Dört elmadan biri çöpe gitti
Güncelleme Tarihi:
GÜMRÜK ve Ticaret Bakanı Hayati Yazıcı, ekonomik büyüklüğü 75 milyar liraya ulaşan meyve-sebze sektöründe her yıl 20 milyar liralık ürünün tüketiciye ulaşmadan çöpe gittiğini söyledi. Sektörde 30 milyar liralık kayıtdışı olduğunu belirten Yazıcı, “Hal Kayıt Sistemi ile 50 milyar lirayı ekonomiye kazandıracağız. Sistem sayesinde manipülasyon ve spekülasyonu önledik. Sistemin sağladığı şeffaflıkla fiyatlar düşecek” dedi. Türkiye’nin 48 milyon tonluk sebze ve meyve üretimiyle dünyadaki sayılı ülkeler arasında yer aldığını belirten Yazıcı, Hal Kayıt Sistemi’nin tanıtım toplantısında özetle şunları söyledi:
DÖRT ELMADAN BİRİ ÇÖPE GİDİYOR
“Perakende satışlar dikkate alındığında, sektörün işlem hacminin çok daha büyük meblağlara tekabül edeceği açıktır. Ancak, ürettiğimiz sebze ve meyvelerin yüzde 25’i vatandaşlarımızın sofrasına ulaşmadan zayi olmaktadır. Yani ürettiğimiz her dört elmadan birini vatandaşa ulaşmadan çöpe atıyoruz. Nakliye, depolama ve ambalajlama koşullarının yetersizliğinden dolayı zayi olan ürünlerin ekonomik değeri yaklaşık 20 milyar liradır. Bu konuyla ilgili bakanlık olarak çalışmalar yapıyoruz. Nakliye ve depolama konusunda standartlar koyup, inisiyatif alacağız. Türkiye’nin meyve ve sebze ihracatı 2013 yılında 6 milyar 900 milyon dolardır. Sebze meyve ticaretinde bir diğer sorun, yüksek oranda kayıt dışılıktır. Sanayiye ve ihracata giden miktarların dışında kalan, sebze-meyve sektörünün yüzde 70’ine yakını kayıt dışıydı. Bunun ekonomik maliyeti ise yaklaşık 30 milyar liradır. Sistem kayıt dışı olunca izlenemiyordu. Şeffaf değildi ve vatandaşlarımız bu piyasaya güvenmiyordu. Yeni Hal Kanunu ile yaptığımız düzenlemelerle her yıl ülkemizin kaybettiği 50 milyar lirayı ekonomimizin kazanç hanesine yazmak istiyoruz. Hal Kayıt Sistemi ile Kars’taki tüccar Mehmet, Antalya’daki tüccar Ahmet’in veya üretici örgütünün, komisyoncunun elindeki malı; kalite sınıflarına, miktarına, fiyatına göre görebilecektir.
SİSTEMİ DÜNYAYA İHRAÇ EDECEĞİZ
Hal Kayıt sistemiyle; bilgiye erişimi kolaylaştırdık ve bilginin güvenliğini sağladık, bütün dünyaya model olacak bir iddiaya sahibiz, benzer bir sistem de dünyada yok, inşallah bu sistemi dünyaya ihraç edeceğiz. Sistemi ile öncelikle sebze ve meyve ticaretindeki belirsizlikler ortadan kalkacak. Bu alanda tam bir şeffaflık oluşturarak rekabetin oluşmasını sağlayacak. Kayıtdışılığı önledikçe toplam vergi gelirlerinin artışına katkı sağlayacak. Antalya’da 1 lira olan domates Ankara’ya 5 lira olarak nasıl geliyor deniyordu. Sistemin en temel faydası, sebze ve meyve ticaretini kayıt altına almasıdır. Sistem üzerinden alım-satımları anlık olarak görüyoruz, böylece kayıtdışılığı önlüyoruz. Sebze ve meyve ticareti yapanların kayıt altına alınıyor olması, bu kişilerin yaptıkları işlemlerin tarladan sofralara ulaşıncaya dek izlenmesi, sektörü her aşamada denetlenebilir bir hale getirmiştir.
FİYATLAR BELLİ ORANLARDA DÜŞECEK
En düşük, en yüksek ve ortalama fiyat sistemde görünüyor. Böylece Türkiye ortalaması oluşuyor. Bu durum fiyat manipülasyonlarını engelliyor. Çünkü sistemde çok sayıda alıcı ve çok sayıda satıcı var. Aktör sayısı çok olunca spekülasyon ve manipülasyon azalıyor. Objektif fiyat oluşması mümkün oluyor. Sistemin sektörde sağlayacağı şeffaflık ve rekabet ortamıyla ve Yeni Hal Kanunu’yla getirilen maliyet azalmaları sonucunda fiyatlarda belirli oranlarda düşüşler oluşacak, haksız kazançların önüne geçilecek.
