazırlanan ''Borsaların kar amaçlı ÅŸirketler olarak yeniden yapılanması ve kurumsal yönetiÅŸimi'' konulu çalışmaya göre, 1990'ların başında dünya borsaları organizasyon ve operasyon açısından önemli deÄŸiÅŸimler geçirmeye baÅŸladılar.Â

GloballeÅŸme, teknoloji ve rekabette geliÅŸmeyi amaçlayan bu deÄŸiÅŸim trendlerden en önemlisi, ''Demutualization'' olarak adlandırılan, kurumların kar amacı gütmeyen ve üyelerin sahip olduÄŸu organizasyonlar olmaktan çıkarak, kar amacı güden ve yatırımcıların sahip bulunduÄŸu yapılar haline gelmesi oldu.Â

1993 yılında Stokholm Borsası bu yönde değişim geçiren ilk borsa olarak belirlenirken, bunu, 1995 yılında Helsinki Borsası, 1996'da Kopenhag Borsası, 1997'de Amsterdam ve İtalya Borsaları, 1998'de Avustralya Borsası, 1999'da İzlanda, Simex ve Atina Borsaları, 2000'de Singapur, Hong Kong, Toronto, Londra, Almanya Borsaları ile Euronext ve Nasdaq, 2002'de ise Şikago Ticaret Borsası izledi. 
 Â
ÖZELLEŞEREK BORSA'YA AÇILDILAR
 
Değişim geçiren borsalardan 10'u, direkt ya da dolaylı olarak yine borsada işlem görmeye başladılar. 

Ä°ÅŸlem hacmi ve iÅŸlem gören ÅŸirketlerin sayısı açısından Avrupa'daki en büyük borsalardan olan Londra Borsası da, ÅŸirketleÅŸmeyi Haziran 2000'de tamamlandı ve 20 Temmuz 2001'de borsaya kote oldu.Â
 Â
Kurumsal yatırımcıların hisselerinin yüzde 25'ine sahip oldukları Londra Borsası'nda, 2002 Mart itibariyle ana hissedarlardan Fidelity yüzde 9.2, Warburg Dillon Read yüzde 4.2, Cazenove Fund Managers yüzde 4.1, Credit Suisse Asset Management yüzde 2.9 ve Legal & General Investment Management ise yüzde 2.8 paya sahip bulunuyordu.
  Â
2001'in Temmuz ayında 365 pence fiyatla işlem görmeye başlayan Londra Borsası hisselerinin fiyatları 10 ay sonra 2002 Mayıs ayı itibariyle 480-488 pence seviyelerine ulaştı. 

Almanya Borsası'nın hisseleri de 5 Şubat 2001'de şirketleşme ve kotasyonun ardından Frankfurt Borsası'nda işlem görmeye başladı. 33.50 Euro'dan arzedilen bu borsanın hisseleri ilk işlem gününü yüzde 8.1 artışla, 36.20 Euro'dan kapattı.
Â
Almanya Borsası'nın yüzde 51'lik bölümü bankalar, aracı kurumlar ve bölgesel borsalar tarafından, yüzde 15'i diğer Alman kuruluşlarınca kontrol edilir hale gelirken, Amerikan kuruluşları yüzde 13, İngiliz kuruluşları yüzde 12, diğer kuruluşlar yüzde 7 ve perakende yatırımcılar da yüzde 2'sine sahip oldu.

2002 Mayıs ayı itibariyle bu kurumun en büyük 5 hissedarı ise Deutsche Bank yüzde 10.1, Alman bölgesel borsaları yüzde 7.2, Hypobank yüzde 4.7, Commerzbank yüzde 4.6 ve BHF Bank yüzde 2.6 olarak belirlendi. Bu borsanın hisselerinin fiyatı halka arzın ardından geçen 15 ay sonra 48-51 Euro düzeyinde bulunuyordu.   Â

6 bölgesel borsanın birleşmesiyle 1987'de oluşturulan Avustralya Borsası'nın şirketleşme çalışmaları da, 1996 yılında başladı. 14 Ekim 1998'de borsaya kote olan ve hisseleri borsa üyelerine dağıtılan Avustralya Borsası'nda, tek hissedarın sahip olabileceği hisse oranı da maksimum yüzde 5 olarak belirlendi.

Özelleşen borsalar arasında şirketleşmenin yanı sıra şirketleşerek bir başka grubun ya da şirketin iştiraki haline gelme örnekleri de yaşandı.  
Â
1993 yılında İsveç'teki borsa, şirketleştikten sonra halka açık ve borsaya kote OM Group'un bir iştiraki konumuna geldi. Komşu Yunanistan'da da, Atina Borsası'na kote bulunan Hellenic Exchanges Holding S.A. Ağustos 2000'de kuruldu. Atina Borsası'nın yüzde 100'üne yakın hissesine sahip olan bu kurumda devletin yüzde 33.4, bankaların 25.8, kurumsal yatırımcıların yüzde 12.8, aracı kurumların yüzde 8.2, diğerlerinin de yüzde 19.7 oranında payı var.
   Â
HÄ°SSELERÄ°N 1 YILLIK PERFORMANSI CESARET VERÄ°CÄ° DÃœZEYDE
 
Çalışmayı hazırlayan Reena Aggarwal, şirketleşme ve özelleştirmenin tüm ülkeler ve borsalar için tek yanıt olamayacağına da dikkat çekerek, ''Fakat şahit olduğumuz şey şu ki, Almanya, Londra ve Avustralya borsalarının halka açık şirketler olarak en azından bir yıllık hisse fiyat performansı cesaret verici düzeyde bulunuyor'' yorumunda bulundu.

2002'nin ilk yarısı itibariyle dünyada kar amaçlı şirketler haline gelen veya özelleşen borsalar ile hisseleri borsada işlem gören borsalar ya da borsaların hisselerine sahip şirketler şunlar:
     Â
ŞİRKETLEŞEN/ÖZELLEŞEN BORSALAR
 
                                  DÖNÜŞÜM
BORSALAR               TARİHİ
-----------------     -------
Stokholm Borsası          1993
Helsinki Borsası          1995
Kopenhag Borsası          1996
Amsterdam Borsası         1997
İtalya Borsası            1997
Avustralya Borsası        1998
İzlanda Borsası           1999
Simex                     1999
Atina Borsası             1999
Singapur Borsası          2000
Hong Kong Borsası         2000
Toronto Borsası           2000
Londra Borsası            2000
Almanya Borsası           2000
Euronext                  2000
Nasdaq                    2000
Şikago Ticaret Borsası    2002 
   
HİSSELERİ BORSA'DA İŞLEM GÖREN BORSALAR
 
                       BORSADA İŞLEM
BORSALAR               GÖRME TARÄ°HÄ°Â
--------              -------------
OM Group                       1987 Â
Avustralya Borsası        Ekim 1998 Â
Hong Kong              Haziran 2000 Â
Hellenic Exchanges     AÄŸustos 2000 Â
Singapur Borsası         Kasım 2000 Â
Almanya Borsası          Åžubat 2001  Â
Oslo Borsası             Mayıs 2001Â
Instinet (ECN)           Mayıs 2001Â
Euronext                Temmuz 2001  Â
Londra Borsası          Temmuz 2001