TOKATLAYICILAR ARTIK TARİH OLDU
Meslek mensuplarının sisteme kaydedilmesi sonucunda, üreticiler mallarını satacakları tacirlerin irtibat bilgilerine erişebilecek ve onlar hakkında bilgi sahibi olabilecektir. Böylece üretici, o malı kendisinden alabilecek tüm komisyoncu ve satıcıların irtibat bilgilerine sistem üzerinden erişmiş oluyor. Sadece bulunduğu yerdeki birkaç satıcıya mahkum kalmayacak. Halk arasında dolandırıcıları ifade eden tokatlayıcı diye bir tabir vardır. Eskiden bir köye alıcı gidiyor ve köylünün malını piyasa üzeri fiyattan satın alıyordu. Sonra herkes malını ona veriyor ama bu kişi paraları ödemeden ortadan kaybolabiliyordu. Şimdi üreticinin böyle dolandırıcılıkla aldatılması mümkün değil.
RİSK USULÜ DENETİM SİSTEMİ GELİYOR
Sebze ve meyve ticareti ile iştigal eden kişiler tarafından sisteme yapılan bildirimler sonucunda ürün künyesi oluşmaktadır. Bu künyeler, sebze ve meyveler için adeta bir kimlik vazifesi görecektir. Örneğin bir marketten karpuz aldı, kabak aşısı yapılmış ve beğenmedi, ürün künyesine bakarak bir daha aynı yerde üretilmiş karpuzu asla satın almayabilir. İthal karpuza Diyarbakır karpuzu, denemeyecek. Şimdi satın aldığınız ürünün nereden geldiğini göreceksiniz. Künyesiz mal satan bir markete cezai yaptırım uygulanacak. Sistem her şeyi kayıt altına aldığı için bundan sonra risk usulü denetim sistemi gelecek. Ceza alanlar sistemde göründüğü için onlar daha sık ve daha fazla denetlenecek. Şimdiye kadar bakanlık, bir marketteki üründen örnek alıp tahlil yaptığında sorun görüyorsa, sadece o marketteki ürünler toplanıp imha ediliyordu. Şimdi o markete o ürünün hangi tarladan geldiği, o ürünün başka hangi marketlerde satıldığı bilinecek.
TARLADAN 25 MİLYON BİLDİRİM GELDİ
Sebze-meyveler tarladan çıktığında ya da gümrük kapısından girince bildirim yapılacak. Bildirimi komisyoncu, tüccar ve perakendeciler yapacak. Üreticiler burada tamamen pasif durumda, yani malı kim satın alıyorsa o bildirim yapacak. 2012 yılında yapılan bildirim sayısı 8,5 milyondu. 2013’te bu rakam yaklaşık iki kat artarak 15,5 milyon olmuştu. 1 Ocak 2014’ten bugüne ise bildirim sayısı 25 milyonu geçmiştir. Eskiden tarla fiyatı düşük, market fiyatı yüksek oluyordu. Şimdi üretici örgütleri doğrudan tüketiciye satış yapabilir. Böylece tüketicilerimizin daha ucuza mal alabilmesi için maliyeti düşürdük.
HALLER LOJİSTİK MERKEZ OLACAK
Bu düzenlemelerle, bilgi işlem altyapısı ve fiziki donanımı yeterli düzeye ulaşan toptancı halleri, sebze ve meyve lojistik merkezi haline gelecek. Ülkemizde halen 192 toptancı hali mevcuttur. Belediyelerimize, toptancı hallerini öngörülen standartlara kavuşturmaları konusunda öngördüğümüz geçiş süreleri ile kolaylık sağlanmıştır. 1 Ocak 2015 tarihine kadar bu asgari koşulları sağlamayan toptancı halleri idari para cezası ile karşı karşıya kalabilecek. Belirlenen eksiklikleri, bu cezanın akabinde 1 yıl içinde tamamlamayanlara faaliyet durdurma yaptırımı uygulanacaktır.”
Kaçak düzelirse havaalanı yaparız
TÜSEMKOM Başkanı Yüksel Tavşan, barkod ve künye uygulamasının geldiğini belirterek meyve ve sebzede zayiat miktarının yanı sıra kayıtdışılık sorununa dikkat çekti. Tavşan, “Zayiatla birlikte kayıtdışılık da engellenirse ekonomiye katkı sağlar. Yüzde 10’luk kaçağın düzelmesiyle birlikte 10 milyar liralık katkı olur. Şu düzeltmeler yapılırsa havaalanı gibi projelerin yapılmasına katkısı olacak” açıklamasını yaptı. TOBB Başkan Yardımcısı Çetin Osman Budak da kur faiz sıkıntısından çıkılıp gerekli reformların yapılması gerektiğini ifade ederek sebze-meyve konusunun önemli olduğunu aktardı. Budak, “Sebze meyvenin çok azını ihraç ediyoruz dörtte birini çürütüyoruz. Üreticiye tüketici toplamda 35-40 milyar lira kaybediyor. Bu alan düzenlenmeli” dedi.